Γιώργος Μπασαγιάννης – 19/02/2024 – ΒΙΒΛΙΟΝΙΚΗ
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ
Τίτλος: …με το νόμο του ξίφους – Η στάσις των Θεσσαλονικέων και η σφαγή τους στον ιππόδρομο το 390 μ.Χ. Συγγραφέας: Γιάννης Ταχόπουλος. Έκδοση: Γράφημα (Οκτώβριος 2023). ISBN: 978-618-5710-44-6. Τιμή: Περίπου €12
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η Θεσσαλονίκη στα πρώτα χρόνια της πρώιμης βυζαντινής περιόδου είναι μια πόλη που βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο της αλλαγές που υφίστανται στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Αποκτά το πρώτο της οργανωμένο λιμάνι από τον Μέγα Κωνσταντίνο, χτίζονται ή ολοκληρώνονται κάποια από τα σημαντικότερα μνημεία της (πχ Ροτοντα, Αχειροποίητος, Άγιος Δημήτριος), αυξάνεται η εμπορική της σημασία και παράλληλα και ο πληθυσμός της, περικλείεται σε πανίσχυρα τείχη. Η πιο μελανή σελίδα αυτών των χρόνων αδιαμφισβήτητα γράφεται το 390 μ.Χ., όταν στον Ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης και μετά από εντολή του Αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α΄ (γνωστός με το προσωνύμιο «Μέγας»…) σφαγιάστηκαν χιλιάδες Θεσσαλονικείς, άλλοι μιλάνε για 7000, άλλοι για 15000. Για αυτό το γεγονός, το οποίο έμεινε στην ιστορία ως «Η Σφαγή στον Ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης» μιλάει το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Στο εξώφυλλο κυριαρχεί η προσωπογραφία του Θεοδόσιου. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα ευρετήριο όρων, μια αγγλική περίληψη και η πλουσιότατη βιβλιογραφία (43 σελίδες!). Στην αρχή έχουμε έναν σύντομο πρόλογο και τις βραχυγραφίες. Σε πάρα πολλές σελίδες υπάρχουν σημειώσεις στο κάτω μέρος και βιβλιογραφικές αναφορές. Ευανάγνωστο κείμενο, μια όμορφη δουλειά στο σύνολό της.
Το βιβλίο χωρίζεται σε 6 βασικά κεφάλαια:
Το πρώτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Εισαγωγή». Γίνεται αναφορά σε ιστορικούς που παλαιότερα ασχολήθηκαν με το θέμα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Δίνεται και μια σύντομη περιγραφή της εικόνας της πόλης κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. ενώ έχουμε και ένα σύντομο κείμενο για το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εξελίχτηκαν τα γεγονότα που σχετίζονται με την σφαγή.
Το δεύτερο κεφάλαιο έχει τίτλο «Οι πηγές». Εδώ εξετάζονται οι πηγές που μιλάνε για τα γεγονότα. Πρόκειται για κείμενα της βυζαντινής περιόδου, κάποια από αυτά με χρονική εγγύτητα, κάποια αρκετά μεταγενέστερα. Σε αυτά υπάρχουν ομοιότητες αλλά και διαφορές ανάλογα με τον χρόνο που γράφτηκαν και φυσικά το ποιος τα έγραψε και γιατί. Αρκετά τα ονόματα, τα οποία ένας ιστορικός σίγουρα θα τα γνωρίζει σε αντίθεση με τον μέσο αναγνώστη. Έτσι λοιπόν διαβάζουμε για τον Σωζομενό, τον Επίσκοπο Μεδιολάνων Αμβρόσιο (είναι αυτός που «τιμώρησε» τον Θεοδόσιο), ο Αυγουστίνος, ο Θεοδώρητος, ο Ρουφίνος, ο Ιωάννης Μαλάλας, ο Γεώργιος Μοναχός, ο Θεοφάνης, ο Γεώργιος Κεδρηνός, ο Ιωάννης Ζωναράς, ο Μιχαήλ Γλυκάς κα. Στο τέλος του κεφαλαίου ο Ταχόπουλος συνοψίζει το τι γράφει ο καθένας, χρήσιμο αρκετά γιατί οι πηγές είναι πολλές. Σημειώνονται πάντως και λάθη των συγγραφέων, ενώ αρκετοί πρέπει να αντέγραψαν κείμενα προγενέστερών τους.
Το τρίτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Οι απόψεις των ερευνητών». Πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου όπου ο Ταχόπουλος μιλάει για το πώς οι σύγχρονοι ερευνητές μελέτησαν και τι σημείωσαν βάσει των κειμένων που άφησαν οι πηγές. Είναι νομίζω αξιοθαύμαστο το πόσο διαφορετικές είναι μερικές προσεγγίσεις μεταξύ τους.
Το τέταρτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Συμπεράσματα». Είναι θα έλεγα η ουσία του βιβλίου. Για κάθε μια από τις παραμέτρους της σφαγής γίνεται σχολιασμός βάσει των πηγών και των μελετών των σύγχρονων ερευνητών. Έτσι λοιπόν εδώ έχουμε μικρότερα κεφάλαια για τα αίτια της φυλάκισης του ηνίοχου, τα πραγματικά αίτια της στάσης των Θεσσαλονικέων, το τι ακριβώς συνέβη σε αυτήν την στάση που προηγήθηκε της σφαγής, το πώς κατέληξε ο Θεοδόσιος να αποφασίσει την σφαγή, το γιατί από όλες τις τιμωρίες για την στάση των Θεσσαλονικέων ο Θεοδόσιος αποφάσισε την σφαγή αλλά και το ποιο ήταν τελικά το νούμερο των θυμάτων, το πώς εκτελέστηκε η διαταγή για την σφαγή, την αναίρεση της διαταγής για την σφαγή όπως μαρτυρούν κάποιες πηγές (αλλά δεν ήταν δυνατό να προλάβουν οι αγγελιαφόροι να μεταφέρουν την νέα διαταγή), μια φανταστική εξιστόρηση του τι συνέβη ακριβώς εκείνη την ημέρα του Μαΐου του 390 μ.Χ. στην πόλη, απαντήσεις στο αν η σφαγή ήταν μέτρο κατά των Εθνικών μόνο ή όχι (για αυτό το θέμα υπάρχει αρκετό υλικό και σε επόμενο κεφάλαιο), το αν ήταν ειλικρινής η μεταμέλεια του Θεοδόσιου ή μια υποκριτική πολιτική πράξη και τέλος αν υπάρχουν στην σύγχρονη Θεσσαλονίκη σημάδια ή απομεινάρια αυτής της σφαγής. Ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου.
Το πέμπτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Ο εκχριστιανισμός της Θεσσαλονίκης». Εδώ ο Ταχόπουλος θέλει να πει ότι σε αντίθεση με τις απόψεις πολλών ερευνητών και συγγραφέων, στην Θεσσαλονίκη η χριστιανική θρησκεία κυριάρχησε όχι με την βία, αλλά με την πειθώ. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι το κεφάλαιο δεν έχει σχέση με τα γεγονότα της σφαγής, αλλά ο Ταχόπουλος το σημειώνει γιατί κάποιοι έχουν συνδέσει την σφαγή με μια σειρά αντιπαγανιστικών μέτρων.
Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο έχει τίτλο «Επίλογος». Κλείνει ο Ταχόπουλος την μελέτη του και ξεχωρίζω κάποιες αναφορές που κάνει σε έργα πεζογράφων της Θεσσαλονίκης στα οποία γίνεται λόγος για την σφαγή.
Όταν τελείωσα την ανάγνωση μου είχε σχηματιστεί η εντύπωση ότι ο συγγραφέας προσπαθεί να δικαιολογήσει την απόφαση του Θεοδόσιου. Ότι τον συμβούλεψαν με λανθασμένο τρόπο, ότι είχε μετανοήσει ειλικρινά και ότι κακώς τον κατηγορούν ως έναν από τους μεγαλύτερους εγκληματίες για την Θεσσαλονίκη. Ήταν ας πούμε η κακιά η στιγμή, μια επιπόλαιη απόφαση που εκτελέστηκε όχι με τον ενδεδειγμένο τρόπο και γενικά ναι μεν έχει ευθύνες, αλλά όχι τόσες όσες του καταλογίζουν. Δεν έχω τις γνώσεις να κρίνω αν όντως έχει δίκιο ο Ταχόπουλος, σίγουρα όμως έρχεται να κριτικάρει τις κυρίαρχες απόψεις για το τι συνέβη στην σφαγή. Και αυτό από μόνο του είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και ενδιαφέρον, ανοίγουν κουβέντες και συζητήσεις.
Προσωπικά βρήκα το βιβλίο πολύ ενδιαφέρον. Για την σφαγή έχω δει αναφορές σχεδόν σε κάθε βιβλίο που μιλάει για την ιστορία της πόλης, στα περισσότερα χρονολόγια, μέχρι και στην λογοτεχνία. Το ότι ασχολήθηκαν με το γεγονός τόσοι πολλοί ιστορικοί από διάφορες χώρες και εποχές φανερώνει την σημασία του. Μπορεί να μην ήταν κάτι εντελώς ασυνήθιστο, αλλά σίγουρα είχε συγκλονίσει λόγω της βαρβαρότητας και της πολιτικής σημασίας που είχε. Νομίζω δε ότι είναι το πρώτο βιβλίο αφιερωμένο αποκλειστικά σε αυτήν την τόσο μαύρη σελίδα της πόλης.
ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ
