Σπύρος Κουτρούλης: Ο Γιώργος Σεφέρης & οι παλινωδίες της κριτικής

Μιχάλης Πάτσης από το Άρδην τ. 129

Ο Σπύρος Κουτρούλης, ο γνωστός συγγραφέας και μελετητής, ο οποίος με το έργο του αναδεικνύει τη σωστά εννοούμενη εθνική ιδεολογία και το πνεύμα πατριωτισμού, εξέδωσε πρόσφατα ένα νέο βιβλίο για τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη και την πολεμική γύρω από τις ιδέες του. Βέβαια, ο Κουτρούλης έχει ασχοληθεί με πάθος, και με επιτυχία μπορώ να αναφέρω, και με το έργο και άλλων συγγραφέων όπως του Π. Κονδύλη, Ίωνα Δραγούμη, του Π. Κανελλόπουλου, του πολύ σημαντικού φιλοσόφου Κ. Παπαϊωάννου, αλλά και των ποιητών και εικαστικών της δεκαετίας του 1930.

Το βιβλίο για τον Σεφέρη ασχολείται με την ανάδειξη των πραγματικών διαστάσεων του έργου του, που, σύμφωνα με τον Κουτρούλη, προδιαγράφονται μέσα στα πλαίσια του μοντερνισμού, αλλά και της πίστης στη μελέτη και προβολή της ελληνικής παράδοσης.

Ο συγγραφέας βλέπει τον Σεφέρη να κινείται μέσα στα πλαίσια της Γενιάς του ᾽30, η οποία δρα ανανεωτικά για τον νεοελληνικό λόγο και τα νεοελληνικά γράμματα. Ως εκ τούτου, ο Σεφέρης κατέχει ξεχωριστή θέση, σύμφωνα με τον Κουτρούλη, τόσο για την προσφορά του στη λογοτεχνία όσο και στη σκιαγράφηση, στον εμπλουτισμό και στη συστηματοποίηση της νεοελληνικής ιδεολογίας.

Ο Κουτρούλης αποδέχεται στον Σεφέρη τη συνεύρεση, την ενσωμάτωση των ζωντανών στοιχείων της παράδοσης με τον μοντερνισμό, ευρωπαϊκό και ελληνικό. Για τον συγγραφέα, ο Έλληνας ποιητής κατέβαλε μεγάλη και συστηματική προσπάθεια για την ανανέωση της παράδοσης ή για τον εμπλουτισμό του μοντερνισμού με την ελληνική παράδοση, κρατώντας στη μνήμη ό,τι πιο σημαντικό μας έδωσε ο νεοελληνικός λόγος, από τον Μακρυγιάννη ως τον Παλαμά, χωρίς ποτέ να ξεπέφτει σε εθνικισμούς και καπηλείες.

Ο Κουτρούλης, υποστηρίζοντας με σημαντικά επιχειρήματα και τεκμήρια την άποψή του, έρχεται σε αντιπαράθεση με μια σειρά από άλλους συγγραφείς που έχουν άλλη άποψη. Στο έργο ελέγχονται και ανασκευάζονται κυρίως οι απόψεις του Δ. Δημηρούλη, ο οποίος αντιμετωπίζει τον Σεφέρη, μέσα από πολλές μαιανδρικές σκέψεις, σαν έναν συγγραφέα που ρέπει στον εθνικισμό, του Δ. Γιαννουλόπουλου, ο οποίος δεν αποδέχεται τη διαχρονική αξία του ελληνισμού ως θεμέλιο λίθο στον στοχασμό του Γ. Σεφέρη, αλλά και του Άκη Γαβριηλίδη, που βλέπει τον Σεφέρη πιστό στον ασιατικό τρόπο ζωής και σκέψης. Παράλληλα, ο συγγραφέας βρίσκει πρόσφορες και σημαντικές απόψεις με τις οποίες συμφωνεί. Έτσι αποδέχεται τις αντιλήψεις των Βαγενά, Μαρωνίτη, Σαββίδη, Αυγέρη, Τσίρκα, Καγιαλή, Πιερή και άλλων.

Το κύριο θέμα που διαπερνά ως κόκκινη κλωστή το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου είναι μια σειρά από διλήμματα τα οποία ο συγγραφέας εύστοχα επιλύει. Ορίστε μερικά από αυτά: ο Σεφέρης εκφράζει ή ανήκει στην παραδοσιακή λαογραφική πατριωτική ομάδα για την παράδοση ή στον μοντερνισμό; Εκφράζει μια κοινωνική ή πολιτική τάξη ή εκφράζει ή μπορεί να εκφράσει τον λαό; Ακόμα, οι πεποιθήσεις του Σεφέρη για την Ελλάδα ανήκουν στην παραδοσιακή ρομαντική άποψη για την πατρίδα ή είναι απολύτως κατανοητές και θεμελιωμένες στο πνεύμα του μοντερνισμού; Επίσης, ένα θέμα σημαντικό: ο Σεφέρης τήρησε τη σωστή στάση στο Κυπριακό ή υποχώρησε στις επιταγές των πολιτικών στη συνθήκη της Ζυρίχης; Ο Κουτρούλης διερευνά με μεγάλη επιστημονική αρτιότητα το θέμα για να θεμελιώσει την άποψη πως το έργο του είναι μοντερνιστικό αλλά δεν καταδικάζει την παράδοση, την αυθεντική, τη γνήσια, την παραγνωρισμένη, την ιδιαίτερη, τη λαϊκή την άξια παράδοση, αυτή που βοηθά το άτομο να εξελιχθεί.

Ο συγγραφέας εξετάζει το έργο «Μέρες» του Σεφέρη, καθώς και τη νεότερη βιβλιογραφία που έχει σχέση ιδίως με τις πολιτικές και κοινωνικές του απόψεις. Από την άποψη αυτή, είναι ένα σύγχρονο έργο που έχει πολλά να προσφέρει σε μια νέα αντίληψη, αφού απόψεις πως ο Σεφέρης ανήκει στην αστική τάξη ή πως η στάση του στο Κυπριακό δεν είναι σωστή είναι πλατιά διαδεδομένες στην αριστερή, ιδίως, διανόηση. Διαβάζοντας το έργο του Κουτρούλη, ο καθένας παίρνει επιχειρήματα και τεκμήρια που έρχονται σε αντίθεση με αυτές τις απλοϊκές αντιλήψεις.

Η μελετητική εργασία του Κουτρούλη στηρίζεται στην εις βάθος ανάλυση των κειμένων, στην εξέταση χωρίς ιδεολογικό πάθος και προκατάληψη, στην ήπιας μορφής κριτική περιγραφή της αντίθετης άποψης, με σκοπό ο ίδιος, πρώτα και κύρια, αλλά και ο αναγνώστης να διαμορφώσει όσο το δυνατόν αρτιότερη άποψη για τα δεδομένα.

Είναι ένα άρτιο έργο που διερευνά το εξελισσόμενο ενδιαφέρον για το έργο του Σεφέρη, αλλά και το θέμα αναφορικά με τη σχέση εμείς και οι άλλοι, εμείς και η παράδοση, το οποίο το βρίσκουμε σε πολλά έργα των ημερών μας. Οι απόψεις που γεννιούνται είναι νέες, είναι σημαντικές και πάντα επίκαιρες. Θα συνεχίσουν να βγαίνουν και να τυπώνονται άρθρα. Σε αυτά τα νέα έργα, το βιβλίο του Κουτρούλη, με την άρτια οργάνωση και προβολή των θεμάτων του, παρέχει βοήθεια.

ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Από τα πρώτα του βήματα στον ποιητικό λόγο μέχρι σήμερα, ο Γιώργος Σεφέρης δεν έπαψε να προκαλεί το γόνιμο ενδιαφέρον του κριτικού λόγου. Αυτό όμως που ξαφνιάζει και δημιουργεί αμηχανία ίσως στον σημερινό αναγνώστη είναι ότι αφενός κατηγορήθηκε για διαφορετικούς και αντίθετους λόγους –για παράδειγμα άλλοτε για έλλειψη πατριωτισμού και άλλοτε για εθνολαϊκισμό– αφετέρου, ενώ ο ίδιος και το έργο του παρουσιάζουν μια αξιοσημείωτη ενότητα και συνέπεια, ο κριτικός λόγος που αποτίμησε το έργο του χαρακτηρίζεται από παλινωδίες.

Ο Γ. Σεφέρης, με αφετηρία τον βενιζελισμό, στάθηκε μια ανεξάρτητη φωνή που ξένισε τις ιδεολογικές αγέλες. Όμως το έργο του παραμένει ζωντανό και εξ αιτίας αυτού προκαλεί πολλές και ποικίλες αντιδράσεις. Όταν η κριτική επιχειρεί να τον αποτιμήσει με τα ιδεολογικά κριτήρια μίας υποτιθέμενης πολιτικής ορθοδοξίας και χρησιμοποιεί «πατριδόμετρα» ή «αριστερόμετρα» αντίστοιχα, αποτυγχάνει. Δεν είναι ανεξήγητο λοιπόν ότι το έργο του αναγνωρίστηκε πρώτα διεθνώς, ενώ στην χώρα μας η καθυστερημένη αποδοχή του συνοδεύτηκε από πολλές ενστάσεις, κάποιες εκ των οποίων είχαν ως αιτία προσωπικές πικρίες και ανταγωνισμούς.

Τα δοκίμια που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό επιχειρούν να περιγράψουν τις «παλινωδίες της κριτικής» και να τεκμηριώσουν ότι στο έργο του Σεφέρη εξισορροπούνται και συγχωνεύονται με επιτυχία μοντερνισμός και παράδοση, ελληνισμός και κόσμος, ή, κατά τη δική του έκφραση, ο «ευρωπαϊκός ελληνισμός» και ο «ελληνικός ελληνισμός».

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο Σπύρος Κουτρούλης γεννήθηκε το 1963 στο Δερβένι Κορινθίας, σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ζει και εργάζεται στην Αθήνα στον τραπεζικό χώρο. Συμμετείχε στην συντακτική επιτροπή του περιοδικού Νέα Κοινωνιολογία, όπου δημοσίευσε πλήθος μελετών και έλαβε συνεντεύξεις από τον Μιχάλη Ράπτη (τ. 20) και τον Παναγιώτη Κονδύλη (τ. 25). Είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Άρδην, του περιοδικού Νέος Λόγιος Ερμής και τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας Ρήξη. Δοκίμια του έχουν επίσης δημοσιευθεί στο περιοδικό Σύναξη και στις Εφημερίδες Καθημερινή και Μακεδονία.