Απόσπασμα από: Βασίλης Μακρυδήμας, Θρησκεία και ποίηση: Η περίπτωση του Τ. Κ. Παπατσώνη, Διδακτορική Διατριβή, Ιωάννινα 2018, σελ. 300-301. ΕΚΤ
Σε όλα τα επίπεδα της παπατσωνικής σκέψης είναι οφθαλμοφανές το γεγονός ότι η συνεισφορά της στο πεδίο του λόγου πάντοτε υπαγορεύεται από τον θρησκευτικό υπερβατισμό, από μια μυστηριακή έλξη του σύμπαντος που καλεί τον ποιητή και κριτικό να ενδιατρίψει στη μαγεία του θεϊκού μεγάκοσμου. Ενδεικτική είναι η διαφορά ύφους και σκοπού μεταξύ Θεοτοκά και Παπατσώνη, όταν τον στοχασμό τους απασχολεί το μοντέρνο θαύμα της βιομηχανίας: το αεροπλάνο. Στα αποσπάσματα που ακολουθούν, ενώ ο πρώτος χρησιμοποιεί το πτητικό μέσο της αεροναυπηγικής ως αναπόσπαστο ανανεωτικό στοιχείο για τη συγκρότηση ενός ρωμαλέου μέλλοντος με την ισότιμη συμμετοχή των διάφορων ευρωπαϊκών πολιτισμών, ο δεύτερος αντικρίζει το ιπτάμενο πουλί ρομαντικά, ως το υλικό αντικαθρέφτισμα του νοητικού βάθους μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας.
Με άλλα λόγια, παρατηρούμε τη μετατόπιση από το αεροπλάνο ως αυτοσκοπό για την κατοχύρωση ενός νεωτερικού μέλλοντος έμπλεου πολιτισμικής αλληλόδρασης, στο αεροπλάνο ως μέσο αφομοίωσης της λειτουργίας του μακρόκοσμου, ως μέσο κατανόησης των απόκρυφων δυνάμεων μιας υπερκόσμιας παρουσίας, την οποία σου δίνεται ξαφνικά η δυνατότητα να προσεγγίσεις, ενόσω η ύλη εκμηδενίζεται και ο ιδεαλισμός κορυφώνεται. Ο Θεοτοκάς, αν και υπερίπταται, παραμένει καθηλωμένος στη γη, παρατηρεί από ψηλά όσα συμβαίνουν κάτω· τον Παπατσώνη πάλι απασχολεί το βίωμα της πτήσης, η πορεία στους αιθέρες και η αποκόλληση από τα επίγεια. Η διαφορετική προοπτική του Παπατσώνη και το ενδιαφέρον του να αποδώσει εξωραϊσμένα την ψυχική ευδαιμονία που προσδίδει η δυναμική του σύγχρονου κόσμου της ταχύτητας καθιστά την αντίληψή του περισσότερο φουτουριστική:
Η Ευρώπη μονάχα όταν την κοιτάζουμε από υψηλά δείχνει όλη τη λαμπρότητά της. Όταν σηκωθεί το αεροπλάνο, και αποχτήσουμε προοπτική, και μπορέσουμε να αγκαλιάσουμε την ήπειρο με μια ματιά, αισθανόμαστε ξαφνικά την αρμονία του συνόλου. Οι τοπικές παραφωνίες ενώνουνται σε μια ανώτερη συμφωνία που δεν μπορεί να τη συλλάβει το αυτί του πεζοπόρου γιατί συντελείται υψηλά. Οι άπειρες αντιθέσεις συγχωνεύουνται σε μια ανώτερη σύνθεση.[73]
Και ο Παπατσώνης:
Εἶναι νά τρίβει κανείς τά μάτια του ἀντικρύζοντας τό νέο θαῦμα. […] Βρίσκεσαι σέ ὁλόκληρο συνεργεῖο μαγικῶν ἀντικειμένων. […] Ἕπεται ἡ γοητεία τοῦ θορύβου. Ἐκεῖνο τό ἀτάραχο καί γαλήνιο πτηνό, αἰσθάνεσαι αἰφνιδίως νά γεννάει τή δύναμη. Ἕνα πανίσχυρο τράνταγμα πού συγκλονίζει ὅλη σου τήν ὕπαρξη ἐν μέσῳ μιᾶς τόσο θείας βοῆς, πού διαμιᾶς σέ τιθασεύει. Ζεῖς μόνο γι’ αὐτό τό γεγονός. Καί εὐθύς ἀμέσως ὅλος αὐτός ὁ θρίαμβος τοποθετεῖται ἐκεῖ πού τοῦ πρέπει. Βρίσκεσαι μόριο τῆς γλαυκότητας τοῦ ἡλιακοῦ συστήματος.
Ἀλλάζουν οἱ διαστάσεις. Ἀποσπᾶσαι ἀπό τά γήινα. Ἀποσπᾶσαι ἀπό τά στάσιμα. Κυριαρχεῖς συνάμα καί ἀπομονώνεσαι. Ἀπ’ αὐτή τήν ὑπερήφανη ἀπομόνωση ἀρχίζει ἡ νέα ὄψη τῶν πραγμάτων, τῆς ζωῆς καί τοῦ κόσμου. Φεύγεις ἰλιγγιωδῶς μόνος, γιά νά συναντήσεις τό μοιραῖο. Χρόνος καί ἔκταση ἔχουν νικηθεῖ. Οἱ πολιτεῖες, τά χωριά, τά βουνά, οἱ κάμποι εἶναι ἀσήμαντες μονάδες.[74]
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[73] Γ. Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα, επιμ. Κ. Θ. Δημαράς, Εστία, Αθήνα 2009, σελ. 6-7.
[74] Τ. Κ. Παπατσώνης, «Υπεράνω του κόσμου τούτου – Antoine de Saint-Exupéry: “Vol de nuit”», Η Καθημερινή, 15/02/1932 [=Τ. Κ. Παπατσώνης, Ο Τετραπέρατος Κόσμος, Α΄, Ίκαρος 1966, σσ. 84-85].
