Αν και η Βυζαντινή ή ορθότερα Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατάφερε, κατά την διάρκεια της υπερχιλιετούς ιστορίας της, να επικρατήσει επί των περισσότερων μεγάλων αντιπάλων της, κάποιοι από αυτούς κατάφεραν να της επιφέρουν βαριές ήττες, οι συνέπειες των οποίων καθόρισαν την πορεία της και την εξέλιξή της.
Στην παρούσα ανάρτηση παραθέτω τις κατά την γνώμη μου δέκα σημαντικότερες από αυτές. Προτού προχωρήσουμε, επισημαίνεται ότι η απαρίθμηση γίνεται με χρονολογική σειρά και έχει ως αφετηρία το 330 μ.Χ, την χρονολογία που κατά τους περισσότερους ιστορικούς ξεκινάει συμβατικά η βυζαντινή ιστορία με την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα (306-337 μ.Χ). Κριτήριο της ένταξης των μαχών στο τοπ 10 είναι οι αρνητικές συνέπειες που αυτές είχαν στη ιστορική πορεία της Αυτοκρατορίας.
Μάχη Αδριανούπολης (378 μ.Χ.)
Ο αυτοκράτορας της Ανατολής Ουάλης αντιμετωπίζει τους Γότθους χωρίς να περιμένει ενισχύσεις από τη Δύση. Η στρατιά του κυκλώνεται και εξοντώνεται ολοσχερώς. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας σκοτώνεται. Πολιτικά, η ήττα σηματοδοτεί την αποτυχία της πολιτισμικής αφομοίωσης των γερμανικών φύλων από τον ρωμαϊκό κρατικό μηχανισμό και την σταδιακή κυριαρχία χαρισματικών αρχηγών τους στον στρατό και στην πολιτική. Η Αυτοκρατορία της Ανατολής, αν και λαβωμένη, επιβιώνει. Η Δύση αποσαθρώνεται σταδιακά μέχρι την τελική κατάλυσή της το 476 μ.Χ από τον Σκίρο φοϊδεράτο Οδόακρο.
Μάχη Γιαρμούκ (635 μ.Χ.)
Ο στρατός του αυτοκράτορα Ηρακλείου ηττάται κατά κράτος από τις δυνάμεις του Άραβα στρατηγού Χαλίντ ιμπν Ουαλίντ. Οι Άραβες εκμεταλλεύονται την κόπωση της Αυτοκρατορίας από τους περσικούς πολέμους και τις θρησκευτικές έριδες στις ανατολικές επαρχίες. Το Βυζάντιο χάνει τη Συρία, την Παλαιστίνη και, στη συνέχεια, την Αίγυπτο. Η απώλεια των πλουσιότερων και πολυπληθέστερων επαρχιών ακρωτηριάζει οριστικά τον δημοσιονομικό και γεωπολιτικό κορμό του κράτους. Παράλληλα όμως ενισχύεται η θρησκευτική και εθνοτική συνοχή της Αυτοκρατορίας.
Μάχη του Όγλου (680 μ.Χ.)
Ο Κωνσταντίνος Δ΄ επιχειρεί να εκδιώξει τους Πρωτοβούλγαρους του Ασπαρούχ από την κάτω Μοισία. Ηττάται και αναγκάζεται να συνάψει ταπεινωτική συνθήκη. Πολιτικά, το Βυζάντιο αποδέχεται de facto την ύπαρξη του πρωτοβουλγαρικού κράτους. Η μόνιμη παρουσία ενός ξένου κρατικού σχηματισμού στην χερσόνησο του Αίμου, μόλις λίγα χιλιόμετρα από την Βασιλεύουσα, αλλάζει ριζικά τον στρατηγικό χάρτη, σε μια εποχή που η Αυτοκρατορία πιέζεται ήδη στην Ανατολή από το αραβικό Χαλιφάτο.
Μάχη Πλίσκας (811 μ.Χ.)
Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α΄ περνάει τον Αίμο. Καταλαμβάνει την πρωτοβουλγαρική πρωτεύουσα Πλίσκα, αλλά παγιδεύεται από τον χάνο Κρούμο και εξοντώνεται μαζί με το στράτευμά του. Η απώλεια του αυτοκράτορα και σημαντικού μέρους της αριστοκρατίας οδηγεί σε βαθιά αστάθεια. Οι τουρκόφωνοι Πρωτοβούλγαροι συγχωνεύονται με τις σλαβικές φυλές που έχουν εγκατασταθεί στην Θράκη από τον 7ο αιώνα και γεννιέται το σύγχρονο βουλγαρικό έθνος. Ο εδαφικός κορμός του Βυζαντίου και το κύρος της αυτοκρατορικής εξουσίας στην Βαλκανική τραυματίζονται. Οι Βούλγαροι θα αποτελέσουν υπαρξιακή απειλή μέχρι την κατάλυση του πρώτου κράτους τους από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο (963-1025 μ.Χ).
Μάχη Μόντε Πελόζο (1041 μ.Χ.)
Ο Μιχαήλ Δ΄ αποτυγχάνει να καταστείλει τη νορμανδολομβαρδική εξέγερση στην Κάτω Ιταλία. Οι Βυζαντινοί ηττώνται και αποσύρονται. Πολιτικά, η διοίκηση της Ιταλίας καταρρέει. Οι τελευταίες αυτοκρατορικές κτήσεις στην Δύση σταδιακά χάνονται προς όφελος των Φράγκων και των Νορμανδών και η Κωνσταντινούπολη αποκλείεται από τις εξελίξεις στην ιταλική χερσόνησο. Η αντιστρόφως ανάλογη αύξηση της φραγκικής επιρροής στην Ιταλία, μια διεργασία που είχε ξεκινήσει ήδη από τον 8ο αιώνα, θα είναι ένας από τους λόγους του Μεγάλου Σχίσματος του 1054 μεταξύ των Εκκλησιών της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης.
Μάχη Μαντζικέρτ (1071 μ.Χ.)
Ο Ρωμανός Δ΄ ηττάται από τον σουλτάνο των Μεγάλων Σελτζούκων Αλπ Αρσλάν. Η προδοσία του Ανδρόνικου Δούκα οδηγεί σε αποσύνθεση του στρατού και στην αιχμαλωσία του αυτοκράτορα. Ακολουθούν εμφύλιοι πόλεμοι και αναρχία. Η αμυντική γραμμή στην Ανατολή καταρρέει και οι Τουρκομάνοι αρχίζουν να εγκαθίστανται μαζικά στην Μικρά Ασία. Η στρατιωτική και οικονομική ραχοκοκαλιά της Αυτοκρατορίας έχει τραυματιστεί ανεπανόρθωτα.
Μάχη Μυριοκέφαλου (1176 μ.Χ.)
Ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α΄ Κομνηνός επιχειρεί εκστρατεία κατά των Σελτζούκων του Ικονίου, αλλά η στρατιά του παγιδεύεται σε στενωπό και ηττάται. Αν και η ήττα δεν είναι συντριπτική καθαυτή, κάθε προσπάθεια ανακατάληψης της Ανατολίας στο εξής εγκαταλείπεται, το διεθνές κύρος της Αυτοκρατορίας ως προμαχώνας του Χριστιανισμού στην Ανατολή έχει τρωθεί και η υγεία του Μανουήλ Α’ κλονίζεται. Ο Αυτοκράτορας θα αποβιώσει βαθιά απογοητευμένος τέσσερα χρόνια αργότερα, αφήνοντας έναν ανήλικο διάδοχο στον θρόνο. Ο εξάδερφός του Ανδρόνικος Κομνηνός καταλαμβάνει την εξουσία με πραξικόπημα και η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από διώξεις, αυταρχισμό και διάρρηξη των οργανικών δεσμών της δυναστείας με την βυζαντινή αριστοκρατία, που με την σειρά της οδηγεί στην αποσάρθρωση του οικογενειοκρατικού συστήματος εξουσίας των Κομνηνών αυτοκρατόρων. Η “αυτοκρατορία του τρόμου” του καταρρέει μέσα σε χάος με τον θάνατό του μετά από πραξικόπημα του οίκου των Αγγέλων και οδηγεί έμμεσα στην καταστροφή του 1204.
Άλωση Κωνσταντινούπολης (1204)
Οι Σταυροφόροι καταλαμβάνουν και λεηλατούν την πρωτεύουσα, εγκαθιστώντας ένα Λατινικό Βασίλειο. Πολιτικά, η αυτοκρατορία διαλύεται σε ελληνικά (Νίκαιας, Τραπεζούντας και Ηπείρου) και λατινικά κρατίδια. Η διοικητική συνέχεια διαρρηγνύεται και όταν οι Παλαιολόγοι της Νίκαιας την αποκαθιστούν το 1261, το κράτος είναι πλέον αδύναμο, εδαφικά ακρωτηριασμένο και περικυκλωμένο από εχθρούς.
Μάχη Βαφέως (1302 μ.Χ.)
Οι Οθωμανοί του Οσμάν Α΄ νικούν τις δυνάμεις του στρατηγού Μουζάλωνα στη Βιθυνία. Η Κωνσταντινούπολη αποκόπτεται από την ανατολική της ενδοχώρα. Η αυτοκρατορία βιώνει την πλήρη στρατιωτική της παρακμή και αναδεικνύεται η ανικανότητά της να προστατεύσει τη Μικρά Ασία. Οι Οθωμανοί σταδιακά κυριαρχούν επί των τουρκομανικών φύλων και οι ελληνικοί μικρασιατικοί πληθυσμοί αναγκάζονται είτε να μεταναστεύσουν δυτικά είτε να εξισλαμιστούν.
Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)
Στα μέσα του 15ου αιώνα, το Βυζάντιο είναι ουσιαστικά ένα κρατίδιο γύρω από την Κωνσταντινούπολη, με ελάχιστες κτήσεις σε Αιγαίο και Πελοπόννησο, χωρίς εδαφική συνέχεια. Ο Οθωμανός σουλτάνος Μωάμεθ Β’ συγκεντρώνει 80.000 άνδρες, σύγχρονο πυροβολικό και στόλο. Ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄αντιστέκεται με περίπου 7.000 μαχητές, μεταξύ των οποίων πολλοί ξένοι μισθοφόροι και εθελοντές. Η Δύση προσφέρει ελάχιστη βοήθεια και η ένωση των Εκκλησιών, αν και διχάζει πνευματικά τον λαό, αποτυγχάνει να ενεργοποιήσει αποτελεσματικά τις καθολικές δυνάμεις. Παρά τον ηρωισμό των υπερασπιστών, οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν την Βασιλεύουσα μετά από δίμηνη πολιορκία και ο Κωνσταντίνος πέφτει μαχόμενος. Ο κόσμος του ρωμαϊκού πολιτισμού στην Ανατολή περνά οριστικά στην Ιστορία και η Κωνσταντινούπολη μετατρέπεται σε πρωτεύουσα των Οθωμανών. Για τα επόμενα 400 χρόνια, η βυζαντινή κληρονομιά θα επιβιώσει κυρίως μέσα από την Εκκλησία.
1 thought on “Οι δέκα καταστροφικότερες βυζαντινές ήττες”