Είναι βιωματικό γεγονός ότι, η Ορθοδοξία δεν έκανε δημιουργικό διάλογο με τις ιδέες, αντιλήψεις και πρακτικές της περιόδου της νεωτερικότητας και μετανεωτερικότητας. Οι αιτίες είναι πολλές και οι περισσότερες συναρτώνται με την πορεία του κράτους. Η Ελλάδα και ο Ελληνισμός έχουν υποστεί αρκετές δυσάρεστες συνέπειες από τη Δύση (Μικρασιατική καταστροφή, διχοτόμηση της Κύπρου, εθνικισμός της Δύσης, κ.λ.π.). Αυτές τις συνέπειες, ταυτόχρονα τις έχει υποστεί και η Ορθόδοξη Εκκλησία με αποτέλεσμα την περιχαράκωση και άμυνα σε κάθε δυτική σκέψη ή ενέργεια. Αυτή η προστασία όμως δεν αποφέρει τη διαφύλαξη της Ορθόδοξης θεολογίας, επιφέρει απομονωτισμό, ο οποίος οδηγεί σε μία «μουσειοποίηση» και ευνοεί ένα φανατισμό της ιδιαιτερότητας της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
της Εύης Ψάλτη, Στέλεχος Επιχειρήσεων, BA (Διοίκηση Επιχειρήσεων), BA (Ιστορία Ευρωπαϊκού Πολιτισμού), MA (Ορθόδοξη Θεολογία)
Τον 20ό αιώνα το κυρίαρχο θέμα-ερώτημα της Ορθόδοξης θεολογίας ήταν η εκκλησιολογία. Το θέμα της εκκλησιολογίας δεν έχει πλήρως απαντηθεί και θα συνεχίσει να απασχολεί τους Ιεράρχες και τους θεολόγους και στην παρούσα χρονική περίοδο. Το βασικό και το επείγον θέμα σήμερα δεν είναι μόνο η εκκλησιολογία. Η συνάφεια του ανθρώπου με την Εκκλησία είναι καίριο θέμα, στο οποίο θα πρέπει να προβληματισθούν και να τοποθετηθούν οι θεολόγοι. Είναι αίτημα των καιρών διότι τα μετανεωτερικά θέματα που χρήζουν σύγχρονης αντιμετώπισης πληθαίνουν. Μερικά από αυτά είναι: α) στο όνομα της παγκοσμιοποίησης και στις πρακτικές της, ο (μοναδικός και ανεπανάληπτος) άνθρωπος χάνει σιγά σιγά το πρόσωπό του, την ταυτότητά του, β) η εξάπλωση και ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι τόσο μεγάλη ώστε να χάνεται αργά η ανθρώπινη επαφή, η αγαπητική σχέση με τον άλλον, γ) νέα ήθη ξεπηδάνε, τα οποία δεν βασίζονται σε παραδοσιακούς γάμους και απόκτηση παιδιών, νέα σεξουαλικά ήθη αναδύονται, τα οποία απορρίπτουν τα παλαιά, δ) η οικολογική καταστροφή είναι ραγδαία.
Η θεολογία της οντολογίας του προσώπου φαίνεται να είναι μία ξεκάθαρη απάντηση της Ορθοδοξίας στα προβλήματα που δημιούργησε η νεωτερικότητα. Όπως ακριβώς στοιχειοθετήθηκε από τους Πατέρες της Εκκλησίας επανεμφανίσθηκε από τους θεολόγους του 20ού αιώνα προκειμένου να αντιμετωπίσουν και να θεραπεύσουν τα προβλήματα που προκάλεσε η νεωτερικότητα στο σύγχρονο άνθρωπο. Η μεγάλη πρόκληση, αλλά και ευκαιρία, της Ορθοδοξίας είναι να δώσει αυτή τη ζωογόνο απάντηση στην παγκόσμια οικουμένη με το ζωντανό παράδειγμα την κοινωνία αγάπης του Τριαδικού Θεού. Δηλαδή με το «είναι» της. Να υφάνει μία κοινωνία σχέσεων μεταξύ ανθρώπων, φύσης, πολιτισμών και βέβαια, Εκκλησιών. Η κήρυξη του Ευαγγελίου στις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες δεν πρέπει να προσκρούει στον στείρο νεωτερικό διαχωρισμό κράτους και θρησκείας. Ο Χριστιανισμός δεν είναι προσωπική υπόθεση του κάθε πολίτη. Είναι μία δημόσια ανακοίνωση της επερχόμενης Βασιλείας του Θεού. Η Εκκλησία είναι Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική. Η αποστολή είναι αναπόσπαστο κομμάτι της συγκρότησής της. Η, αναμενόμενη, Βασιλεία του Θεού αφορά σε όλους τους ανθρώπους και την ανακαίνιση της Κτίσης. Η Εκκλησία προετοιμάζει τους ανθρώπους για την ώρα αυτή. Εάν δεν διαλεχθεί, δεν έρθει σε επαφή για να μεταδώσει τον Λόγο Του δεν εκπληρώνει τον σκοπό της.
Η Ορθόδοξη θεολογία δεν πρέπει να περιχαρακώνεται στην ιδιωτική σφαίρα της ζωής των πιστών της και να πραγματεύεται τα περί Θεού. Η έννοια της ιδιωτικότητας δεν σηματοδοτεί τον αποκλεισμό από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Σηματοδοτεί το μη σχετιζόμενο με το κρατικό γίγνεσθαι. Εδώ ακριβώς οι έννοιες της κοινωνίας των πολιτών, της κρατικής εξουσίας και της ιδωτικότητας είναι βοηθητικές στη διαλεύκανση των πραγματικά λεπτών ορίων διαφοροποίησης. Η σωτηρία του κόσμου δεν είναι ιδιωτική υπόθεση. Η Ορθοδοξία με εφαλτήριο την Παράδοση και την πατερική θεολογία οφείλει να διαλεχθεί με αυτόν τον νέο κόσμο, τον παράξενα εκκοσμικευμένο και συνάμα θρησκευόμενο. Τι θα έκαναν οι Πατέρες στη σημερινή πραγματικότητα; Θα διαλεγόντουσαν δημιουργικά όπως έπραξαν στους καιρούς τους. Η σύγχρονη Ορθόδοξη θεολογία θα πρέπει να προχωρήσει σε μία «νεο-πατερική σύνθεση» για να ξεφύγει από τη δική της «βαβυλώνια αιχμαλωσία», όπως πρότεινε ο π. Φλωρόφσκυ ήδη από το 1936. Αυτή η νεο-πατερική σύνθεση ερμηνεύει και δεν υπερβαίνει την πατερική θεολογία. Μέσω αυτής της ερμηνείας, η Ορθοδόξη θεολογία θα απεγκλωβισθεί και θα διαλεχθεί με τον σύγχρονο άνθρωπο, αντιμετωπίζοντας τα τωρινά του προβλήματα. Ο ανοιχτός διάλογος για όλα τα σύγχρονα θέματα, κοινωνικά, πολιτιστικά, εκκλησιαστικά και θεολογικά είναι το σύγχρονο κλειδί για να σωθεί ο κόσμος. Ο διάλογος και συγκεκριμένα ο δημόσιος διάλογος πάντα έχει θετικό πρόσημο σε οποιαδήποτε κοινωνία και εποχή. Ο δημόσιος θρησκευτικός διάλογος στη σημερινή πολυπολιτισμική, μετανεωτερική κοινωνία είναι ουσιαστικά μία δικλείδα ασφαλείας. Προστατεύει τις κοινωνικές αλλόθρησκες μειονότητες, εκπολιτίζει το σύνολο της κοινωνίας και παρεμποδίζει τις θρησκευτικές φονταμενταλιστικές τάσεις. Δεν απαιτείται να απο-ιεροποιηθεί η Ορθόδοξη Εκκλησία για να διαλεχθεί με τον σύγχρονο κόσμο και τις νεωτερικές ιδέες που τον διέπουν. Οι ιδέες της κάθε εποχής πρέπει να εξετάζονται από την Εκκλησία μέσα στην ιστορική τους συνάφεια με γνώμονα την αγάπη, την ισότητα και την αλληλεγγύη του Χριστιανισμού για να μην υπάρξει το πρόβλημα της θεοκρατίας. Οι Πατέρες μάς κληροδότησαν την Παράδοσή τους, η οποία διαπλέεται από ελευθερία και αγάπη. Δηλαδή, μας κληροδότησαν τον τρόπο με τον οποίο η Εκκλησία θα επιτελέσει τον σκοπό της, τη σωτηρία του κόσμου. Με αυτόν τον τρόπο και εντός της σύγχρονης ιστορικής πραγματικότητας η Εκκλησία απελευθερώνεται για να διαλαγεί με τον μετανεωτερικό κόσμο δίχως να «απο-ιερωθεί» προσφέροντας εσχατολογικό όραμα. Ο μοναχισμός υπενθυμίζει την εσχατολογική φύση της Εκκλησίας. Είναι σαφές ότι δίχως το όραμα της Βασιλείας Θεού ο κόσμος δεν έχει ελπίδα σε όλες τις εποχές.
Είναι απαραίτητη η μη ταύτιση της Εκκλησίας με πολιτικά, κομματικά, και εθνικά συμφέροντα. Η Εκκλησία οφείλει να αποφύγει τη ματαιοδοξία της επίγειας εξουσίας, μία «σειρήνα» η οποία πάντα δημιουργεί βαθιά προβλήματα. Είναι αίτημα των καιρών να προσεγγισθεί το «κοινωνικό γίγνεσθαι», στο οποίο ο πολιτικός λόγος αλλά και κάθε θρησκεία έχει ένα ευρύτατο πεδίο για επικοινωνία. Δεν αρκεί το κοσμικό κράτος να αναφέρει ως επικρατούσα θρησκεία του, την Ορθοδοξία. Στην σύγχρονη Ελληνική καθημερινότητα ό,τι απαγορεύει η Ορθοδοξία το επιτρέπει το Κράτος. Οι, κατά μέτωπον αντιπαραθέσεις με οποιοδήποτε θεσμό είναι ενάντια στο ήθος της Ορθοδοξίας. Εάν όμως οι καιροί απαιτήσουν την αντιπαράθεση, τότε είναι δυνατή η εφαρμογή της σύγχρονης θεωρίας της πολιτικής ανυπακοής. Σε αυτή την λύση, ο θεσμικός φορέας της Ορθόδοξης Εκκλησίας μπορεί να προστρέξει εφόσον έχει εξαντλήσει όλες τις προσπάθειες διαλόγου πάντα στο πλαίσιο του δημοκρατικού καθεστώτος.
