Πάγια άποψη του γράφοντος είναι ότι ο τουρκικός ηγεμονισμός δεν είναι ζήτημα συγκυριακών εσωτερικών ανακατατάξεων, όσο γραφικός και αν επιμένει να δείχνει ο Ερντογάν και ο συρφετός του. Η απειλή προς την Ελλάδα δεν έγκειται στην αμφισβήτηση ότι έχουμε δρόμους(!) ή ηλεκτρισμό και αυτοκίνητα και γι’ αυτό ίσως η απαξίωση να είναι η μοναδική λύση. Τι να απαντήσει κανείς άλλωστε;
του Μάρκου Τρούλη,
Τι ωθεί την Τουρκία προς τον ηγεμονισμό και πως αυτό μεταφράζεται σε απειλή για τους γείτονές της;
Η απάντηση σχετίζεται αφενός με την ισορροπία ισχύος στο περιφερειακό περιβάλλον και την εν γένει κατανομή ισχύος στο πλανητικό, και αφετέρου με την εσωτερική δομή του εξ Ανατολών γείτονά μας.
Μεταψυχροπολεμικά, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης απάλλαξε την Άγκυρα από ένα σημαντικότατο δίλημμα ασφαλείας, το οποίο αντιμετώπιζε ήδη από τους τελευταίους μήνες πριν από τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Στη Μέση Ανατολή ο Πόλεμος του Κόλπου εκμηδένισε στρατηγικά τον ιρακινό παράγοντα, ενώ στα Βαλκάνια η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας προσέφερε νέες ευκαιρίες προσεταιρισμού των μουσουλμανικών θυλάκων εκ μέρους της Τουρκίας. Σε αυτά προστέθηκε μια φοβική στάση της Ελλάδας, κυρίως ως προς την αποτυχία της χώρας μας να κεφαλαιοποιήσει το παράθυρο ευκαιρίας που της ανοίχτηκε προς τα Βαλκάνια και την απόκτηση ενός ρόλου ηγέτιδας δύναμης.
Τα τελευταία χρόνια στα παραπάνω προστέθηκε η αποδυνάμωση της χώρας μας, η άνοδος των φονταμενταλιστικών οργανώσεων σε οντότητες των Βαλκανίων, η πλήρης καταστροφή (μόνο έτσι μπορεί να αποδοθεί πέραν οποιωνδήποτε επιστημονικών όρων) της Συρίας και η καλλιέργεια της συνολικότερης αίσθησης υπεροχής της Άγκυρας στηριζόμενη σε μια κατακόρυφη άνοδο των συντελεστών ισχύος της τα προηγούμενα χρόνια.
Στο επίπεδο της πλανητικής κατανομής ισχύος, η αλλαγή των αμερικανικών προτεραιοτήτων προς τον Ειρηνικό και η αδυναμία των ευρωπαϊκών κρατών να χαράξουν μια εναρμονισμένη στρατηγική έχουν δημιουργήσει την ψευδαίσθηση στην Άγκυρα ότι «παίζει μόνη της» και «η Νέμεσις είναι απίθανο να επέλθει». Το γεγονός ότι η Ρωσία πραγματοποιεί ελιγμούς στα «όρια της –στενής– δικαιοδοσίας της» επίσης εκλαμβάνεται από την Άγκυρα ως συνεργασία επί ίσοις όροις, ή με άλλα λόγια ως κατάσταση εντός της οποίας η Τουρκία διαθέτει πολλά περιθώρια ελιγμών και αυτή.
Έρχομαι τώρα στην εσωτερική δομή, η οποία προφανώς αποτελεί στοιχείο αλληλένδετο με την περιφερειακή και την πλανητική κατανομή ισχύος.
Ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής συνήθιζε να λέει ότι «η σύγχρονη Τουρκία διατηρώντας τις οσμανικές της δομές διατηρεί και τις οσμανικές εδαφικές βλέψεις. Τα δύο αυτά σκέλη είναι αλληλένδετα και συγκοινωνούντα […]. Επιδιώκεται όχι η αναβίωση, μιας και επιβιώνει αλώβητο το οσμανικό πολιτικό μόρφωμα, αλλά η αποκατάσταση της Αυτοκρατορίας κάτω από εκσυγχρονισμένο ή ψιμυθιωμένο σχήμα».
Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Ένα αυτοκρατορικό πρότυπο αναφοράς το οποίο διασώζεται έως σήμερα εντός του εκπαιδευτικού συστήματος, του διοικητικού-κρατικού μηχανισμού, του συστήματος αυτοδιοίκησης και του πλαισίου χάραξης της εξωτερικής πολιτικής. Κυρίως, όμως, αναφέρεται στο δεδομένο της κατακερματισμένης ανθρωπολογίας. Η Τουρκία παραμένει ένα κράτος εντός του οποίου διαβιούν πολυπληθείς μειονότητες –όπως αυτή των Κούρδων– των οποίων η πίστη και η νομιμοφροσύνη δεν έχει εξασφαλιστεί στην πορεία των δεκαετιών.
Όπως περιγράφει και ο Σαρρής, το νέο αυτοκρατορικό σχήμα δεν περιγράφεται υπό εδαφικούς όρους τουλάχιστον όσον αφορά την ευρύτητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι εδαφικές βλέψεις όντως υφίστανται όσον αφορά το Αιγαίο και την Κύπρο, όπου εκεί ενυπάρχουν στρατηγικά διακυβεύματα που συνδέονται με την ίδια τη βιωσιμότητα του τουρκικού κράτους ως Μεγάλη Δύναμη, ή τη Συρία και το Ιράκ, όπου διακυβεύεται η στρατηγική εκμηδένιση του κουρδικού παράγοντα, αλλά σχετικά με τις ευρύτερες γεωγραφικές ζώνες η αποκατάσταση της αυτοκρατορίας συνίσταται σε σφαίρες επιρροής, πολιτιστικής υπεροχής και οικονομικής-εμπορικής πρωτοκαθεδρίας.
Η επιβίωση συνιστά τον ύψιστο στόχο ενός κράτους και η ισχυροποίηση διά ηγεμονικής στρατηγικής αποτελεί διέξοδο προς εξισορρόπηση των απειλών. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η μείζων απειλή βρίσκεται στο εσωτερικό. Τα συγκεκριμένα δεδομένα είναι δομικά και ωθούν την Τουρκία προς τον ηγεμονισμό. Περιττεύει, λοιπόν, να σχολιάσω τη θέση ότι η Άγκυρα λειτουργεί με συγκεκριμένο τρόπο λόγω εκλογών, Ερντογάν ή ισχυρών βροχοπτώσεων.