Κείμενο: Γιάνης Κ. Κορδάτος
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 είναι ένας μεγάλος σταθμός όχι μόνο της νεοελληνικής ιστορίας αλλά και της ευρωπαϊκής. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των προγόνων μας από τη μια μεριά έδειξε τη ζωτικότητα της νεοελληνικής φυλής και από την άλλη το ξεχαρβάλωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που θεωρούντανε μια από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις στις αρχές του 19ου αιώνα.
[..] Όταν όμως ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, όταν δηλαδή το στρατιωτικο-φεουδαρχικό τουρκικό σύστημα έπαθε πολλά ρήγματα, οι Έλληνες πατριώτες που ζούσαν στις παροικίες του εξωτερικού άρχισαν να κινούνται και να σπέρνουν τον εθνικοαπελευθερωτικό σπόρο. Ο σπόρος αυτός βρήκε καλό έδαφος όχι μόνο στις παροικίες του εξωτερικού αλλά και στην Ελλάδα.
Όμως στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα πρωτοστάτησεν η νέα τάξη, η αστική. Ο ρόλος της αστικής τάξης στα περασμένα χρόνια παντού ήταν προοδευτικός: «Η νεώτερη αστική τάξη -γράφει ο Μαρξ- σε κάθε βαθμό της ανάπτυξής της, πραγματοποίησε μιαν ανάλογη πολιτική πρόοδο [.] ο ρόλος της αστικής τάξης στην ιστορία υπήρξε από τους πιο επαναστατικούς.» Όπως και αλλού, έτσι και στην Ελλάδα, η αστική τάξη, όταν σχηματίστηκε, επηρεάστηκε από τις γαλλικές δημοκρατικές ιδέες και προσπάθησε να μορφώσει τον ελληνικό λαό και να τον ξυπνήσει από το λήθαργο της σκλαβιάς.
Πρωτοπορία της δικής μας αστικής τάξης στάθηκαν οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες. [.] αυτοί έχτισαν σχολεία. Αυτοί τύπωσαν βιβλία. Αυτοί έφτιαξαν βιβλιοθήκες. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, όλοι όσοι ανήκανε στην «Εταιρία του Ρήγα», ήταν αστοί. Το ίδιο έγινε και αργότερα.
Οι ιδρυτές της «Φιλικής Εταιρίας» ήταν οι πιο πολλοί έμποροι. […]
Όλα τα κείμενα μας πληροφορούν πως ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας στο προπαρασκευαστικό του μέρος ήταν έργο κυρίως των εμπόρων και εμποροναυτικών. Είναι απόλυτα βεβαιωμένο από τις πηγές ότι η αστική τάξη μπήκε επικεφαλής και αυτή προετοίμασε υλικά και ιδεολογικά τον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας.
Συνεργάτες είχε τους διανοουμένους καθώς και μερικούς Φαναριώτες και ανώτερους κληρικούς που είχαν προοδευτικές και φιλελεύθερες ιδέες ή έκαναν τους πατριώτες. [.] Επίσης πρέπει να σημειώσω πως δεν ήταν από στατιστική άποψη πατριώτες όλοι οι Έλληνες αστοί. Υπήρχαν ανάμεσά σ’ αυτούς ιδεολογικά και πολιτικά καθυστερημένοι που συμφωνούσαν με τους προύχοντες – κοτσαμπάσηδες.
Επίσης δεν πήραν τα όπλα όλοι οι φτωχοαγρότες και γενικά οι δουλευτάδες. Σε μερικές περιοχές αναγκάστηκαν να πολεμήσουν [.]
Άμα κηρύχτηκε η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία και το Μοριά, η «Φιλική Εταιρία», που ήταν ο κινητήριος μοχλός του Αγώνα, έχασε τους συνδετικούς κρίκους της οργάνωσής της και έτσι, ύστερα από λίγο, την ηγεσία την πήραν οι Φαναριώτες, οι κοτζαμπάσηδες και οι μεγαλοεφοπλιστές της Ύδρας και των Σπετσών».
Πηγή: Γιάνης Κ. Κορδάτος, Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, τ. Β’ (Η Επανάσταση του 1821), Αθήνα, Εκδ. 20ός αιώνας’, 1957, σελ. 7-9.
