του Χατζηλία Χρήστου, Εκπαιδευτικού
Πρόλογος
Το αντικείμενο του παρόντος άρθρου είναι η ρωσική πόλη-κράτος του Νόβγκοροντ από τον 9ο– 15ο αιώνα μ.Χ, συγκεκριμένα η θέση αυτής στο κράτος των Ρως του Κιέβου, το ιδιαίτερο πολίτευμα της, οι εμπορικές δραστηριότητες της , οι σχέσεις και οι συγκρούσεις τόσο με τα όμορα ρωσικά πριγκιπάτα αλλά και με τα κράτη της Δύσης, η εναλλαγή ηγεμόνων και τέλος οι λόγοι που την οδήγησαν στην παρακμή και το τέλος της.
Χώρος και χρόνος
Η μεσαιωνική πόλη του Νόβγκοροντ υπάγονταν στο ευρύτερο κράτος των Ρως του Κιέβου, το κράτος αυτό αγκάλιαζε ολόκληρη την σημερινή Λευκορωσία, το βόρειο μισό της σημερινής Ουκρανίας και το κεντρικό και βορειοδυτικό τμήμα της ευρωπαϊκής Ρωσίας. Τα γειτονικά κράτη στα δυτικά ήταν η Ουγγαρία, η Πολωνία οι λαοί της Βαλτικής και η Φιλανδία, τα βόρεια σύνορα της εκτείνονταν μέχρι τον Αρκτικό Ωκεανό, στα ανατολικά βρισκόταν η Βουλγαρία του Βόλγα ή Μαύρη Βουλγαρία, δηλαδή ένα μικρό τουρκόφωνο μουσουλμανικό κράτος που δημιουργήθηκε περίπου στα 950 μ.Χ στο σημερινό Ταταρστάν. (P.Bushkovich: 2012.13)
Ο πυρήνας του κράτους των Ρως του Κιέβου βρισκόταν βόρεια από το Νόβγκοροντ μέχρι νότια το Κίεβο κατά μήκος των κύριων ποταμών μέχρι περίπου το 800 μ.Χ, έπειτα άρχισαν να εποικίζουν νέα εδάφη προς τα βόρεια και τα ανατολικά. Στο κράτος αυτό εκτός από τις κύριες πόλεις υπήρχαν πολλά διάσπαρτα χωριά στην απέραντη ύπαιθρο καθώς και οχυρωματικά έργα με ξύλινους φράχτες για την απώθηση των επικίνδυνων νομάδων από τα ανατολικά, πριν την έλευση του Χριστιανισμού οι Ρως έθαβαν τους νεκρούς τους μαζί με τα απαραίτητα εργαλεία και όπλα για την άλλη ζωή, γύρω από το Κίεβο υπήρχαν κυκλικοί χώροι σχηματισμένοι με πέτρες που χρησιμοποιούνταν πιθανόν για χώροι λατρείας (P.Bushkovich:2012.15). Η δασική ζώνη γύρω από το Κίεβο αποτελείται από φυλλοβόλα δέντρα ( δρύς, οξιές, καστανιές, λεύκες) ενώ στον βορρά υπάρχουν κωνοφόρα ( πεύκα, έλατα,σημύδες). Οι μεγάλοι ποταμοί όπως ο Δνείπερος, Ντβίνα, Βόλγας, Οκά, Βολχόφ παρείχαν διέξοδο από τα νότια και τα ανατολικά μέσω της λίμνης Λαντόγκα στη Βαλτική θάλασσα, , τέλος όσον αφορά το έδαφος στα νότια γύρω από το Κίεβο υπήρχαν εύφορα και υγρά λιβάδια και στέπες σε αντίθεση με τον βορρά όπου υπήρχαν έλη και αμμώδες έδαφος. (P. Bushkovich: 2012. 14)
Πόλεις και εθνότητες
Στην μεγάλη αυτή έκταση του κράτους των Ρως έκτος από το κατεξοχήν κέντρο το Κίεβο αναπτύχθηκαν κι άλλες πόλεις όπως το Σμόλενσκ βόρεια του Κιέβου, το Πολότσκ βορειοδυτικά κοντά στην Βαλτική θάλασσα, το Rjazan- Murom ανατολικά κοντά στην σημερινή Μόσχα, το Τσερνιγκόβ στα νοτιοδυτικά, το Περεγιασλάβλ νότια στην στέπα, η Γαλικία-Βολυνία νοτιοδυτικά του Κιέβου στα σύνορα με την Ουγγαρία, το Νόβγκοροντ βορειοδυτικά του Κιέβου και τέλος το Βλαντιμίρ-Σουζντάλ βορειοανατολικά το μετέπειτα Κράτος της Μόσχας που θα παίξει κομβικό ρόλο στην ιστορία της Ρωσίας. Οι εθνότητες που κατοικούσαν στο κράτος αυτό ήταν κυρίως οι λεγόμενοι ανατολικοί Σλάβοι, οι Σκανδιναβοί και οι Φίννοι, γηγενής λαός της Βαλτικής. (Α.Παπαγεωργίου:2018.177-191)
Κεντρόφυγες τάσεις και η αρχή των ανεξάρτητων ηγεμονιών.
Μετά τον θάνατο του Μστισλάβου στα 1132 τον διαδέχθηκε ο αδερφός του Γιαροπόλκ (1132-1139), κατά την βασιλεία του Γιαροπόλκ θα αρχίσει η απόσχιση των πόλεων από την εποπτεία του Κιέβου και θα μεταβληθούν σε ηγεμονίες με δικούς τους ηγεμόνες χωρίς την πολιτική και οικονομική ανάμειξη του Κιέβου. Οι αιτίες για τα παραπάνω γεγονότα ήταν οι διαμάχες που ξέσπασαν στον οίκο των Μονομαχιδών και το παρακλάδι του οίκου που βρισκόταν στο Τσερνικόβ είχε σαν αποτέλεσμα την ήττα του Γιαροπόλκ στα 1135.
Στα 1136 στο συνέδριο των ρωσικών ηγεμονιών που έλαβε χώρα στο Νόβγκοροντ ο τοποτηρητής του πρεσβυγενούς ηγεμόνα του Κιέβου κατέστη έκπτωτος από την πόλη και θεσπίστηκε διάταξη όπου αναγνωρίζονταν το δικαίωμα έγγειας ιδιοκτησίας μόνο στους πολίτες του Νόβγκοροντ , πλέον ο κυβερνήτης θα εκλέγονταν από το συνέδριο της πόλης. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον περιορισμό της παρέμβασης του Κιέβου όσο και το κύρος που ενέπνεε στις υπόλοιπες πόλεις ως μητρόπολη. Χαρακτηριστικό σημάδι της παρακμής του Κιέβου ήταν η κατάκτηση του από τον Ανδρέα του Σούζνταλ και η άρνηση του ηγεμόνα να εγκατασταθεί εκεί προτιμώντας να παραμείνει στην έδρα του, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την υποβάθμιση του Κιέβου και την μετατόπιση του κέντρου-βάρους στην περιφέρεια. (Α.Παπαγεωργίου:2018.174)
Οι ηγεμόνες του Κιέβου προσαρτούσαν στην περιοχή τους παλαιές πόλεις όπως το Νόβγκοροντ ή ίδρυαν καινούριες με στόχο την αναχαίτηση των εχθρικών επιδρομών, καθώς επίσης λειτουργούσαν και ως διοικητικά κέντρα στα οποία τοποθετούνταν ως τοποτηρητής ο γιός του ηγεμόνα του Κιέβου, με την πάροδο του χρόνου οι πόλεις αυτές άρχισαν να αναπτύσσονται οικονομικά καταλαμβάνοντας μικρότερες πόλεις και χωριά προς όφελος τους, με αποτέλεσμα τα νέα ισχυρά οικονομικά κέντρα να συγκρούονται όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με την ρωσική μητρόπολη, το Κίεβο. Οι νέες ηγεμονίες άρχισαν να εμφανίζουν να δικά τους εθνικά, θρησκευτικά, πολιτικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά , όσον αφορά το διοικητικό τομέα στο Νόβγκοροντ υπήρχε η φεουδαρχική δημοκρατία, ενώ στο Σούζνταλ επικρατούσε η μοναρχία, στο Κίεβο δεν κατέστη ποτέ πατρώος κλήρος.
Ο ανταγωνισμός των πόλεων αυτών επεκτάθηκε και στον εκκλησιαστικό τομέα, το Κίεβο ήταν η έδρα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και αποτελούσε το θρησκευτικό κέντρο του κράτους με πλούσιες εκκλησίες και μοναστήρια, οι νέες ηγεμονίες όμως που προέκυψαν για να ολοκληρώσουν την πολιτική τους ανεξαρτησία έπρεπε να είναι και εκκλησιαστικά ανεξάρτητες, όπως έκανε η ηγεμονία του Βλαντιμίρ-Σούζνταλ (μετέπειτα κράτος της Μόσχας) προσεγγίζοντας το Βυζάντιο.
Τέλος τα οικονομικά αίτια που οδήγησαν στην γέννηση των ανεξάρτητων ηγεμονιών ήταν παρακμή της εμπορικής οδού που οδηγούσε από την Βαλτική θάλασσα μέσω των μεγάλων ποταμών στο Βυζάντιο, λόγω της κυριαρχίας των Κουμάνων στο νότιο τμήμα του Δνείπερου ποταμού και στις στέπες όπου , προκάλεσε την μετανάστευση των κατοίκων στις βόρειες πόλεις , σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν επίσης τα προνόμια που έδωσε ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός στους Βενετούς καθώς και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας , αφού πλέον τις εμπορικές συμφωνίες δεν τις διαχειρίζονταν οι Έλληνες και το κέντρο είχε διαμοιραστεί στις αντιμαχόμενες ελληνικές δυνάμεις. Έτσι οι διάφορες ηγεμονίες αναζήτησαν άλλους δρόμους για διεξάγουν το εμπόριο τους όπως το Σούζνταλ επικεντρώθηκε στο εμπόριο μέσω του ποταμού Βόλγα και το Νόβγκοροντ ανέπτυξε σχέσεις με τις χώρες τις Βαλτικής. (Α. Παπαγεωργίου:2018.174-177)
Η ηγεμονία του Νόβγκοροντ
Το Νόβγκοροντ είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ρωσίας, εκεί εγκαταστάθηκαν αρχικά οι Βαράγγοι πριν δημιουργήσουν τον Κίεβο, ήταν η πρώτη πόλη που συναντούσε κάποιος στον εμπορικό άξονα Βαλτικής-Βυζαντίου μέσω των ποταμών (Α.Παπαγεωργίου:2018.184) .Η πόλη είχε τεράστια έκταση και στην Ευρώπη και στην Ασία εν μέρη, στην ύπαιθρο όπου κυβερνούσε κατοικούσαν αραιά κατοικημένες φυλές φιννικής προέλευσης, η πλεονεκτική γεωγραφική της θέση την κατέστησε συγκοινωνιακό κόμβο των εμπορικών οδών προς την Ανατολή και τον Νότο, ενώ η Βαλτική θάλασσα την έφερνε σε άμεση επικοινωνία με την Σκανδιναβία , τα προϊόντα που παρήγαγε προέρχονταν από την Λευκή θάλασσα στον βορρά έως τα Ουράλια στα ανατολικά , ήταν η μεγαλύτερη ρωσική ηγεμονία σε έκταση (Γ.Κατσόβσκα-Μαλικγούδη:2013.60-61 & 65).
Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν δεκάδες μεσαιωνικά σπίτια,εργαστήρια και αχυρώνες λόγω του λασπώδους εδάφους που συντηρούσε τόσο καιρό τα οργανικά υλικά, ανακαλύφθηκαν επίσης δερμάτινα παπούτσια, ξύλινα δοχεία, εργαλεία και αντικείμενα από γυαλί και μέταλλο.Τα ευρήματα δείχνουν πως τα σπίτια ήταν χτισμένα σε αυλές με περίφραξη, στην μέση υπήρχε το σπίτι του αφέντη και γύρω του είχε μικρότερες καλύβες που χρησίμευαν ως κατοικία των υπηρετών, αποθήκες και αχυρώνες, τα σπίτια των βογιάρων ήταν συνήθως δίπλα από εργαστήρια μεταλλουργών ή μαραγκών (P.Bushkovitch:2012.38).
Οι εξαγωγές του Νόβγκοροντ ήταν γούνες,μέλι,δέρματα,λίπος φώκιας ,ψάρια, ιχθυέλαιο, κερί,λινάρι,λυκίσκος, πίσσα, κάνναβη, ποτάσα και δεν προορίζονταν μόνο για την εγχώρια αγορά του κράτους των Ρως αλλά και για την Σκανδιναβία και την Δυτική Ευρώπη (Α.Παπαγεωργίου:2018.186) & (Γ.Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη:2013.65). Οι εισαγωγές της ήταν κυρίως είδη πολυτελείας για την ρωσική αριστοκρατία όπως λεπτά υφάσματα, μέταλλα , μπαχαρικά ,κρασί αλλά και πορσελάνες από την Ασία και όπλα από τους Άραβες, λόγω της γεωγραφικής θέσης και του κλήματος η πόλη για να καλύψει τις δικές της ανάγκες έκανε εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων δημητριακών.Από τα τέλη του 11ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στην πόλη Σουηδοί από την νήσο Gotland, ενώ το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα το Νόβγκοροντ συνάπτει σχέσεις με την Γερμανική Χανσεατική Ένωση.
Όσον αφορά την διοίκηση στο Νόβγκοροντ ο ανώτατος άρχοντας της πόλης διοριζόταν από το Κίεβο και ήταν μέλος της οικογένειας του, οι κάτοικοι ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν υψηλό φόρο στο Κίεβο και να παρέχουν ανθρώπινο δυναμικό για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της ρωσικής μητρόπολης. Αυτή η συμπεριφορά του Κιέβου μαζί με την οικονομική ανάπτυξη του Νόβγκοροντ οδήγησε τους βογιάρους της δεύτερης να οδηγήσουν το λαό σε εξέγερση και να διώξουν τον ανώτατο άρχοντα που τύχαινε να είναι ο Βσεβολόντ, γιός του ηγεμόνα του Κιέβου Μστισλάβου (Α.Παπαγεωργίου:2018.184). Η Εξέγερση στάθηκε με επιτυχία και οι πολίτες κάλεσαν από το Σουζντάλ νέο πρίγκιπα για να τους κυβερνήσει, το Κίεβο έχασε οριστικά κάθε έλεγχο στην πόλη.
Το πολιτειακό σύστημα που δημιουργήθηκε στο Νόβγκοροντ ονομάζεται από τους ιστορικούς “φεουδαρχική δημοκρατία”, δηλαδή ο ηγεμόνας της πόλης ήταν αιρετός , η έδρα του βρισκόταν εκτός πόλης, για να προβεί σε παραχώρηση γαιών έπρεπε να έχει την σύμφωνη γνώμη του επισκόπου και της πόλης (Α.Παπαγεωργίου:2018.184) επίσης ο επίσκοπος λειτουργούσε ως εποπτεύουσα αρχή των εμπορικών πράξεων της πόλης (Γ.Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη:2013.61).
Η ισχυροποίηση της τοπικής αυτοδιοίκησης οφείλεται στον περιορισμό των αρμοδιοτήτων του ηγεμόνα και την εξουσία στην πόλη-κράτος ασκούσε η Vece (Βέτσε), δηλαδή η συνάθροιση όλων των πολιτών οι οποίοι ήταν οι βογιάροι, βιοτέχνες, έμποροι, αγρότες και τεχνίτες, η Vece ήταν στην κεντρική πλατεία εντός των τειχών και μπορούσε να συγκληθεί από όποιον πολίτη θεωρούσε πως είχε ένα σοβαρό θέμα. Αν οι αποφάσεις δεν ήταν ομόφωνες η κάθε πλευρά προσπαθούσε να πείσει την άλλη για να συμφωνήσει, η Vece μπορούσε επίσης να ψηφίζει νόμους και κώδικες, να κλείνει εμπορικές συμφωνίες και να έχει την επίβλεψη του ηγεμόνα. Τα αξιώματα όμως αυτού του συμβουλίου τα κατείχαν μόνο οι βογιάροι παρόλο που συμμετείχαν όλοι οι πολίτες, καθώς και στα άλλα λειτουργήματα όπως του χιλίαρχου , του δημάρχου και του αρχιεπισκόπου διορίζονταν μόνο βογιάροι, ενώ τα μέλη του Ανώτατου Συμβουλίου ήταν κυρίως γαιοκτήμονες, τραπεζίτες και πλούσιοι έμποροι (Α.Παπαγεωργίου:2018.184-186)
Ο δήμαρχός φρόντιζε για την ομαλή λειτουργία της αγοράς, την συντήρηση των δρόμων και οι εξουσίες του ήταν εκτελεστικές μαζί με το Ανώτατό Συμβούλιο και διοικητικές μαζί με τον ηγεμόνα.
Ο χιλίαρχος ήταν υπεύθυνος για την τάξη και την τήρηση των νόμων , διοικούσε τα σώματα της πολιτοφυλακής, ήταν πρόεδρος του εμπορικού δικαστηρίου όμως , δεν μπορούσε να πάρει μέρος σε εκστρατεία διότι αρχηγός του στρατού ήταν ο ηγεμόνας.
Ο αρχιεπίσκοπος της πόλης μετά την εκκλησιαστική αυτονομία από το Κίεβο έγινε επικεφαλής του Ανώτατου Συμβουλίου, διεύθυνε το δημόσιο ταμείο και επόπτευε τις εμπορικές δραστηριότητες .
Όσον αφορά τον ηγεμόνα που συνήθως προσκαλούνταν από την ηγεμονία του Σούζνταλ για να κυβερνήσει το Νόβγκοροντ υπέγραφε συμφωνία με την Vece , ένα συμβόλαιο που θα καθόριζε τα δικαιώματα του, στις αρμοδιότητες του συμπεριλαμβάνονταν η ηγεσία του στρατεύματος και η προεδρία του ανώτατου δικαστηρίου, τις αποφάσεις του όμως έπρεπε να τις επικυρώνει ο δήμαρχος. Κατοικούσε εκτός της πόλης για να μην έχει την δυνατότητα να επηρεάσει μέσω της στρατιωτικής ισχύος τις αποφάσεις τις Vece , οι πολίτες μπορούσαν να τον καθαιρέσουν αν έβλεπαν πως δεν ανταποκρίνεται σωστά στο λειτούργημά του, ενώ από τον 13ο αιώνα και εξής δεν είχε το δικαίωμα να ορίζει τον χιλίαρχο.
Ισχυροί εχθροί από τα δυτικά
Ο πλούτος και η ευμάρεια της πόλης-κράτους δεν άφησαν ασυγκίνητες τις δυνάμεις που βρίσκονταν γύρω της, μέχρι τον 13ο αιώνα το Νόβγκοροντ δεν απειλήθηκε σοβαρά από εσωτερικούς ή εξωτερικούς εχθρούς, η πόλη είχε γλυτώσει ακόμα και από την Μογγολική λαίλαπα που σκόρπισε τον θάνατο και την καταστροφή στις υπόλοιπες ρωσικές ηγεμονίες και αρκέστηκε στο να δηλώσει υποταγή και να πληρώνει ετήσιο φόρο. Ωστόσο η Σουηδία εκστράτευσε προς την Φιλανδία κατακτώντας τα φιννικά φύλα που ζούσαν στην περιοχή και θέλοντας να κάνουν την Βαλτική “Σουηδική λίμνη” επιχείρησαν να κατακτήσουν την λεκάνη του ποταμού Νέβα, διακόπτοντας έτσι την επικοινωνία του Νόβγκοροντ με την θάλασσα και την υπόλοιπη Δύση. (Α.Παπαγεωργίου:2018.186). Έτσι στα 1240 ο Σουηδός κόμης Μπίργκερ αποβίβασε στρατό στην νότια όχθη του ποταμού Νέβα, ο πρόσφατα εκλεγμένος Ρώσος ηγεμόνας Αλέξανδρος έσπευσε να αναμετρηθεί με τον ισχυρό εχθρό που απειλούσε σοβαρά την ύπαρξη του Νόβγκοροντ, η αιφνιδιαστική νίκη των Ρώσων έναντι των υπεροπτικών λόγω της δύναμης τους Σουηδών όχι μόνο απέτρεψε τους Σουηδούς να επιχειρήσουν κάτι παρόμοιο εναντίον της ηγεμονίας του Νόβγκοροντ αλλά μείωσε σημαντικά τις δραστηριότητες των Σουηδών ψαράδων στην εκμετάλλευση της ρέγγας (Μ.Οικονόμου:2014.638) , μετά την επιτυχία του αυτή η Ρώσος ηγεμόνας πήρε το προσωνύμιο Νίεφσκι λόγω της νίκης του εναντίον των Σουηδών στον ποταμό Νέβα.
Νέα απειλή εμφανίστηκε από τα εδάφη της Πρωσίας, το πρώην Γερμανικό Τάγμα του Ξίφους μετά την ολοκληρωτική του ήττα από τους Λιθουανούς προσχώρησε στο άλλο Γερμανικό τάγμα, το Τάγμα των Τευτόνων ιπποτών. Όμως μεταξύ των ετών 1237-1242 οι φανατικοί ιππότες του παλαιού Τάγματος δρώντας ανεξάρτητα και παρασκηνιακά οδήγησαν το Τευτονικό Τάγμα να στραφεί εναντίον των πλούσιων εδαφών του Νόβγκοροντ παρά στους επικίνδυνους Λιθουανούς που ήταν η πραγματική απειλή για τους Γερμανούς Σταυροφόρους.
Ενάντια στην Ρωσική ηγεμονία συμμετείχαν ο επίσκοπος Χέρμαν Μπουξχόβεντ επικεφαλής των ιπποτών του Ταρτού που ήθελε να διασφαλίσει με αυτόν τον τρόπο τα συμφέροντα της οικογένειας του, ένθερμοι υποστηρικτές ήταν επίσης και οι Δανοί οι οποίοι συμμετείχαν βλέποντας πως κάτι τέτοιο θα έπληγε τα εμπορικά και οικονομικά προνόμια του Νόβγκοροντ.
Οι Γερμανοί μαζί με τους συμμάχους τους Δανούς και βοηθητικούς Εσθονούς πέρασαν ανενόχλητοι τον ποταμό Νάβρα και επιτέθηκαν στα εδάφη των Βόντ μίας φιννικής φυλής που ήταν υποτελείς στους Ρώσους, έπειτα μπόρεσαν με επιτυχία να καταλάβουν τις πόλεις Τέσωφ και Κοπόργιε φθάνοντας σε απόσταση αναπνοής από το Νόβγκοροντ, οι κατακτητές στο Κοπόργιε έχτισαν ένα μεγάλο κάστρο για να διασφαλίσουν την περιοχή κάτω από την κυριαρχία τους. Η επίθεση των Σταυροφόρων αιφνιδίασε και τρομοκράτησε τους πολίτες του Νόβγκοροντ που εξ αιτίας της ζήλιας των προυχόντων ο Αλέξανδρος Νιέφσκι είχε εξοριστεί μαζί με την οικογένεια του και τους στρατιώτες του αφήνοντας έτσι την πόλη χωρίς άξιο ηγέτη. Η γερμανική απειλή ήταν τόσο μεγάλη που οι έντρομοι κάτοικοι ζήτησαν την επιστροφή του παλαιού τους ηγεμόνα, λίγους μήνες μετά οι σταυροφόροι κατέλαβαν το κάστρο του Ίσμποργκ μετά από πολιορκία έχοντας ως νέο σύμμαχο τους τον φιλοδυτικό πρίγκιπα Γιάροσλαβ Βλαντιμίροβιτς ο οποίος είχε εξοριστεί από το Πσκόβ. Ο στρατός του Πσκόβ στάλθηκε εσπευσμένα να αντιμετωπίσει τους σταυροφόρους χωρίς επιτυχία όμως, οι Γερμανοί όχι μόνο διέλυσαν τα ρωσικά στρατεύματα αλλά τους κυνήγησαν έως την πόλη λεηλατώντας ό,τι υπήρχε έξω από τα τείχη, το Πσκόβ ήταν έτοιμο για πολιορκία. Ο Τβερτίλο Ιβάνοβιτς διοικητής της πόλης βλέποντας τους ισχυρούς σιδερόφρακτούς να στήνουν επιδεικτικά τις σκηνές του έξω από τα τείχη παρέδωσε την πόλη αμαχητί, η γερμανική κυριαρχία στο Πσκόβ ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία των σταυροφόρων και πόθος των Γερμανών εμπόρων αφού η πόλη ήταν ανάμεσα στην νοητή γραμμή της Ρίγας με το Νόβγκοροντ, η υπεροψία των σταυροφόρων όπως και παλαιότερα των Σουηδών θα τους οδηγήσει στην ήττα, αφού μοίρασαν φέουδα στα εδάφη που είχαν καταλάβει αποχώρησαν από την περιοχή αφήνοντας στην πόλη ως φρουρά δύο ιππότες και ελάχιστους βοηθητικούς.
Ο έμπειρος Αλέξανδρος βλέποντας την απουσία των Γερμανικών στρατευμάτων ξεκίνησε αντεπίθεση το φθινόπωρο του 1241 καταλαμβάνοντας στην αρχή το κάστρο των σταυροφόρων στο Κοπόργιε, ρωσικές ενισχύσεις ήρθαν και από την ηγεμονία του Σουζντάλ με αρχηγό τον αδελφό του Ανδρέα έπειτα απελευθερώθηκε το Πσκόβ και τον Μάρτιο του 1242 εισέβαλε στην Εσθονία σπέρνοντας πανικό στις γερμανικές αποικίες, οι Γερμανοί απασχολημένοι στην Κρακοβία και την Τρανσυλβανία άργησαν να αντιδράσουν. Η τελική σύγκρουση ήρθε όταν ένα μία μονάδα Ρώσων ανιχνευτών συγκρούστηκε με Γερμανικό ιπποτικό άγημα δυτικά της λίμνη του Πέιπους , οι ηττημένοι Ρώσοι άρχισαν να κατευθύνονται προς την παγωμένη λίμνη ενώ οι Γερμανοί αποφασισμένοι να τελειώνουν μια και καλή με τους Ρώσους συγκέντρωσαν όλες τις δυνάμεις τους. Ο Αλέξανδρος Νιέφσκι μαθαίνοντας την ήττα των δυνάμεων του διέταξε τους στρατιώτες του να συμπτυχθούν στις δυτικές όχθες της λίμνης ώστε να παρασύρει τους σταυροφόρους μέσα στην παγωμένη λίμνη, η σύγκρουση γρήγορα μετατράπηκε σε σφαγή για τους παγιδευμένους σταυροφόρους, το όνειρο των Γερμανών τερματίστηκε οριστικά μετά την μάχη του Πέιπους, είκοσι Τεύτονες ιππότες και αρκετοί επισκέπτες ιππότες ήταν νεκροί, άλλοι έξι Τεύτονες ιππότες παρελάσαν αιχμάλωτοι στο Νόβγκοροντ, ενώ εκατοντάδες ήταν οι Εσθονοί νεκροί. Ο θριαμβευτής Αλέξανδρος πήρε πίσω όλα τα εδάφη που κατέλαβαν οι σταυροφόροι κατά τα έτη 1240-1241 και συμφωνήθηκε η ανταλλαγή αιχμαλώτων, το Νόβγκοροντ και αυτήν την φορά εξευτέλισε τους Δυτικούς (Ε.Χαράτσης:2010.220-231).
H παρακμή και το τέλος της ανεξαρτησίας
Κατά τα τέλη του 14ου αιώνα γύρω από το Νόβγκοροντ αναπτύσσονται δύο καινούριες και ισχυρές δυνάμεις ,στα δυτικά του Λιθουανικό κράτος και ανατολικά το Σουζντάλ που πλέον θα ονομάζεται ηγεμονία της Μόσχας, η πόλη προσπάθησε να κρατήσει πολιτική ίσων αποστάσεων καλώντας από την Λιθουανία έναντι αμοιβής ηγεμόνες για να την κυβερνήσουν. Από την άλλη η Μόσχα έβλεπε το Νόβγκοροντ ως πατρώο κλήρο και πρόβαλε πολλές απαιτήσεις με στόχο την προσάρτηση του σε αυτή, η ύπαρξη της πόλης-κράτους πλέον οφείλονταν στον πλούτο της καθώς οι στρατοί και της Μόσχας και της Λιθουανίας αποχωρούσαν από την περιοχή της μόνο μετά από μεγάλη χρηματική αμοιβή (Α.Παπαγεωργίου:2018.187-188) & (Γ.Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη:2013.63-64).
Στην οικονομική της εξασθένιση συνέβαλε επίσης η Χανσεατική Ένωση από την μία καθώς τα πλοία του Νόβγκοροντ ήταν μικρά για μεγάλα ταξίδια με αποτέλεσμα το εμπόριο των προϊόντων να περάσει αποκλειστικά στους Γερμανούς και από την άλλη η Μόσχα που μετά την ολοένα πολιτική της ανεξαρτησία από τους Μογγόλους ανέπτυξε δική της ελεύθερη αγορά εισάγοντας κατευθείαν από την Δύση τα προϊόντα που μέχρι τότε προμηθεύονταν από το Νόβγκοροντ, αναγκάζοντας την τέως ισχυρή την πόλη-κράτος να εξαρτάται τώρα οικονομικά από την ηγεμονία της Μόσχας (Γ.Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη:2013.64-65).
Τέλος μετά την οικονομική και εμπορική παρακμή ήταν εμφανής και η παρακμή στο εσωτερικό της πόλης καθώς μία σειρά από ανάξιους ηγεμόνες δεν μπόρεσαν να ανταπεξέλθουν στις καινούριες εποχές με τις νέες δυνάμεις που έφερνε αυτή και να αποκαταστήσουν την παλαιά αίγλη του Νόβγκοροντ με αποτέλεσμα στα 1494 να περιέλθει οριστικά στην ηγεμονία της Μόσχας και να τελειώσει με αυτόν τον τρόπο η ένδοξη ιστορία της φεουδαρχικής δημοκρατίας του Νόβγκοροντ.
Επίλογος.
‘Άγνωστο στο ευρύ κοινό το Νόβγκοροντ αποτέλεσε το κατεξοχήν πνευματικό και οικονομικό κέντρο στης σλαβικής Ανατολής μετά το Κίεβο, με ένα πολιτικό σύστημα πρωτοπόρο ακόμα και για την δική μας εποχή κατάφερε να αντέξει και να υπερασπιστεί την εδαφική του ακεραιότητα έναντι υπέρτερων αριθμητικά στρατών. Η κληρονομιά του, ένας συνδυασμός Βυζαντινών,Δυτικών,Ρωσικών και Σερβικών καλλιτεχνικών απόψεων το έκανε να αφήσει την δική του σφραγίδα στην ιστορία της τέχνης που είναι αξιοθαύμαστη μέχρι σήμερα, καθώς και μία σειρά αγίων και ηγετών τέκνα του Νόβγκοροντ μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακόμα ως πρότυπα δείχνοντας πως μετά από πολλούς αιώνες από τον ΄θάνατο΄ της πόλης-κράτους έχει την δύναμη να επηρεάζει, δεν θα είναι τέλος υπερβολή να πούμε πως το Νόβγκοροντ μπορεί επάξια να συγκριθεί με τις ισχυρές ιταλικές πόλεις-κράτη του Μεσαίωνα δίνοντας την δική του συμβολή στην ιστορία των Μέσων Χρόνων.
Βιβλιογραφία:
Aγγελική Παπαγεωργίου “ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΟΙ ΣΛΑΒΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΟΥΣ”. Eκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ.2018
Paul Bushkovitch “ IΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ”. Εκδόσεις ΑΙΩΡΑ.2012
Γιάννα Κατσόβσκα-Μαλιγκούδη “H MΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΡΩΣΙΑ” Eκδόσεις GUTENBERG.2013.
Έκτωρ-Ευάγγελος Χαράτσης “ TO TΑΓΜΑ ΤΩΝ ΤΕΥΤΟΝΩΝ ΙΠΠΟΤΩΝ” Eκδόσεις ΕUROBOOKS. 2010
Mιλτιάδης Οικονόμου “ O ΔΥΤΙΚΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ” , ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ. Εκδόσεις ΕΚΑΤΗ.2014
