Το κίνημα του Βενιζέλου, όπως ονομάστηκε το πραξικόπημα της 1ης Μαρτίου 1935, έχει μείνει στην Ιστορία όχι μόνο γιατί θεωρήθηκε ο προπομπός της παλινόρθωσης της μοναρχίας, αλλά για τις απίθανες γκάφες που το συνόδευαν.
Είναι ίσως το μοναδικό κίνημα στην παγκόσμια Ιστορία που αποκαλύφθηκε κάθε λεπτομέρειά του πριν ακόμη εκραγεί! Οι πάντες γνώριζαν πότε και πώς θα γίνει-εκτός ίσως από τους πρωταγωνιστές του…
Τρεις μέρες πριν ξεσπάσει το κίνημα της 1ης Μαρτίου σχεδόν τα πάντα που αφορούσαν λεπτομέρειες και σχέδια δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες, με πρώτη τον «Ριζοσπάστη». Το ποιος το έδωσε παραμένει ένα μεγάλο αίνιγμα και μόνο εικασίες έχουν γίνει, αλλά τι νόημα έχει. Η μισή Ελλάδα ήξερε και η υπόλοιπη μισή το ανέμενε.
Το πιο κωμικοτραγικό είναι ότι άλλα προέβλεπαν τα σχέδια και άλλα έγιναν. Η κατάληψη του Πειραιά ήταν το πρώτο και κύριο, ο στόλος θα πήγαινε στη Θεσσαλονίκη. Αντ’αυτού οι δύο «αρχηγοί» Κολιαλέξης και Δεμέστιχας διαφώνησαν και τελικά πήγαν στην Κρήτη!
Οι αξωιματικοί της Αεροπορίας πήγαν να καταλάβουν το…στόλο κι ένας στρατηγός επέλεξε εκείνη την ώρα να πάει στον κινηματογράφο νομίζοντας ότι δόθηκε αναβολή…
Πώς να πετύχει αυτό το κίνημα; Το κίνημα σύντομα κατέρρευσε και το βράδυ της 11ης προς 12η Μαρτίου ο Βενιζέλος εγκατέλειψε τον αγώνα και την Ελλάδα.
Οι συνέπειες
Πέρα από τα κωμικά στοιχεία και τα λίγα θύματα, οι συνέπειες ήταν πολλές. Για τον βενιζελικό κόσμο ήταν το τέλος.
Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία διήρκεσε μέχρι το 1935. Το 1935, ως αντίδραση στο αποτυχημένο “βενιζελικό” πραξικόπημα, καταργήθηκε το Σύνταγμα του 1927, επανήλθε σε ισχύ εκείνο του 1911 και, εν μέσω έντονης πολιτικής αστάθειας, επανήλθε στον θρόνο μετά από δημοψήφισμα και ο βασιλιάς Γεώργιος.
Και τον Αύγουστο του 1936 ο κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς κήρυξε δικτατορία, καθεστώς που διατηρήθηκε μέχρι την κατάληψη του ελληνικού εδάφους από τις γερμανικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 1941.
Το κίνημα της 1ης Μαρτίου είχε ως βασικότερο αίτιο την «αποδημοκρατικοποίηση» των Ενόπλων Δυνάμεων.
Η κυβέρνηση απάντησε στο κίνημα με την επιβολή του στρατιωτικού νόμου. Έτσι άρχιζε η «αντεπανάσταση», της οποίας εμπνευστής ήταν ο Κονδύλης, ενώ η ανάληψη της αρχηγίας του κινήματος από τον ίδιο τον Βενιζέλο σκλήρυνε την περαιτέρω στάση της κυβέρνησης. Στις 18 Μαρτίου άρχισε στην Αθήνα η πρώτη δίκη των κινηματιών στο Στρατοδικείο και πολλοί καταδικάστηκαν σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία. Επιπρόσθετα υπήρξαν και θανατικές καταδίκες. Εκτελέστηκαν ο επίλαρχος Βολάνης και οι στρατηγοί Παπούλιας και Κοιμήσης. Στις 23 Απριλίου άρχισε η δίκη των πολιτικών αρχηγών του κινήματος από έκτακτο Στρατοδικείο. Καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο ο Βενιζέλος και ο Πλαστήρας και σε ελαφρότερες ποινές πολλοί άλλοι πολιτικοί της βενιζελικής παράταξης. Ο αντιβενιζελικός κόσμος ζητούσε να πάρει εκδίκηση για τη θανάτωση των Εξι, το 1922.
Οι φίλοι του Βενιζέλου αποδίδουν το κίνημα στην πεποίθησή του ότι σχεδιαζόταν μοναρχική παλινόρθωση με επαναφορά του βασιλέως Γεωργίου Β΄. Ενας δεύτερος παράγοντας που τον ώθησε στην διοργάνωση του πραξικοπήματος ήταν η δολοφονική απόπειρα που έγινε εναντίον του την 6η Ιουνίου 1933. Στην διάρκεια της απόπειρας εκείνης που έγινε από τον γνωστό λήσταρχο Καραθανάση με την συνεργασία αξιωματικών της Αστυνομίας, σκοτώθηκε ένας σωματοφύλακας και τραυματίσθηκε ελαφρά η σύζυγός του Ελενα.
Από το καλοκαίρι του 1933 ο Ελευθέριος Βενιζέλος άρχισε να σχεδιάζει μία κίνηση γιά την αποτροπή των σχεδίων της κυβέρνησης του πρωθυπουργού Παναγή Τσαλδάρη. Επικεφαλής στρατιωτικής ομάδας που αποφασίστηκε να συγκροτηθεί ήταν ο συνταγματάρχης Σαράφης, ο πλοίαρχος Κολιαλέξης και ο πολιτικός Αλ. Ζάννας. Προηγήθηκε η ίδρυση της βενιζελικής οργάνωσης “Δημοκρατική Αμυνα” με αρχηγό τον γερουσιαστή Νεόκοσμο Γρηγοριάδη ο οποίος όμως διαφώνησε με την ιδέα εξαπολύσεως επαναστατικού κινήματος και αποχώρησε. Τον αντικατέστησε ο στρατηγός Παπούλας με ομάδα απότακτων βενιζελικών στρατιωτικών. Παράλληλα ιδρύθηκε και οργάνωση κατωτέρων αξιωματικών αποκαλουμένη Ελληνική Στρατιωτική Οργάνωση (ΕΣΟ) με επικεφαλής τον λοχαγό Ι. Τσιγάντες.
Προτιμήθηκε ως αρχηγός του κινήματος όχι ο ίδιος ο Βενιζέλος αλλά ο αρχηγός της επανάστασης το 1922 στρατηγός Νικ. Πλαστήρας, ο οποίος βρισκόταν εξόριστος στις Κάννες. Σύμφωνα με το σχέδιο ο Πλαστήρας θα πήγαινε στην Σόφια και από εκεί μέσω ελληνοβουλγαρικών συνόρων θα έφθανε στην Δράμα όπου θα αναλάμβανε την ηγεσία του κινήματος με έδρα την Μακεδονία. Κύριο στήριγμα θα ήταν ο στόλος που θα απέπλεε γιά την Θεσσαλονίκη για να ενωθεί με τα Γ’ και Δ’ Σώματα Στρατού. Με τα δεδομένα αυτά το βενιζελικό κίνημα του 1935 αποτελούσε αντίγραφο του στρατιωτικού κινήματος του 1917 .
Το πραξικόπημα εξεράγη στις 8 το βράδυ της 1ης Μαρτίου 1935. Με συνδυασμένες ενέργειες οι στασιαστές καταλαμβάνουν τον ναύσταθμο, εκτελούν τον αρχιπλοίαρχο Σιώκο που προέβαλε αντίσταση και οδηγούν τον στόλο στα ανοιχτά. Αλλες επαναστατικές ομάδες καταλαμβάνουν το σύνταγμα Μακρυγιάννη και την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Ομως η αντίδραση της κυβέρνησης Τσαλδάρη υπήρξε αστραπιαία. Ο Υπουργός Στρατιωτικών Γ. Κονδύλης, παλιός βενιζελικός, διατάζει αντεπίθεση. Μέσα στην νύχτα οι στρατώνες Μακρυγιάννη ανακαταλήφθηκαν από κυβερνητικά αποσπάσματα ενώ οι στασιαστές της σχολής Ευελπίδων αυτοδιαλύθηκαν. Σε ολόκληρη την χώρα κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος. Στην βόρεια Ελλάδα ο φιλοβενιζελικός στρατός αδρανεί λόγω κακού συντονισμού και με εξαίρεση δύο μεραρχίες, δεν προχωρά στην κήρυξη της επανάστασης. Μόνο στην ανατολική Μακεδονία το κίνημα επικρατεί και οι στασιαστές ανατινάζουν τις γέφυρες του Στρυμώνα παίρνοντας αμυντική στάση. Ομως το πραξικόπημα ήταν καταδικασμένο.
Από τα Χανιά όπου βρισκόταν, ο Βενιζέλος αναλαμβάνει επίσημα την ηγεσία του κινήματος και κηρύσσει ανταρσία κατά της κυβέρνησης.Σε λίγο πληροφορείται πως τα πάντα καταρέουν. Ο επαναστατημένος στόλος περιπλανιέται στο Αιγαίο και δέχεται την επίθεση της Πολεμικής Αεροπορίας. Ο υπουργός Στρατιωτικών στρατηγός Γεώργιος Κονδύλης που είχε αυτοανακηρυχθεί αρχιστράτηγος, έρχεται εσπευσμένα στην Θεσσαλονίκη και διατάζει αντεπίθεση κατά των στασιαστών που είχαν οχυρωθεί στην ανατολική όχθη του Στρυμώνα. Στο λιμάνι της Καβάλας μοίρα 4 κυβερνητικών αντιτορπιλικών βομβαρδίζει το επαναστατημένο καταδρομικό “Ελλη”. Σε διάστημα 10 ημερών ολοκληρώνεται η καταστολή του κινήματος.
Στις 11 Μαρτίου 1935 ο Βενιζέλος παραδέχεται την ήττα του και καταφεύγει στην Νεάπολη της Ιταλίας μέσω Ρόδου πάνω στο θωρηκτό “Αβέρωφ”. Τον ακολουθεί ομάδα στασιαστών. Ο αριθμός των νεκρών στις συγκρούσεις έφθασε τους 17. Στην Αθήνα το έκτακτο στρατοδικείο τον καταδικάζει ερήμην σε θάνατο. Τρεις από τους άμεσους συνεργάτες του με επικεφαλής τον στρατηγό Παπούλα εκτελούνται αμέσως με τουφεκισμό. Αλλοι 57 καταδικάζονται σε ισόβια δεσμά και 705 σε μικρότερες ποινές. Ενα χρόνο αργότερα, στις 16 Μαρτίου 1936, ο Βενιζέλος πεθαίνει στο Παρίσι .
ΠΗΓΕΣ:
-Θ.Βερέμης, οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική
-1η Μαρτίου 1935, Κ.Καλλιγάς
-Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων, Γ.Δαφνή
-ΤΑ ΝΕΑ, Καίτη Αρώνη Τσιχλή
-ιδρυμα Βενιζέλου
-ΙΜΕ.
Μάλλον είχε έλθει η ώρα να κλείσει το κεφάλαιο “Βενιζέλος”. Ο Βενιζέλος είχε ολοκληρώσει τον κύκλο του πια.