Γράφει η Χριστίνα Χαραλαμπίδου,
Η εισβολή και κατοχή του Κουβέιτ από το Ιράκ, στις 2 Αυγούστου του 1990, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τέσσερις πιο συγκλονιστικές περιφερειακές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή. Είχε παγκόσμια επιρροή, αφού μπορούσε να απειλήσει την περιφερειακή και διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Για τη Μέση Ανατολή ήταν μια κρίση εξίσου μεγάλης εμβέλειας με τις αραβοϊσραηλινές συγκρούσεις του 1948, 1956 και 1967.
Ο πόλεμος αυτός δημιούργησε τάσεις διχασμού ανάμεσα στα αραβικά κράτη, τα οποία πολέμησαν στο πλευρό δυτικών δυνάμεων, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία, προκαλώντας έναν βαθύ ενδοαραβικό διχασμό. Ο πόλεμος αυτός έχει τις ρίζες του στο 1930, όταν το Ιράκ διεκδικούσε το Κουβέιτ ως επαρχία του. Τότε οι περισσότεροι αμφισβήτησαν την πιθανότητα εξέλιξης της διεκδίκησης αυτής σε μια ευρύτερη εισβολή. Η αμφισβήτηση προέκυψε από τη θεώρηση του Ιράκ ως ένα κράτος εξαντλημένο, μετά τον οκταετή πόλεμο με το Ιράν.
Έκπληξη προκάλεσε η απότομη μεταστροφή του Σαντάμ Χουσεΐν, το Φεβρουάριο του 1990, όταν με ομιλία του επιτέθηκε στους Άραβες ηγέτες, οι οποίοι μέχρι τότε είχαν δώσει σημαντική βοήθεια στο Ιράκ, κατά τη διάρκεια του πολέμου με το Ιράν. Έτσι, στις 2 Αυγούστου τα ιρακινά στρατεύματα επιτίθενται στο Κουβέιτ, το οποίο κατέλαβαν με ευκολία, αφού δε συνάντησαν ιδιαίτερη αντίσταση. Ο τότε εμίρης της χώρας τράπηκε σε φυγή μαζί με την οικογένειά του και την κυβέρνηση της χώρας ανέλαβε μια κυβέρνηση ανδρεικέλων. Η κυβέρνηση αυτή διακήρυξε το Κουβέιτ ως επαρχία του Ιράκ, ενώ οι ξένοι υπήκοοι του Κουβέιτ συνελήφθησαν και πολλοί μεταφέρθηκαν στο Ιράκ, ώστε να χρησιμοποιηθούν σαν ανθρώπινη ασπίδα για την αποτροπή μιας ενδεχόμενης αμερικανικής επίθεσης. Αυτή η στρατηγική του Ιράκ καταδικάστηκε παγκοσμίως, θεωρήθηκε παράνομη, καταπατούσε την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία του Κουβέιτ και παραβίασε τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και το διεθνές δίκαιο.
Οι παράγοντες που ώθησαν το Ιράκ στην εισβολή και κατοχή του Κουβέιτ, ποικίλουν. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του Κουβέιτ, υποστηρίχθηκε πως βασικό ρόλο έπαιξε το ύψος του ιρακινού χρέους, επηρεάζοντας την κρίση του Σαντάμ Χουσεΐν. Σύμφωνα με τους Ιρακινούς, υπήρχαν τέσσερις διαφορετικές εκδοχές των αιτιών που οδήγησαν στην εισβολή αυτή. Πρώτος λόγος ήταν ο ισχυρισμός πως το Κουβέιτ αποτελεί ιστορικό τμήμα του Ιράκ, πιο συγκεκριμένα τη «δέκατη ένατη επαρχία», δεύτερη ήρθε η κατηγορία περί πώλησης πετρελαίου, από το Κουβέιτ, άνω των ποσοστώσεων του ΟΠΕΚ, κάτι που έπληττε την οικονομία του Ιράκ. Τρίτη ήταν η κατηγορία σχετικά με το κοίτασμα Ρουμάιλα και τέλος υποστήριξαν πως έγινε έκκληση από ένα «λαϊκό κίνημα», προς το Ιράκ για να επέμβει. Οι ισχυρισμοί αυτοί δε δύνανται να αιτιολογήσουν τις ενέργειες του Ιράκ, να αλληλοαναιρεθούν ή να αμφισβητηθούν, αφού μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Ιράκ πίστευαν σε αυτούς και τους υποστήριζαν.
Το κύριο ζήτημα αφορά το γιατί ο Σαντάμ Χουσεΐν επέλεξε να κάνει το ξέσπασμα αυτό, το καλοκαίρι του 1990. Η απάντηση μπορεί να δοθεί μέσω της ανάλυσης του ρόλου των εσωτερικών, περιφερειακών και διεθνών παραγόντων. Ξεκινώντας από το εσωτερικό, η δυσαρέσκεια του πληθυσμού της χώρας ήταν έντονη, αφού λόγω του πολέμου με το Ιράν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και δεκάδες χιλιάδες βρίσκονταν φυλακισμένοι στο Ιράν.
Σε περιφερειακό επίπεδο, το Ιράκ θεώρησε, ότι θα μπορούσε να αναλάβει την ηγεσία του αραβικού κόσμου στο σύνολό του, αντί της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας. Την Αίγυπτο την κατηγορούσαν για τη σύναψη συνθήκης με το Ισραήλ, αλλά και για την ανικανότητά της να βοηθήσει τους Παλαιστίνιους, οι οποίοι τότε βρίσκονταν στο απόγειο της Ιντιφάντα. Από την άλλη πλευρά, η Σαουδική Αραβία αντιμετωπιζόταν ως «πελάτης» των ΗΠΑ.
Για την επίλυση της κρίσης αυτής, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Σημαντικότερη αυτών κρίθηκε η Απόφαση 661, τον Αύγουστο του 1990, βάσει της οποίας επιβλήθηκαν οικονομικές κυρώσεις στο Ιράκ. Η Απόφαση 661 ενισχύθηκε από μια σειρά Αποφάσεων που ακολούθησαν. Η λύση ήρθε με την Απόφαση 687, 3 Απριλίου 1991, η οποία καλεί τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ να συνδράμει στις διαπραγματεύσεις Ιράκ-Κουβέιτ για τη χάραξη των συνόρων και του ζητά να καταθέσει το σχέδιο μέσα σε τρεις μέρες. Καλεί το Ιράκ να επιβεβαιώσει την άνευ όρων δέσμευσή του στις υποχρεώσεις του από το Πρωτόκολλο για την Απαγόρευση χρήσης αερίων στον πόλεμο, καθώς και την επικύρωση της Σύμβασης για την Απαγόρευση ανάπτυξης, παραγωγής και αποθήκευσης βιολογικών και τοξικών όπλων και την καταστροφή αυτών.
Οι συνέπειες της κρίσης αυτής επηρέασαν το Ιράκ, το Κουβέιτ, αλλά και τους περιφερειακούς-διεθνείς δρώντες. Το οικονομικό φορτίο του πολέμου για το Ιράκ ήταν ιδιαιτέρως βαρύ. Οι οικονομικές κυρώσεις που του είχαν επιβληθεί, οι οποίες άρθηκαν το 2003, έπληξαν σοβαρά το λαό, αλλά όχι και το καθεστώς του Σαντάμ, το οποίο μέσα σε λίγα χρόνια ξανακέρδισε την ισχύ που είχε χάσει. Το Ιράκ αναγκάστηκε να πληρώσει το κόστος ανοικοδόμησης του Κουβέιτ και να καταβάλει πολεμικές αποζημιώσεις. Μεγάλο πλήγμα για το Ιράκ ήταν και η παραχώρηση των τριών τετάρτων του κοιτάσματος Ρουμάιλα, καθώς και τμήμα της ιρακινής ακτής στον Αραβο-Περσικό Κόλπο στο Κουβέιτ. Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε με την τριχοτόμηση του Ιράκ, όπου απαγορεύτηκαν όλες οι πτήσεις της ιρακινής αεροπορίας πάνω από τον 36ο και κάτω από τον 32ο παράλληλο, χωρίζοντας τη χώρα σε τρία τμήματα (εικόνα 1), στοχεύοντας στην προστασία των Κουρδικών πληθυσμών στο βόρειο τμήμα και των σιιτών στο νότιο.
Μετά τη λήξη του Πολέμου του Κόλπου, οι σχέσεις του Ιράκ με τα γειτονικά του κράτη ήταν τεταμένες, ιδίως με το Ιράν, το Κουβέιτ και τη Σαουδική Αραβία, με το ιρακινό κράτος απομονωμένο. Οπότε, η Βαγδάτη φτάνει σε ένα σημείο όπου οι πόροι της έχουν περιοριστεί δραματικά και η ισχύς της έχει πληγεί σημαντικά.
Οι μεγαλύτερες απώλειες για το Κουβέιτ ήταν στην πετρελαιοπαραγωγή του, αφού υπολογίζεται ότι εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου καταστράφηκαν από τα ιρακινά στρατεύματα ή χύθηκαν στον Αραβο-Περσικό Κόλπο. Η κατοχή του Κουβέιτ επηρέασε τους κατοίκους της χώρας, αφού αρχικά είχαν εναντιωθεί στο Ιράκ, αλλά έπειτα κάποιοι εγκατέλειψαν τη χώρα και όσοι έμειναν είχαν δυσανασχετήσει με την αντίδραση της βασιλικής οικογένειας.
Σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο, η άμεση δράση του Συμβουλίου Ασφαλείας γέννησε ελπίδες για μια «νέα τάξη πραγμάτων», που θα στόχευε στην προώθηση και διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας. Ο Πόλεμος του Κόλπου σε συνδυασμό με τη λήξη της αντιπαλότητας ΕΣΣΔ-ΗΠΑ, έδωσε στις ΗΠΑ τη δυνατότητα για ένα μονοπωλιακό άνοιγμα στην περιοχή του Αραβο-Περσικού Κόλπου. Με τον πόλεμο αυτό, κατάφεραν τον μακροπρόθεσμο στρατηγικό έλεγχο του Κουβέιτ, αλλά η επιχείρηση «Καταιγίδα της Ερήμου» δεν έδωσε τη λύση σε καίρια ζητήματα. Οι ΗΠΑ συνειδητοποίησαν αργότερα πως ο πόλεμος που ξεκίνησαν είχε αφενός δυσανάλογο οικονομικό βάρος και αφετέρου μεγάλο πολιτικό κόστος, αφού τα αντιαμερικανικά αισθήματα, στο μουσουλμανικό κόσμο εντάθηκαν. Αυτό που οι ΗΠΑ κατάφεραν ήταν να υπενθυμίσουν την ισχυρότατη παρουσία τους και τη δυνατότητά τους να συγκρουστούν με οποιοδήποτε άλλο κράτος, ώστε να προασπίσουν τα συμφέροντά τους.
Για πρώτη φορά αποτυπώθηκε το πώς μια, φαινομενικά, διακρατική διένεξη δύναται να καλύπτει παράγοντες, τους οποίους δεν υπολογίζαμε. Τα μακροχρόνια επακόλουθα του Πολέμου του Κόλπου του 1990, δημιούργησαν εντάσεις σε ενδοκρατικό αλλά και διακρατικό επίπεδο στην περιοχή και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο τόσο στα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, όσο και στον πόλεμο στο Ιράκ του 2003.
