Ο Δημήτρης Μπαλλής ήταν ένας «γραμματισμένος» χωρικός από το Κόρθι που οραματίστηκε μια δικαιότερη διανομή της γης υπέρ των ακτημόνων χωρικών, των κολίγων. Προφανώς σκέφθηκε ότι οι αρχές της Ελληνικής Επανάστασης υπονοούσαν και την κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, που θα έπρεπε να εφαρμοστούν για τη βελτίωση της ζωής των κολίγων. Φυσικά, αυτές του οι ιδέες τον έφεραν σε σύγκρουση με την τάξη των αρχόντων, που ήθελαν να προστατεύσουν τους περιουσίες και τα παραδοσιακά τους προνόμια. Ήταν άνθρωπος γενναίος και έξυπνος, που είδε την Επανάσταση ως την ευκαιρία μιας κοινωνικής ανατροπής υπέρ των ακτημόνων κολίγων.
Όπως μαρτυρούν οι λίγοι ιστορικοί, που κάνουν αναφορά, στο κοινωνικό επαναστατικό εγχείρημα της ονομαζόμενης Κομμούνας της Άνδρου, ο Δημήτρης Μπαλής ήταν παιδί φτωχών αγροτών. Όμως φρόντισε και έμαθε ανάγνωση και γραφή και να μυηθεί, από τον Θεόφιλο Καΐρη, στα κείμενα των Ευρωπαίων επαναστατών της εποχής του, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Φρανσουά-Νοέλ Μπαμπέφ, γνωστός και ως Γράκχος Μπαμπέφ.
Κάπως έτσι, στο πρόσωπό του, συμπυκνώθηκε η εικόνα του ακτιβιστή κοινωνικού επαναστάτη – του κοινωνικού επαναστάτη της πράξης και όχι της θεωρίας. Του κοινωνικού επαναστάτη, που πραγματοποιεί την εμπειρία της γνώσης, αφήνοντας, στην άκρη την θεωρία, χωρίς, όμως, να παραμελεί την τελευταία, όπως προκύπτει από το κείμενο της επαναστατικής διακήρυξης, που παραθέσαμε, το οποίο, αν και πρώιμο, δεν έχει τίποτε να ζηλέψει, από τα κείμενα της μεταγενέστερης Κομμούνας του Παρισιού, όπως αυτά διαμορφώθηκαν, από τους μπλανκιστές, από τα μέλη της Διεθνούς και από όλα τα πολιτικά και κοινωνικά ρεύματα, που συμμετείχαν, σε εκείνο το επαναστατικό εγχείρημα.
Πολύ περισσότερο, από τα κείμενα της Κομμούνας του Παρισιού, η οποία είχε έναν εργατικό και μικροαστικό χαρακτήρα, το επαναστατικό εγχείρημα της Κομμούνας της Άνδρου, που ενέπνευσε και στο οποίο πρωτοστάτησε ο Δημήτρης Μπαλής, που έμεινε στην αφάνεια του ελληνικού εθνικού αγώνα, για την ανεξαρτησία, τα κείμενα και κυρίως οι πράξεις των Ελλήνων επαναστατών του νησιού αυτού, συνταιριάζουν με τα κείμενα και τις πράξεις των κοινωνικών επαναστατών της Ιβηρικής χερσονήσου, κατά την διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και των αμέτρητων κομμούνων, που αναδείχτηκαν, με το ξέσπασμα της κοινωνικής επανάστασης, στις οποίες πρωτοστάτησε η αναρχοσυνδικαλιστική οργάνωση της C.N.T., αφού αυτές οι κομμούνες δεν έμειναν, μόνο, στις πόλεις και στην εργατική τάξη, αλλά οργανώθηκαν και λειτούργησαν, ισοδύναμα και στην αγροτική τάξη των κολλήγων – των εργατών της γης. Γι’ αυτό και αντιμετωπίστηκαν, από την ηγεσία της ελληνικής επανάστασης, ως χαοτικές και αναρχικές εκδηλώσεις, που έπρεπε να παταχθούν και πατάχθηκαν, με την εκτέλεση – και μάλιστα, «άνευ αναβολής» – των αδελφών Μπαλή, με διαταγή του Δημήτριου Υψηλάντη, όταν η Κομμούνα της Άνδρου κατεστάλη, από το νεαρό ελληνικό κράτος και την Κεντρική του Διοίκηση.
Μόλις κηρύχθηκε η Επανάσταση στην Άνδρο πήρε μέρος στην εκστρατεία κατά των Τούρκων της Καρύστου, όπου διακρίθηκε για τη γενναιότητα του (1821-1822). Κατά την επιστροφή του στην Άνδρο γύριζε σε όλα τα χωριά στρατολογώντας χωρικούς με πρόφαση μια νέα εκστρατεία κατά των Τούρκων της Καρύστου. Κατά την περιοδεία του αυτή κατάφερε να ξεσηκώσει όλους τους κατοίκους των Αρνά, Βουρκωτής, Πιτροφού, Μενήτων, Στενιών και Πέρα Χωριών και μερικούς από το Κόρθι, τα Αποίκια και τα Λάμυρα. Η δύναμη που είχε αποκτήσει ο Μπαλλής φόβιζε τους κοτζαμπάσηδες της Άνδρου, και δύο από αυτούς μάλιστα ζήτησαν τη βοήθεια των Τούρκων για την πάταξη του κινήματος, προσκυνώντας στον Καπουδάν Πάσά (αρχηγό του οθωμανικού στόλου). Τότε ο Μπαλλής, αφού συνέταξε την επαναστατική του Διακήρυξη (βλ. παρακάτω), λεηλάτησε και πυρπόλησε πολλούς πύργους των αρχόντων, όπως τον πύργο του Μιχαήλ Καΐρη στη Μεσαριά, του Σταματέλου Μπίστη και του Λεονάρδου Πολέμη στ’ Αποίκια. Επί πέντε μήνες ο Μπαλλής με τον άτακτο στρατό του κυριαρχούσε στην ύπαιθρο, ενώ οι άρχοντες και οι οικογένειες τους είχαν οχυρωθεί στους πύργους τους.
Εδώ μία συνοπτική παρουσίαση των γεγονότων από τον Αμβρόσιο Φραντζή «Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος», Αθήνα, 1839 – 1841 σελ 210-212.
Οι συνεχιζόμενες λεηλασίες ομοεθνών σε μια περίοδο που το Έθνος αγωνιζόταν κατά των Τούρκων, δυσφήμησε το κίνημα του Μπαλλή. Έτσι, πολλοί από τους οπαδούς του τον εγκατέλειψαν και τελικά το κίνημα διαλύθηκε από τον Αρμοστή των νήσων Κωνσταντίνο Μεταξά. Ο Μπαλλής κατέφυγε στην Τήνο, όπου και τον συνέλαβαν. Λένε ότι πέντε χρόνια αργότερα (1827) ο Μπαλλής ξαναφάνηκε στην Άνδρο κι αυτή τη φορά πολέμησε ηρωικά στο πλευρό των συμπατριωτών του εναντίον των λη-στοσυμμοριών του Κακογιώργη (Περίοδος Λιάπηδων).
Το κίνημα του Μπαλλή ανάδειξε, έστω πρόωρα και άκαιρα, ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα που σιγόβραζε κάτω από τους πύργους των αρχόντων και που λύθηκε πολύ αργότερα με τη βαθμιαία παρακμή τους. Ο ξεσηκωμός ήταν μαζικός και βίαιος και γι’ αυτό δεν λησμονήθηκε ποτέ ούτε από τους χωρικούς αλλά ούτε και από τους άρχοντες.
Απρίλιος 1822 Άνδρος : Η επαναστατική διακήρυξη του Δημητρίου Μπαλή.
«Το έθνος μας επήρε τα όπλα κατά των τυράννων του. Τετρακόσιους χρόνους είμεθα σκλάβοι των Οθωμανών και τώρα εγίναμε ελεύθεροι, δώσαντες το αίμα μας δια την ελευθερίαν της πατρίδος. Εις όλα τα μέρη οι Γραικοί πολεμούν δια την ελευθερίαν των και μόνον εις τα νησιά οι κοτζαμπάσηδες δεν είδαν με καλό μάτι την επανάστασιν του Γένους. Αυτοί είχαν πάντα το ένα τους και νιτερέσα με τους Οθωμανούς. Μαζί με τους μπέηδες και πασάδες μάς καταπίεζαν, μας έπαιρναν το βιος μας, μας καταφρονούσαν, μας έγδυναν, μας ρουφούσαν το αίμα μας, τσερεμέτιζαν και επλούτιζαν από τον ιδρώτα μας.
Αυτοί οι σκλιάδες θέλουν να μας σκλαβώσουν και πάλιν, καταλύοντες την ελληνικήν διοίκησιν και καλούντες τον Καπουδάν Πασάν να καταλάβη την νήσον μας. Το τι μας περιμένη αν έλθουν οι Τούρκοι το καταλαβαίνετε. ‘Οχι μόνον θα χάσωμεν την ελευθερίαν μας και θ’ ατιμασθώμεν εις τα όμματα όλων των Ελλήνων και Ευρωπαίων, αλλά Θα γίνωμεν τρεις φορές σκλάβοι από την πριν κατάστασίν μας. Αυτό όμως δεν πρέπει να γίνη. ‘Εχομεν την δύναμιν να εμποδίσωμεν το χαχόν, αλλά πρώτα πρέπει να βάλωμεν νέαν τάξιν και να ιδρύσωμεν νέον σύστημα εις τον τόπον μας.
Η νήσος Άνδρος είναι και αυτή δημιούργημα της φύσεως, καθώς και όλος ο κόσμος. Αλλά όταν εδημιουργήθη ο κόσμος, δεν υπήρχαν πλούσιοι και πτωχοί, μεγαλοκτήμονες και κολλίγοι. Η ανισότης, η ανέχεια, η δυστυχία, είναι δημιουργήματα όχι του υπερτάτου όντος, αλλά των κρατούντων. Εις την αρχαίαν Ελλάδα και εις τον άλλον κόσμον, και προ ολίγων χρόνων εις την Γαλλίαν, εχύθη πολύ αίμα διά να καταργηθούν τα προνόμια των αρχόντων και η ιεραρχική διατήρησις της κοινωνίας. Διατί και ημείς κατά την παρούσαν στιγμήν να μην αποτινάξωμεν όχι μόνον τον ζυγόν των Τούρκων, αλλά και των αρχόντων.
Ομιλούν διαρκώς οι τουρκοκοτζαμπάσηδες ότι έχουν δικαιώματα επί της ιδιοκτησίας των και των εαυτών μας, τα οποία τάχα βγαίνουν από έγγραφα απαρασάλευτα. Αυτό δεν είναι σωστόν. Οι προπάτορες των αρχόντων μας ήλθον εις το νησί μας από άλλα μέρη ως καταχτηταί και με την βίαν εξουσίασαν το καλύτερον μέρος της γης, χωρίς να έχουν προς τούτο κανένα δικαίωμα περισσότερον από τους άλλους, εκτός από το δικαίωμα του ισχυροτέρου. Και άλλους μεν από τους εντοπίους ιδιοκτήτας και καλλιεργητάς εξώντωσαν και άλλους έκαμαν σκλάβους των. Οι σημερινοί λοιπόν άρχοντες, απόγονοι των καταχτητών και σφετεριστών της γης των πατέρων μας, κανέν δικαίωμα δεν έχουν να κρατούν αυτήν διά την ιδικήν των ωφέλειαν και κατατυράννευσιν και λήστευσιν ημών. 0 καιρός της ελευθερίας μας ήλθεν, ας αποτινάξωμεν λοιπόν τον ζυγόν και ας καταργήσωμεν τα προνόμια των αρχόντων μας. ‘Ολοι οι Γραικοί θα επικροτήσουν την πράξιν μας και Θα μας συντρέξουν εις την απόφασίν μας αυτήν.
Ήλθεν η ώρα να καταργήσωμεν την αθλιότητα, να απαλλάξωμεν την κατάντια μας και να δώσωμεν το παράδειγμα και εις τους λοιπούς νησιώτας και τους άλλους Γραικούς οπού στενάζουν από την αγροτιχήν σκλαβιάν. Η γη ανήκει εις ημάς τους δουλευτάς της και όχι εις τους ολίγους τουρκάρχοντας, που την νέμονται με το δικαίωμα του ισχυροτέρου, το οποίον απέχτησαν από τους Φράγκους και τους Οθωμανούς κατακτητάς. 0 εθνικός αγών μας διά να πάρη ουσιαστικήν σημασίαν πρέπει να ολοκληρωθή με την κατάργησιν κάθε προνομίου και κάθε δικαιώματος, τα οποία υποβιβάζουν την πλειονότητα των γεωργών εις την κατάστασιν του δούλου. Η ένωσις φέρει την δύναμιν και Θα μας δώση την εξουσίαν να εκτελέσωμεν την απόφασίν μας. Η κοινοχτημοσύνη δεν είναι ζορμπαλίκι, αλλά έργον δικαιοσύνης. Πρέπει να παύσωμεν να είμεθα χολλιγάδες, όπως επαύσαμεν να είμεθα ραγιάδες. Και αυτό είναι στο χέρι μας, αρκεί να μη δειλιάσωμεν. Θα δουλεύωμεν εις το εξής τα φέουδα όλοι μαζί και θα απολαμβάνη τον καρπόν των η κομμούνα μας και Θα γίνεται δικαία μοιρασιά της σοδειάς εις όλους τους δουλευτάδες, ανάλογα με τον κόπον τους και την δούλευσίν τους. Δι’ όλα αυτά θα γίνη σύναξις εις την Μεσαριάν, διά να λάβωμεν από κοινού αποφάσεις. Το φέρσιμό μας αυτό θα μας κάνη πρωτολάτας εις τον δίκαιον αγώνα όλων των κολλίγων και Θα γίνη άκουσμα εις όλα τα μέρη της πατρίδος και εις όλον τον κόσμον, και παντού Θα μας επαινέσουν και Θα μας δώσουν δίκαιον».
Πληροφορίες από:
