Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών
Ο γνήσιος τροβαδούρος της Ελληνικής Λαϊκής Παράδοσης
Ευγένιος Σπαθάρης, ο λαϊκός καλλιτέχνης με το δυναμικό πνεύμα, ο γνήσιος εμψυχωτής ενός λαϊκού ήρωα, ο ζωγράφος με την πλούσια χρωματική ζωντάνια , ο αληθινός εκφραστής της ελληνικής παράδοσης, μα, πάνω απ’όλα, η προσωποποίηση της ανθρωπιάς και της απλότητας.
Γεννήθηκε στην Κηφισιά, το 1924, μέσα στην τέχνη του πατέρα του, Σωτήρη, την οποία ελάτρεψε. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο.
Οταν οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής κατοχής ήταν πλέον βέβαιο ότι δεν θα του επέτρεπαν να ακολουθήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής, που επίσης αγαπούσε, αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο θέατρο σκιών. Από μικρός έδειχνε ότι ήταν ένα ανήσυχο, ερευνητικό πνεύμα αλλά και ένα πολύπλευρο ταλέντο.
Στόχος του ήταν να ανεβάσει πολύ ψηλά τον Καραγκιόζη, τόσο σαν σημαντικό ελληνικό και παραδοσιακό θέαμα όσο και σαν εξαιρετικό είδος τέχνης και τεχνικής. Ετσι, ο Καραγκιόζης σταματά να μας παρακολουθεί και να μας διασκεδάζει μόνο από τον μπερντέ του: εμψυχώνεται, εκσυγχρονίζεται, εμφανίζεται σε όλον τον κόσμο, γίνεται τραγούδι και στο τέλος, αποκτά “ένα κεραμίδι” για να ξαποσταίνει που και που. Όλα αυτά κατάφερε να πραγματοποιήσει ο Ευγένιος Σπαθάρης, ο δάσκαλος του ελληνικού θεάτρου σκιών, όπως τον αποκαλούν και το πέτυχε με τέτοια προσοχή και ευλάβεια απέναντι στην τέχνη, που ο ήρωας μας δεν έχασε ούτε την ελληνικότητα του αλλά ούτε την γνήσια λαϊκότητα που εκπροσωπεί.
Τον Φεβρουάριο του 2007, το Υπουργείο Πολιτισμού και ο κύριος Γιώργος Βουλγαράκης τίμησαν τον Ευγένιο Σπαθάρη για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην Ελληνική Λαϊκή μας παράδοση απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηπεντάχρονη δράση του θεατρικού επιλόγου των ηρωικών συνήθως έργων, που ερμηνευόταν με κατεβασμένο τον μπερντέ από τον ίδιο τον καραγκιοζοπαίκτη και τους βοηθούς του.
Από το 1950, ο Σωτήρης Σπαθάρης ξεκινά να γράφει τα “Απομνημονεύματα” του, που εξεδόθησαν για πρώτη φορά το 1960 και απετέλεσαν αφορμή και κίνητρο ενδιαφέροντος, για πολλούς ιστορικούς τέχνης, ώστε να ασχοληθούν με τη μελέτη της καταγωγής και της πορείας του ελληνικού θεάτρου σκιών.
Υπήρξε, τέλος, ένας από τους πρώτους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρικτές του Πανελλήνιου Σωματείου Καραγκιοζοπαικτών που σχηματίστηκε το 1924.
Ευγένιος Σπαθάρης, Ένας λαϊκός ζωγράφος
Ο Ευγένιος Σπαθάρης, εκτός από το ταλέντο της τέλειας ερμηνείας και τεχνικής στον τομέα της θεατρικής τέχνης που εκπροσωπεί, είναι και ένας γνήσιος εκφραστής των συγκινήσεων της λαϊκής μας ψυχής, που προκαλούνται με τους υπέροχους πίνακές του.
Ο Ευγένιος Σπαθάρης, διατηρεί έντονα τα κύρια χαρακτηριστικά της λαϊκής ζωγραφικής, που τα δένει μεταξύ τους με πρωτοφανή ρεαλισμό και μεγάλη χρωματική ζωντάνια.
Σαν λαϊκός ζωγράφος διατηρεί την σύνθεση σε ένα επίπεδο, τη συχνή χρήση προφίλ των προσώπων, την καθαρή γραμμή των μορφών και την απλότητα του σχεδίου, αλλά εκείνο που τον διακρίνει, από άλλους ερμηνευτές του είδους, είναι οι απίθανες πραγματικά αρμονίες παράδοξων τόνων, που οδηγούν στην εξαιρετική απόδοση του φυσικού χρώματος της περιγραφής των θεμάτων που επιλέγει.
Τα θέματά του αντλούνται από: τις καθημερινές εικόνες της ελληνικής παλιάς αθηναϊκής ζωής, πολλά ιστορικά γεγονότα με επίκεντρο τους ήρωες της επανάστασης, ελληνικά λαϊκά πορτραίτα, δημοτικά τραγούδια, αλλά και διάφορες άλλες σκηνές εμπνευσμένες από τον κόσμο της μυθολογίας ή του παραμυθιού.
Ξεκίνησε από τη ζωγραφική απόδοση των διαφημιστικών αφισών του ρεπερτορίου των παραστάσεων του πατέρα του και των δικών του έργων. Κατόπιν, εύκολα πέρασε στα υπόλοιπα θέματά του ενώ γρήγορα εξελίχθηκε στον τομέα της ζωγραφικής απόδοσης θεατρικών σκηνικών και ενδυμάτων, από όπου απέκτησε μεγάλη πείρα.
Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση πολλών παιδικών βιβλίων αλλά και με την φιλοτέχνηση ημερολογίων γνωστών μεγάλων εταιρειών.
Επίσης, από το έτος 2000, η ζωγραφική του κοσμούσε τις εκδόσεις των ημερολογίων του αγαπημένου του Σπαθάρειου Μουσείου.
Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε ιδιαίτερα με αυτόν τομέα:
Οργάνωσε περισσότερες από 50 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα ενώ έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές και στο εξωτερικό.
Φοίβος Δέλφης
(δημοσιογράφος – κριτικός)
«… τα χαρακτηριστικά και τα στοιχεία ενός «λαϊκού» ζωγράφου είναι τόσο πλούσια που δίνουν έναν ιδιαίτερο τόνο σε σχέση με τις άλλες εκθέσεις. Για μένα ο Σπαθάρης, ο γιος, ήταν μια πραγματική ανακάλυψη ενός ιδιαίτερου ταλέντου στη ζωγραφική που θα μπορούσε να θεωρηθεί καλύτερη από τον Θεόφιλο…».
Το Έργο του στην Ελλάδα
Το 1962, ο Ευγένιος Σπαθάρης ηχογραφεί όλες τις κλασικές παραστάσεις του Καραγκιόζη στην Κολούμπια και έτσι κυκλοφορούν οι πρώτοι δίσκοι του. Το 1966, δημιουργείται ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης και ξεκινά με τον Καραγκιόζη του Σπαθάρη, ο οποίος συνεχίστηκε έως το 1992.
Σημαντική υπήρξε η κυκλοφορία των εικονογραφημένων τευχών του Ε. Σπαθάρη με Καραγκιόζη – (1900 και 1970) – και η επιτυχημένη έκδοση του βιβλίου του , «Ο Καραγκιόζης των Σπαθάρηδων» (1979).
Αξιόλογη, όμως, θεωρείται και η δράση του στον τομέα του θεάτρου, όπου σκηνοθέτησε και σκηνογράφησε με τεράστια επιτυχία τον «Μέγα Αλέξανδρο» με το Ελληνικό Χορόδραμα (1950), επίσης τον «Μέγα Αλέξανδρο» συνεργαζόμενος με την Σοφία Βέμπο (1954), «Το ταξίδι» του Γ. Θέμελη (1965), τον «Καραγκιόζη Δικτάτορα» του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον «Καραγκιόζη παρά λίγο Βεζύρη» του Σκούρτη, «τα Καραγκιοζέϊκα» του Ρώτα και άλλα.
Ο Ευγένιος Σπαθάρης, έχει τιμηθεί με αναμνηστικές πλακέτες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό για την τόσο σημαντική και πολύχρονη προσφορά του στον θεατρικό αυτό τομέα ενώ έχει διακριθεί στα περισσότερα Φεστιβάλ για το εξαιρετικό ταλέντο με το οποίο προβάλλει την τέχνη του. Το 1980 μάλιστα, στο Φεστιβάλ Ιθάκης, πήρε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας για το έργο, « Ο Τιλάλης» του Μιχάλη Μπουρμπούλη (1980).
Το 1980, ανεβάζει διασκευασμένους τους Βατράχους του Αριστοφάνη, που αμέσως κυκλοφόρησε και σε δίσκο. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1998, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επαναφέρει με πολύ μεγάλη επιτυχία στη σκηνή την επινόηση του πατέρα του, την «ολόσωμη αποθέωση», ανεβάζοντας το ηρωικό έργο «Αθανάσιος Διάκος». Τέλος, το 1999, γράφει και σκηνοθετεί το έργο «Σκιών Καμώματα», που παιζόταν σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα.
Έχει ακόμα ασχοληθεί με τη διδασκαλία του θεάτρου σκιών σε διάφορες ομάδες φοιτητών, καθηγητών και νέων καλλιτεχνών.
Το καλοκαίρι του 1999, στην Κρήτη, στα πλαίσια του Συνεδρίου της UNIMA Κρήτης, μιλάει για τον Καραγκιόζη και τη γλώσσα μας.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε, ωστόσο, την εμφάνιση του μεγάλου καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες όπως, στο «Πικρό Ψωμί» του Γ. Γρηγορίου (1950), στον «Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου» παραγωγής Ολυμπία Φίλμς (1950), στην «Κιβωτό» μαζί με την Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια 1956), στον «Μέγα Αλέξανδρο» του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φίλμς με κλασικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην «Λυσιστράτη» του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο «Τεριρέμ» του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα.
Εξαιρετική, επίσης, υπήρξε και η συμμετοχή του στον τομέα της μουσικής, όπου η φωνή του Ευγένιου Σπαθάρη, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον αγαπημένο μας λαϊκό ήρωα, αντηχεί παντού, πότε σχολιάζοντας τα καλά και τα κακά αυτού του τόπου, πότε υμνώντας την εξυπνάδα και την ψυχή εκείνου που ονομάζεται Έλληνας και πότε χορεύοντας ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής.
Οι κυριότερές του συνεργασίες σε αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο «Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη», (στίχοι Ν. Γκάτσου – μουσική Σ. Ξαρχάκου – παραγωγή SΚΥ 100,4), το τραγούδι «Για την Ελλάδα ρε γαμώτο» του Στέλιου Φωτιάδη και «Η εκδίκηση του Καραγκιόζη» του συγκροτήματος Modern Fears.
Εξίσου αξιόλογες, υπήρξαν οι πολλές συνεργασίες που είχε ο Ευγένιος Σπαθάρης με το Διονύση Σαββόπουλο στο Κύτταρο το 1973, στο Ρεξ το 1992 και σε πολλές συναυλίες του γνωστού τραγουδιστή.
Συνεχίζοντας ακατάπαυστα τη δράση του, το 2001, σε συνεργασία με τους μουσικούς Λουδοβίκο των Ανωγείων και Ψαραντώνη, παρουσίασαν με πρωτότυπο τρόπο στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό το γνωστό Κρητικό ποίημα του Βιτζέντζου Κορνάρου «Ερωτόκριτος».
Την ίδια χρονιά το Θέατρο Τέχνης, με επικεφαλής τον σκηνοθέτη Μίμη Κουγιουμτζή, ανέβασε με πρωτοφανή επιτυχία το έργο «Πλούτος» του Αριστοφάνη με πρωταγωνιστή τον Ευγένιο Σπαθάρη. Η παρουσία του στο ιερό θέατρο της Επιδαύρου υπήρξε ο πιο σημαντικός σταθμός της ζωής του. Η παράσταση συνεχίστηκε με την ίδια επιτυχία σε όλη την Ελλάδα.
Το 2003, επιστρέφοντας από το εξωτερικό, έγραψε και ανέβασε το δεύτερο θεατρικό του έργο «Ε! ρε γλέντια», το οποίο παρουσιάστηκε στην Αθήνα και στην Επαρχία με τον Τάκη Βαμβακίδη στο ρόλο του Καραγκιόζη.
Εδώ και αρκετά χρόνια, έχει αναγνωριστεί διεθνώς το Παγκόσμιο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, που δημιούργησε με την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του από το 1958, στο σπίτι τους στο Μαρούσι. Η προβολή αυτής της σπάνιας συλλογής, μέσω των ξένων τηλεοπτικών καναλιών όλου του κόσμου που τον επισκέφθηκαν, έκανε ακόμη πιο γνωστή τη χώρα μας στον τομέα του μαγικού κόσμου του ρωμαίικου Καραγκιόζη και της καταγωγής του.
Έχει τιμηθεί σε όλους τους τομείς με πολλές αναμνηστικές πλακέτες, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, για την τόσο σημαντική και πολύχρονη προσφορά του.
Τον Ιούνιο του 1995, ο Ευγένιος Σπαθάρης αμείφτηκε με το ωραιότερο δώρο που θα μπορούσε να τιμηθεί ένας καλλιτέχνης: ο Δήμος Αμαρουσίου, με ιδιαίτερο σεβασμό απέναντι στο πρόσωπο του μεγάλου καλλιτέχνη, εξασφάλισε μια μόνιμη στέγη για τον Καραγκιόζη και την παρέα του. Έτσι, σήμερα λειτουργεί ένα μοναδικό Μουσείο, ανοιχτό σε ολόκληρο τον κόσμο, γεμάτο με πανέμορφες φιγούρες και σκηνικά που ο «Δάσκαλος» χάρισε με μεγάλη χαρά στην πόλη του Αμαρουσίου.
Το 2007, το Υπουργείο Πολιτισμού τίμησε τον Ευγένιο Σπαθάρη για την πολύτιμη προσφορά του στην τέχνη και στην ελληνική λαϊκή μας παράδοση, απονέμοντάς του αναμνηστική πλακέτα και διοργανώνοντας εκδήλωση αφιερωμένη στην εξηνταπεντάχρονη δράση του.
Το 2008, τέλος, τιμήθηκε με το βραβείο «Status» σαν δημοφιλέστερος άνδρας της χρονιάς.
Το Μάιο του 2009, ακούραστος και πάντα θετικός στις απαντήσεις του να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και, παρά την ηλικία των ογδόντα πέντε του χρόνων, προσκλήθηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε. Εκεί, ένα απρόσμενο ατύχημα τον πήρε από κοντά μας. Ο αγαπημένος παππούς όλων μας, έφυγε όρθιος, κρατώντας όλα τα «παιδιά του» στο χέρι, όπως αποκαλούσε τις φιγούρες του, στις 9 Μαΐου του 2009.
Η σωρός του τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στο Σπαθάρειο Μουσείο που λάτρευε. Οι αμέτρητοι φίλοι και θαυμαστές του, μαζί με την οικογένειά του, τον συνόδευσαν στην τελευταία του κατοικία, αποχαιρετώντας τον με ένα ένθερμο χειροκρότημα και αναφωνώντας συγκινημένοι τη λέξη… «Αθάνατος».
“Ο Άγγελος Σικελιανός είπε:
Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται. Μέσα της δεν κατασταλάζει μόνο η λαγαρή θυμοσοφία του λαού μας μπρος στα ανάποδα τον κόσμου, αλλά σκεπάζεται και η πηγαία δύναμη πόχει μέσα του και με την οποία υπερνικά αυτά τα ανάποδα με ψυχισμό ασύγκριτο, ανεβαίνοντας απ’τα σκαλιά της θείας του εξυπνάδας ως με τις κορφές τον ηρωισμού”.
Το Έργο του στο εξωτερικό
Ο Ευγένιος Σπαθάρης ξεκινά την καριέρα του, το 1942, από το Μαρούσι και από το 1945 μέχρι το 1950 περιοδεύει, δίνοντας παραστάσεις σε πολλά θέατρα και κινηματογράφους της Ελλάδας. Η έντονη δραστηριότητά του απλώνεται γρήγορα στο εξωτερικό και μάλιστα στο «Κάρνεγκυ Χωλ» της Αμερικής, στον Καναδά και στην Κούβα (1953). Το 1954 βρίσκεται για παραστάσεις στη Λευκωσία, επιστρέφει το 1956 στη Νέα Υόρκη, λαμβάνει μέρος στο Παγκόσμιο Συνέδριο και Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών των Βρυξελλών το 1958 ενώ το 1959 συμμετέχει στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών Παρισίων. Το 1961, συνεχίζει τις εμφανίσεις του στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια και το 1962 βραβεύεται στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών και Κούκλας στη Ρώμη.
Το 1971 συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ανατολικών Χωρών της Πολωνίας, εμφανίζεται στο Λονδίνο, περιοδεύει στη Γερμανία και καταλήγει με το θέατρό του στη Δανία ενώ το 1972 παρουσιάζεται με το θίασό του στη Γενεύη και στην Πάρμα.
Το 1978, στα πλαίσια του ελληνικού μήνα στη Στοκχόλμη, περιοδεύει και σε ολόκληρη τη Σουηδία. Με την ευκαιρία της έκθεσης παιδικού βιβλίου στο Μόναχο, προσκαλείται, το 1979, για έκθεση φιγούρας και σειρά παραστάσεων.
Το 1980, οργανώνεται προς τιμήν του, στο Παρίσι, Φεστιβάλ Παγκοσμίου Θεάτρου Σκιών ενώ την ίδια χρονιά δημιουργεί «Σχολή Θεάτρου Σκιών στη Δανία», η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα από τους Δανούς μαθητές του.
Αργότερα περιοδεύει πάλι στην Αμερική, στα πλαίσια της έκθεσης των ευρημάτων της Βεργίνας, με το έργο «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι». Ο Ευγένιος Σπαθάρης, επίσης, συμμετέχει το 1981 στον ελληνικό μήνα που διοργανώθηκε στο Βυρ της Νορμανδίας και παράλληλα εγκαινιάζει το ελληνικό θέατρο της Μασσαλίας.
Το 1982, δίνει παραστάσεις στην Ολλανδία και παρουσιάζεται στο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών του Ανατολικού Βερολίνου.
Το 1983, η δραστηριότητά του περιορίζεται στα ελληνικά νησιά και στην Κύπρο ενώ το 1984, φεύγει πάλι για το εξωτερικό, προσκεκλημένος από τα Πανεπιστήμια Ρώμης, Νάπολης , Μπολώνιας και κατόπιν από τους διοργανωτές Φεστιβάλ στο Λονδίνο, στη Γλασκόβη και στο Εδιμβούργο. Την ίδια χρονιά, συμμετέχει στο δεκαήμερο ανταλλαγών Μόσχας-Αθήνας.
Ο Σπαθάρης και ο Καραγκιόζης του ταξιδεύουν και παρουσιάζονται αδιάκοπα στο εξωτερικό ενώ το ξένο κοινό τους αγκαλιάζει με πρωτοφανή θαυμασμό και αγάπη στα: Φεστιβάλ Μεσογειακού θεάτρου της Λυών, Νυρεμβέργης και Μαριγκύ (1985), στην Ουτρέχτη Ολλανδίας, στη Σουηδία, στις Άλπεις, στη Ραβέννα Ιταλίας και στο Ανατολικό Βερολίνο (1986), στο Δυτικό Βερολίνο και στη Ρώμη (1987), στην Καλαβρία Ιταλίας (1988), πάλι στη Δανία, στη Νίκαια, στην Τουλούζ, στις Κάννες και άλλες πόλεις (1989), σε όλα τα Φεστιβάλ της Ισπανίας (1990), άλλη μια φορά στον ελληνικό μήνα της Σουηδίας (1991), στις εκδηλώσεις του Παγκοσμίου Μπάσκετ στη Ρώμη (1992), στο Φεστιβάλ Ομπερχάουζεν Γερμανίας (1993), στην Αμερική, στον Καναδά και στην Τεχεράνη (1994) και τέλος, ξανά στην Κύπρο, κατόπιν στο Φεστιβάλ Μεσογειακού Θεάτρου της Στουτγκάρδης (1995) και στο Μπορντώ Γαλλίας (1996).
Το 1997, δίνει παραστάσεις σε εκδηλώσεις αφιερωμένες στον Μάνο Χατζηδάκι στο Παρίσι. Το 1998, μεγάλη επιτυχία του Ελληνικού Καραγκιόζη του Σπαθάρη στο θέατρο του Κρεμλίνου (Μόσχα). Την ίδια χρονιά, ο Ευγένιος Σπαθάρης, πραγματοποιεί σειρά ομιλιών για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών και παραστάσεις στα πανεπιστήμια Καίμπριτζ, Οξφόρδης και East Anglia. Το 1999, λαμβάνει μέρος στο Φεστιβάλ που διοργανώθηκε για τη Λεμεσό ως πρωτεύουσα της Ευρώπης.
Οι βασικότερες δραστηριότητες του Ευγένιου Σπαθάρη στο εξωτερικό μέσα στο 2000, ήταν η συμμετοχή του με σειρά παραστάσεων και ομιλιών στα πλαίσια των εκδηλώσεων για το Millennium στην Αγγλία, σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.
Επανεμφανιζόμενος το 2002 στη Γαλλία (Μασσαλία και Τουλόν), το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς καταλήγει στην Κύπρο, όπου ο Πολιτισμικός Οργανισμός Λεμεσού διοργανώνει προς τιμήν του έκθεση φιγούρας και ανεβάζει με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Ευγένιο Σπαθάρη το θεατρικό έργο «Σπαθάρης ο Έλληνας».
Τέλος, την άνοιξη του 2004 ,προσκαλείται για άλλη μια φορά στην Γαλλία για να διδάξει το Θέατρο Σκιών και την τεχνική του σε νέους καλλιτέχνες του εξωτερικού.
