Πρακτικά του τρίτου διεθνούς συμποσίου που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, 12-14 Νοεμβρίου 1993 στο Παλαιό Αμφιθέατρο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.Επιμέλεια έκδοσης: Ευτυχία Παπαδοπούλου και Δώρα Διαλέτη.
Πρόλογος του Νίκου Οικονομίδη
Τον Νοέμβριο του 1993 πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, στο παλαιό αμφιθέατρο της Ιατρικής του Πανεπιστημίου, η επιστημονική συνάντηση, της οποίας τα πρακτικά δημοσιεύονται παρακάτω. Αρχικά σχεδιάσθηκε ως μια συζήτηση μεταξύ των ειδικών ερευνητών των Πανεπιστημίων Βελιγραδίου και Αθηνών και πραγματικά αυτός ήταν ο πυρήνας της· εμπλουτίσθηκε όμως από άλλους ερευνητές που είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εξεταζόμενο θέμα, ή και καινούργιο σχετικό υλικό, κυρίως από το Βυζαντινολογικό Ινστιτούτο της Σερβικής Ακαδημίας, το Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Ε.Ι.Ε και από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και οι τραγικές συνέπειες της ξανάφεραν στο προσκήνιο εθνικά και θρησκευτικά προβλήματα που από καιρό θεωρούνταν ξεπερασμένα. Το πείσμα και η αγριότητα των συγκρούσεων συγκίνησαν τον κόσμο ολόκληρο και, υπό την επίδραση μιας εξαιρετικά παραστατικής και συχνά προκατειλημμένης πληροφόρησης, οδήγησαν φιλήσυχους Ευρωπαίους και Αμερικανούς πολίτες στο να πάρουν προσωπική, ενίοτε φανατική θέση στον εμφύλιο πόλεμο. Για μια ακόμη φορά, τα Βαλκάνια εμφανίσθηκαν ως η πυριτιδαποθήκη του κόσμου.
Υπάρχει όμως ένα σταθερό στοιχείο στη γενική αυτή αστάθεια. Έλληνες και Σέρβοι, μολονότι γείτονες επί πολλούς αιώνες, δεν συγκρούσθηκαν ένοπλα μεταξύ τους κατά τα τελευταία εξακόσια τόσα χρόνια. Κι αυτό δεν ήταν βέβαια μόνο αποτέλεσμα της αναγκαστικής ειρήνης που επέβαλαν οι Οθωμανοί κατακτητές. Δεν έχει κανείς παρά να δει τί συνέβη στα Βαλκάνια μετά την εκδίωξη των Οθωμανών και τη δημιουργία των νέων εθνικών κρατών. Ταυτότης συμφερόντων; μόνιμων ή συγκυριακών; Αυτό που παρα[1]μένει, είναι πως η μακρόχρονη αυτή ειρήνη δημιούργησε δεσμούς, που ξεπερνούν, ό,τι κι αν λέγεται, την ταυτότητα δόγματος, η οποία άλλωστε ισχύει για πολλούς λαούς των Βαλκανίων. Το φαινόμενο έχει ενδιαφέρον καθ’ εαυτό και ξεκινά τον 14ο αιώνα.
Κοσμογονικές αλλαγές συνέβαιναν στα Βαλκάνια κατά τον 14ο αιώνα πριν ακόμη αρχίσει η Τουρκική κατάκτηση- έντονοι ανταγωνισμοί χώριζαν τα ορθόδοξα χριστιανικά κράτη της περιοχής και εμφύλιοι πόλεμοι είχαν αποδυναμώσει τη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η Σερβία, πλούσια από την εκμετάλλευση των νέων ορυχείων αργύρου, ήταν η ανερχόμενη όύναμη. Ταυτόχρονα οι άρχοντες και η αριστοκρατία της επέλεγαν αποφασιστικά την υιοθέτηση του βυζαντινού προτύπου για τη χώρα τους. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Στεφάνου Dusan (1331-1355) συντελείται η εξέλιξη της Σερβίας σε μεγάλη δύναμη της περιοχής και σε κράτος με βυζαντινές δομές και ιδεολογία. Η πορεία αυτή κορυφώνεται με τη στέψη του Dusan σε αυτοκράτορα Σερβίας και Ρωμανίας (1346). Η ήδη υπάρχουσα σύγκρουση με το Βυζάντιο, μεταφέρεται τώρα και στο επίπεδο της πολιτικής και ιδεολογικής διαμάχης -μιας διαμάχης, όμως, που γίνεται μέσα στα πλαίσια και με τον πολιτικό λόγο που έχει διατυπωθεί στην Κωνσταντινούπολη- τα ίδια πλαίσια και τον ίδιο λόγο, για Βυζαντινούς και Σέρβους. Τα ίδια ιδεολογήματα που πλησιάζουν τους δύο λαούς, τα ίδια και εντείνουν τις διαφορές τους κατά τον 14ο αι. Γι αυτό και οι αντιθέσεις παρουσιάζουν και άφθονα αντιφατικά χαρακτηριστικά.

Γι αυτό και στον τίτλο του συμποσίου τέθηκε καθαρά το ερώτημα ποια ήταν η σχέση ανάμεσα στη θεωρία και την πραγματικότητα. Η πραγματοποίηση του συμποσίου και η έκδοση των πρακτικών έγινε δυνατή χάρη στη χρηματική ενίσχυση πολλών: του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Εξωτερικών, του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Μπαγκείου Επιτροπής, του Ιδρύματος Ι. Φ. Κωστοπούλου, του Ιδρύματος Α. Γ. Αεβέντη και της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Προς όλους εκφράζονται ειλικρινείς ευχαριστίες. Για τη διοργάνωση του συμποσίου εργάσθηκαν οι Φλωρεντία Ευαγγελάτου-Νοταρά, Ο. Λαμψίδης, Ν. Οικονομίδης, Ελευθερία Παπαγιάννη και Σπ. Τρωιάνος. Την επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε η Ευτυχία Παπαδοπούλου του ΙΒΕ σε συνεργασία με τη Δώρα Διαλέτη, και με την ουσιώδη συμπαράσταση των γραμματέων του ΙΒΕ.
Με τη δημοσίευση των πρακτικών συμπληρώνεται μιά προσπάθεια που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1993. Όσοι συνεισέφεραν στην προσπάθεια, βλέπουν τώρα τους καρπούς των κόπων τους. Ας δεχθούν και τις ευχαριστίες μας. Τη στιγμή αυτή με πόνο σκεφτόμαστε την εξαιρετική συνάδελφο, την καλή μας φίλη Doda Babic, που έφυγε λίγο καιρό μετά από το συμπόσιο, στην επιτυχία του οποίου είχε τόσο συμβάλει. Η διακεκριμένη επιστήμων θα ζει όσο ζει το έργο της· η αγαπητή μας φίλη θα ζει όσο εμείς θα τη θυμόμαστε.
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ (559 ΣΕΛΙΔΕΣ)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
- Πρόλογος
- Πρόγραμμα των εργασιών του συμποσίου
- Συντομογραφίες
- V. J. Djuric, L’art impérial serbe: marques du statut impérial et traits de prestige
- Mirjana Zivojinovic, La frontière serbo-byzantine dans les pre[1]mières décennies du XlVe siècle
- M. Popovic, Les forteresses dans les régions des conflits byzantino[1]serbes au XlVe siècle
- Ευγενία Δρακοπούλου, Η σερβική παρουσία στην Καστοριά τις παραμονές της τουρκικής κατάκτησης
- R. Mihaljcic, Les batailles de la Maritza et de Kosovo. Les dernières décennies de la rivalité serbobyzantine
- S. Cirkovic, Between Kingdom and Empire: Dusan’s State (1346-1355) Reconsidered
- Ν. Oikonomides, Emperor of the Romans – Emperor of the Romania
- B. Todic, Portraits des saints Syméon et Sava au XlVe siècle. Contribution à la connaissance de l’idéologie de l’État et de l’Église serbes
- T. Παπαμαστοράκης, Εικαστικές εκφάνσεις της πολιτικής ιδεολο[1]γίας του Στέφανου Dusan σε μνημεία της εποχής του και τα βυζαντινά πρότυπα τους
- Gordana Babic, Les portraits des grands dignitaires du temps des tsars serbes. Hiérarchie et idéologie
- G. Subotic, H τέχνη των βυζαντινοσέρβων ευγενών στην Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του ΙΔ’αιώνα
- Δ. Ζ. Σοφιανός, Οι Σέρβοι ηγεμόνες των Τρικάλων και οι μονές της περιοχής (ΙΔ’αίώνας)
- R. Radie, Ο Συμεών Ούρεσης Παλαιολόγος και το κράτος του μεταξύ της βυζαντινής και της σερβικής αυτοκρατορίας
- Ο. Lampsidis, La mémoire de Constantin Déyanovitch dans une église de Trébizonde?
- Florentia Evangelatou-Notara, Greek Manuscript Copying Activity under Serbian Rule in the XlVth Century
- Χαρά Κωνσταντινιδη, Ελληνικές και παλαιοσερβικές επιγραφές πάνω στα είλητά τών συλλειτουργούντων ιεραρχών κατά την υστεροβυζαντινή εποχή
- Σπ. Τρωιάνος – S. Sarkic, Ο κώδικας του Στέφανου Dusan και το Βυζαντινό Δίκαιο
- S. Sarkic, Νόμος et «zakon» dans les textes juridiques du XlVe siècle
- C. G. Pitsakis, Canonica Byzantino-Serbica minora, I. Le trisépiscopat: une «perversion» serbe?
- Lj. Maksimovic, H ανάπτυξη κεντρόφυγων ροπών στις πολιτικές σχέσεις Βυζαντίου και Σερβίας τον ΙΔ’αιώνα
- Chr. Walter, Portraits of Bishops Appointed by the Serbian Conquerors on Byzantine Territory
- Τριανταφυλλίτσα Μανιάτη-Κοκκίνη, Προνομιακές παραχωρήσεις του σέρβου αυτοκράτορα Στέφανου Dusan (1343-1355)
- L. Mavrommatis, Sur les antagonismes en Macédoine sous la domination serbe
- Ν. Β. Δρανδάκης, Χρονολόγηση βυζαντινών τοιχογραφιών της νότιας Πελοποννήσου άπό συγκρίσεις μέ χρονολογημένες βυζαντινές τοιχογραφίες της Σερβίας
- Mirjana Maksimovic, Caractéristiques iconographiques de la peinture murale serbe et grecque du XlVe siècle. Les ménologes et les cycles hagiographiques
- Maria Panayotidi, Les tendances de la peinture de Thessalonique en comparaison avec celles de Constantinople, comme expression de la situation politico-économique de ces villes pendant le XlVe siècle
- Sophia Kalopissi-Verti, Aspects of Patronage in 14th Century Byzantium. Regions under Serbian and Latin Rule
- V. Korac, L’école de la Morava: dernière renaissance dans l’art du monde byzantin
- Manca Suput, Ομοιότητες και διαφορές στη σερβική και ελληνική αρχιτεκτονική του ΙΔ’ αιώνα
- Ε. Τσιγαρίδας, Οι τοιχογραφίες του καθολικού της μονής Βατοπεδίου
- Πίνακες