του Παναγιώτη Ξηρουχάκη,
Σε παλιότερο μας άρθρο «Φυσικές καταστροφές και γεωπολιτική» (διαβάστε το ΕΔΩ) είχαμε αναφερθεί στην επίδραση των φυσικών καταστροφών και πανδημιών στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας. Βέβαια η σχέση αυτή είναι αμφίδρομη καθώς και οι γεωπολιτικές επιδιώξεις των ανθρώπων όπως θα δούμε παρακάτω έχουν συνέπειες στα θέματα υγείας και ασφάλειας.
Ένα παράδειγμα που είχαμε αναφέρει λοιπόν στο παλιότερο άρθρο είναι η επίδραση που είχε ο λοιμός των Αθηνών στον Πελοποννησιακό πόλεμο: «Η γεωπολιτική σημασία του λοιμού ήταν τεράστια και αναφέρεται και από το Θουκυδίδη αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων. Πρώτο εξαφάνισε περίπου 100000 Αθηναίους…πολλούς από τους οποίους η πόλη της Αθήνας στερήθηκε στη συνέχεια στις μάχες του πολέμου (τόσο τους οπλίτες όσο και αυτούς που μελλοντικά θα μπορούσαν να στρατευθούν). Πέρα από τον ίδιο τον Περικλή, ένα μεγάλο μέρος της ηγεσίας, των στρατιωτικών δυνάμεων στόλου και ξηράς πέθανε επίσης, και η εξουσία στην πόλη αναλήφθηκε από διάφορους αντικαταστάτες τους οποίους ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως ανίκανους και αδύναμους. Δεν είναι δύσκολο λοιπόν να μαντέψουμε ότι σαν συνέπεια αυτού του ξεκληρίσματος και του ερχομού στο προσκήνιο νέων δυνάμεων είχαμε την αλλαγή της στρατηγικής των Αθηναίων…». Η εγκατάλειψη όμως της μέχρι τότε συγκρατημένης στρατηγικής από την πλευρά των Αθηναίων, άλλαξε τα δεδομένα (σύμφωνα με το Θουκυδίδη) και άνοιξε το δρόμο για τη νίκη της Σπάρτης!
Όμως μήπως τελικά (και αναθεωρώντας πιθανώς και τον εαυτό μου σαν συγγραφέα του παραπάνω) δεν ήταν η ίδια η πολιτική του Περικλή που προκάλεσε αυτό το ξέσπασμα του λοιμού ή που επιδείνωσε μια κατάσταση που ίσως υπήρχε έτσι και αλλιώς; Πριν συνεχίσουμε να τονίσουμε ότι ο λοιμός δεν ήταν ο μόνος λόγος που έχασαν οι Αθηναίοι. Οι τελευταίοι κάνανε τα πάντα στη συνέχεια για να χάσουν. Ένα παράδειγμα είναι οι μεγαλομανιακοί ηγέτες τους, αν και την άνοδο αυτών ο Θουκυδίδης τη χρεώνει στο λοιμό. Όπως και να έχει ο λοιμός σίγουρα έπαιξε το ρόλο του.
Ο Περικλής λοιπόν τα χρόνια που προηγήθηκαν αυτά του πολέμου ακολούθησε σαν στρατηγός επιφυλακτική πολιτική και απέφευγε τα πολλά ρίσκα συμβάλλοντας στην εδραίωση (χρυσό αιώνα) των Αθηνών. Όσο αφορά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο είχε θέσει τις βάσεις της συγκεκριμένης στρατηγικής (αμυντικής) που θα ακολουθούσε η Αθήνα, επειδή πίστευε ότι οι Σπαρτιάτες ήταν πιο δυνατοί στη στεριά. Ειχε σκοπό με τον πανίσχυρο στόλο να νικήσει τον πόλεμο προκαλώντας με τον τελευταίο επιδρομές στη Σπάρτη και στους συμμάχους της. Η Σπάρτη δεν είχε ισχυρό στόλο και έτσι όσο η Αθήνα κυριαρχούσε στη θάλασσα και αμυνόντανε στη στεριά, η τροφοδοσία της θα γινόταν απρόσκοπτα μέσω των θαλασσίων οδών ακόμα και αν η πόλη της Αθήνας πολιορκούνταν. Ο Περικλής πίστευε ότι αν εισέβαλλαν οι εχθροί στην Αττική, ο πληθυσμός της υπαίθρου θα μεταφερόταν μέσα στα τείχη. Η Αθήνα θα άντεχε την πολιορκία, γιατί όπως ήδη ανάφερα η Αθήνα δεν είχε πρόβλημα με την τροφοδοσία της λόγω του στόλου της. Οι Σπαρτιάτες όμως που είχαν πανίσχυρο στρατό δεν είχαν άλλη επιλογή παρα μόνο να επιτεθούν. Έτσι εισέβαλλαν τελικά στην Αττική. Οι Αθηναίοι τελικά άντεξαν? Είχε δίκιο ο Περικλής;
H πλειοψηφία των ειδημόνων θεωρεί τον Περικλή μεγάλο στρατηγό. Ίσως όμως οι πρώτοι τον υπερεκτιμούν, καθώς παραβλέπουν το θέμα του λοιμού και δε βλέπουν έτσι τη συνολική εικόνα. Την δεύτερη φορά λοιπόν που οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν και εξαιτίας του συνωστισμού που προκλήθηκε στην πόλη (λόγω των στρατιωτικών επιλογών του Περικλή) ξέσπασε ο λοιμός που τσάκισε τον πληθυσμό. Οι Σπαρτιάτες αποχώρησαν τελικά για να μη κολλήσουν! Ίσως λοιπόν η στρατηγική του Περικλή να ήταν σωστή αν αφήσουμε έξω από τη συζήτηση τον λοιμό (που όμως προκλήθηκε βέβαια από αυτή τη στρατηγική…). Σε αυτό το σενάριο εναλλακτικής ιστορίας όπου δε θα είχε προκληθεί λοιμός είναι πολύ πιθανών οι Αθηναίοι να ήταν νικητές. Με τα εάν όμως δε γράφεται ιστορία!
Αφορμή γι’αυτό το άρθρο βέβαια στάθηκε μια πολύ καλή συνέντευξη για το History magazine (τεύχος 20) της Μόνικα Γκρην για τον Μαύρο θάνατο. Σε αυτό η Γκρην υποστηρίζει ότι η πανούκλα υπήρχε από τα αρχαία χρόνια. Είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα που προκάλεσε τις διάφορες εκρήξεις της τελικά. Ερευνώντας την πανδημία του 13ου αι. («Μεγάλη Έκρηξη«) καταλήγει στα εξής συγκλονιστικά συμπεράσματα. Ο ναυτικός πολιτισμός που ήταν τότε κυρίαρχος είχε κυρίαρχο χαρακτηριστικό του το εμπόριο σιτηρών. Όμως τα τρωκτικά αγαπούσαν τα αμπάρια που ήταν γεμάτα σιτηρά. Οι πόλεις λοιπόν της Ευρώπης ήταν μοιραία γεμάτες αρουραίους και σιτηρά σαν αποτέλεσμα του εμπορίου.
Ταυτόχρονα οι Μογγόλοι ξεκίνησαν την επέλαση τους. Η Γκρην θεωρεί ότι μαζί τους κουβάλησαν από μια περιοχή που σήμερα αντιστοιχεί στο Κιργιστάν, τα στελέχη της πανούκλας που σχετίζονται με τη μαρμότα. ΟΙ συνέπειές ήταν συνταρακτικές για τους Ευρωπαίους καθώς οι πόλεις τους ήταν ήδη γεμάτες τρωκτικά λόγω του θαλασσίου εμπορίου και η πανούκλα εξαπλώθηκε ραγδαία. Έτσι οι γεωπολιτικές κινήσεις της εποχής (θαλάσσιες μεταφορές, πόλεμος, κατακτήσεις κλπ) προκάλεσαν το ξέσπασμα του Μαύρου Θανάτου.
Όσο αφορά τον Κορωνοϊό, η παγκοσμιοποίηση και η ραγδαία αύξηση των μετακινήσεων που αυτή επέτρεψε, βοήθησαν στην εξάπλωση του. Ακόμα ΄όμως και η γέννηση του οφείλεται σε γεωπολιτικά αίτια: είτε ξέφυγε από εργαστήρι στη Γioυχαν (όπου προφανώς προοριζόταν για μελλοντικό βιολογικό όπλο), είτε προήλθε από την ανελέητη οικονομική εξάπλωση του ανθρώπου εις βάρους της φύσης και την μοιραία επαφή του με άγνωστους ιούς).
Τέλος και επιστρέφοντας στο συμπέρασμα του προαναφερθέντος άρθρου μας (διαβάστε ΕΔΩ), δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όπως και να δημιουργούνται οι φυσικές καταστροφές/πανδημίες (σίγουρα δεν είναι όλες οι καταστροφές ανθρωπογενείς) οι πολιτικές δυνάμεις έχουν την τάση να τις εκμεταλλεύονται. Όπως οι Σπαρτιάτες που τελικά νίκησαν εκμεταλλευόμενοι και το λοιμό, έτσι και τα σημερινά κράτη που ανταγωνίζονται ποιος θα βγει από πάνω στην κούρσα για την κορυφή έχουν ανάμεσα στα όπλα τους και τις φυσικές καταστροφές και το πως εκείνα θα τις εκμεταλλευτούν υπερ τους. Ένα απλό παράδειγμα είναι πως θα πληγεί ένα κράτος λιγότερο από μια φυσική καταστροφή (πχ ξηρασία) που θα πλήξει και έναν εχθρό.
Καμιά φορά οι εξελίξεις είναι τόσο σαρωτικές που κανείς δε γλυτώνει. Την Εποχή του Χαλκού η Αίγυπτος, οι Χετταίοι, οι Βαβυλώνιοι και άλλοι λαοί βίωσαν την καταστροφή. ‘Όλα ξεκίνησαν λόγο της κλιματικής αλλαγής και της ξηρασίας που αυτή έφερε και λένε ότι κράτησε 300 χρόνια. Σε συνδυασμό με άλλα καταστροφικά γεγονότα, όπως πόλεμοι, σεισμοί και μετακινήσεις πληθυσμών (που όμως κάποια από αυτά ήταν άμεση συνέπεια της ξηρασίας) όλοι οι πολιτισμοί της εποχής κατέρρευσαν, ενώ μόνο η Αίγυπτος επιβίωσε αλλά οριακά (https://flight.com.gr/troy-bronze-age-collapse/).
Επίσης δε πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει και ο εσωτερικός εχθρός. Σε άλλο παλιότερο άρθρο μιλήσαμε για το θέμα: https://ikariologos.gr/o-koronoios-stin-ypiresia-tis-eksoysias/. Στις Ο6’/Ο7/2Ο22 με ΦΕΚ η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι στην ουσία οι πολίτες της χώρας της είναι κατώτεροι από τους τουρίστες, οι οποίοι σε αντιδιαστολή με τους πρώτους δε θα μπαίνουν σε καραντίνα αν νοσήσουν! Ο Κορωνοϊός στην υπηρεσία της εξουσίας…
Τέλος πάντων. Όπως και να έχει η απειλή για τη υγεία και οι γεωπολιτικές εξελίξεις πάνε μαζί από τα αρχαία χρόνια. Υπάρχει μια αλληλεπίδραση στην υγεία των ανθρώπων και στον ανταγωνισμό για εξουσία που χαρακτηρίζει την πορεία της ανθρωπότητας μέχρι τις ημέρες μας.
