…ὁ κ. Ι. Δραγούμης εἶνε εἷς τῶν ἀρίστων ὑπαλλήλων οὐ μόνον τοῦ διπλωματικοῦ κλάδου ἀλλὰ καὶ συμπάσης τῆς Ἑλληνικῆς ὑπηρεσίας.
Ελευθέριος Βενιζέλος, Μάιος 1911
Έχει προηγηθεί η συνεδρίαση της Β΄ αναθεωρητικής Βουλής, τον Φεβρουάριο του 1911, για την επίσημη γλώσσα του Κράτους (υπερψηφίστηκε-κατοχυρώθηκε μέχρι το 1917 η καθαρεύουσα). Ήταν τώρα σειρά των παλαιοκομματικών και αντιδραστικών κύκλων, που κατήγαγαν νίκη, να ενισχύσουν τη θέση τους στην κοινωνία και να υπερασπιστούν τα δικά τους Άγια των Αγίων.
Στη συνεδρίαση της Βουλής της 18ης Μαΐου 1911 η συζήτηση αφορούσε …την ψήφιση νόμου για τη μονιμοποίηση των δημοσίων υπαλλήλων. Είχε προηγηθεί ευρεία εκκαθάριση στο δημόσιο (κυρίως στο στράτευμα και το Πανεπιστήμιο) από επιτροπή της οποίας πρόεδρος ήταν μάλλον ο Στέφανος Δραγούμης. Ο επηρμένος και φανατικός καθαρευουσιάνος, ο Μανιάτης βουλευτής και φιλόλογος Ι. Πατσουράκος [ο ΝΟΥΜΑΣ τον ονομάζει σκωπτικά «Πατσαβουράκο»], δεν διστάζει να κατηγορήσει ευθέως τον Στεφ. Δραγούμη ότι προστάτευσε τον …δολοφόνο γιό του. Αλήθεια, τι να εννοούσε άραγε με τη λέξη δολοφόνος ο Πατσουράκος την οποία μάλιστα εκστομίζει δυο φορές;
Τους τελευταίους μήνες έχουν πληθύνει τα συκοφαντικά δημοσιεύματα και έχουν διατυπωθεί βαριές κατηγορίες εναντίον του Ί. Δραγούμη: ότι έχει καταχραστεί χρήματα του Μακεδονικού Αγώνα, ότι μέσω της ερωμένης του Μαρίκας Κοτοπούλη διέρρευσαν μυστικά του Κράτους προς τους Τούρκους, ότι κι αυτός όπως και μερικοί ακόμη δημοτικιστές χρηματοδοτούνται από τους …Ρώσσους, ενώ σταθερή παραμένει η κατηγορία πως αν και υπάλληλος του κράτους είναι «μαλλιαρός» και ένα από τα ηγετικά στελέχη του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Αυτά, κατά κύριο λόγο, μάλλον αποσκοπούν στο να πλήξουν πολιτικά τον γεραρό Στέφανο Δραγούμη ο οποίος κατά την περίοδο αυτή ευθυγραμμίζεται πολιτικά με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το ίδιο και ο Ίων Δραγούμης που μάλιστα έχει αναβαθμιστεί υπηρεσιακά και έχει τοποθετηθεί προϊστάμενος στο Γραφείο των Ανατολικών Υποθέσεων του Υπουργείου των Εξωτερικών.
Σχετικά με το περιστατικό αυτό της Βουλής (εν μέσω φημών και δημοσιευμάτων που φόρτισαν νωρίτερα το κλίμα) εντύπωση προκαλεί η φανερή απροθυμία του Στεφ. Δραγούμη να υπερασπιστεί το γιό του ο οποίος είναι απών (αφού δεν είναι βουλευτής) και δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Ο Στέφανος είναι εκεί αλλά είναι …καθαρευουσιάνος (όμως αυτό δεν τα εξηγεί όλα).
Σχετικά με τα αλήστου μνήμης γεγονότα της περιόδου, ο Ι.Δ. (εγγραφή Μάιος 1911) αφήνει να περάσει στο Τετράδιό του μονάχα το παρακάτω:
…Εἶμαι ἥσυχος καί δέ μέ μέλει τί λέν οἱ ἄνθρωποι· ζῶ στήν κάμαρά μου καί βλέπω τόν Υμηττό ἀντίκρυ μου μέ μάτια νέα. Ἡ διαύγεια τοῦ οὐρανοῦ δε λέγεται, καί ἡ διαύγεια τοῦ οὐρανοῦ εἶναι ἡ δική μου ἡ γαλήνη. Μὲ λένε δολοφόνο, πλαστογράφο, καί δέν ξέρω τί ἄλλο, οἱ ἄνθρωποι καί γώ διαβάζω στὴν κάμαρά μου τή ζωή τοῦ Νίτσε καί τά ἔργα του. Μ’ ἀγαπᾶ ἡ ἀγαπημένη μου μέ πόνο, καί γώ τήν ἀγαπῶ μέ ὡραιότητα Ὀλύμπια. Ἀγαπιόμαστε χωρίς μικρότητες, εἴμαστε ἀπό πάνω ἀπό τούς ἀνθρώπους. Ἄλλοι καί ἄλλες μὲ κατακρίνουν, τή διαγωγή μου τήν κρίνουν μέ τά δικά τους μάτια καί μέ τά δικά τους τά συμφέροντα. Πολλοί μέ κυττάζουν μὲ περιέργεια. Καί γώ πηγαίνω τό δρόμο μου ἴσια, σταθερά, μέ πεποίθηση στόν ἑαυτό μου, ἀτράνταχτος, χωρίς κλάψες καί παράπονα καί ἄρνησες, παρά μέ θάρρος καί θετικά. Ὅλα τά περιμένω, καί τά πιό δύσκολα καί τά πιό δυσάρεστα καί τά πιό τραγικά. Ἡ μοναξιά μου μ’ ἐνθουσιάζει. Μόνη αὐτή ἀξίζει.
[ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ]
Ί. Πατσουράκος. (1.10′ π.μ.). Φρονεῖ ὅτι δὲν ἐπιτρέπεται νὰ συνταγματοποιηθῇ ἡ μονιμότης τῶν ὑπαλλήλων πρὶν ἢ ἐνεργηθῇ νέα εκκαθάρισις, καθ’ ὅσον παρέμειναν ἐν τῇ ὑπηρεσία ὑπάλληλοι φαῦλοι (φωναὶ ἐκ μέρους πολλῶν τῶν κ. κ. βουλευτῶν). Τίς δύναται, λέγει, ν’ ἀρνηθῇ ὅτι ἡ γενομένη ἐκκαθάρισις τοῦ Πανεπιστημίου καὶ τοῦ Στρατοῦ δὲν ἀποτελοῦσιν ἀληθὲς στίγμα διὰ τὴν χώραν μας;
Στ. Δραγούμης. Στίγμα δὲν ἀποτελεῖ οὐδὲν κ. βουλευτά, οὔτε τὸ ἕν, οὔτε τὸ ἄλλο.
Ί. Πατσουράκος. Ἐὰν ἠθέλατε νὰ ἐνεργήσητε ἐκκαθάρισιν ἔπρεπε νὰ κάμητε ἔναρξιν ἀπὸ τὸν υἱόν σας, ὅστις περιυβρίζει τὴν Βουλήν, γράφων γλώσσαν τὴν ὁποίαν ἀπαγορεύει τὸ Σύνταγμα. (Ἐπακολουθεῖ μέγας θόρυβος).
Πρόεδρος. (κρούων ἠχηρῶς τὸν κώδωνα) Συνιστῶ εἰς τὸν ῥήτορα ν’ ἀποφεύγῃ τὰ προσωπικά.
Ἐλ. Βενιζέλος (Πρόεδρος Κυβερνήσεως). Ἔχω καθῆκον νὰ δηλώσω, ἀπόντος τοῦ ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν συναδέλφου μου[2], ὅτι ὁ κ. Ι. Δραγούμης εἶνε εἷς τῶν ἀρίστων ὑπαλλήλων οὐ μόνον τοῦ διπλωματικοῦ κλάδου ἀλλὰ καὶ συμπάσης τῆς Ἑλληνικῆς ὑπηρεσίας.
Ί. Πατσουράκος. Καὶ ὅμως, ὁ ἄριστος οὗτος ὑπάληληλος εἶνε δολοφόνος (Μέγας θόρυβος καὶ διαμαρτυρίαι).
[Λορέντζος] Μαβίλης[3]. Εἶνε τρομερά συκοφαντία…
Πρόεδρος. Ἡσυχάσατε, κύριοι. Ὁ κ. Πατσουράκος ἀνακαλεῖται εἰς τὴν τάξιν, διὰ την φράσιν τὴν ὁποίαν εἶπεν. Ὅσον ἀφορᾶ τὰ λεχθέντα ὡς πρὸς τὸν κ. Στ. Δραγούμην τὸ πρόσωπον τοῦ κ. Στ. Δραγούμη ἵσταται πολὺ ὑψηλότερον παντὸς ἄλλου, ὥστε νὰ εἶνε ἀνώτερον πάσης μομφῆς. (Χειροκροτήματα).
Γ. Πώπ. Λέγει ότι προκειμένου περὶ ἀνδρὸς ὅστις ἤσκησεν ὑπεύθυνον ἐξουσίαν κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς ἐκκαθαρίσεως, δικαίωμα παντὸς βουλευτοῦ εἶνε νὰ ἐλέγχῃ, δὲν ἔπρεπε δὲ ὁ κ. Πρόεδρος, ἐν τῷ ζήλῳ του ὅπως βεβαιώσῃ τὴν εὐλάβειαν τῆς Βουλῆς πρὸς τὸν κ. Δραγούμην, νὰ εἴπῃ ὅτι ὁ κ. Δραγούμης εἶνε ἀνώτερος παντὸς ἄλλου, διότι ἐν τῇ Βουλῇ οὐδεὶς εἶνε ἀνώτερος τοῦ ἀλλου, ἀλλὰ πάντες ἴσοι.
Στ. Δραγούμης. Παρακαλῶ νὰ μὲ ἐλέγξῃ ὁ κ. βουλευτὴς ἐν πάσῃ ἐλευθερίᾳ ἵνα καὶ ὁ κόσμος μάθῃ πῶς ἐνηργήσαμεν τὴν ἐκκαθάρισιν ἐκείνην.
Ἰ. Πατσουράκος. Δὲν ἐλέγχω, καταγγέλλω.
Στ. Δραγούμης. Σᾶς ἀκούω . . .
Ί. Πατσουράκος. Θὰ μὲ ἀκούετε πρὸ πολλοῦ, ἂν ἡ σχετικὴ ἐπερώτησις, τὴν ὁποίαν ἔχω ὑποβάλλει δὲν εὑρίσκετο πάντοτε εἰς τὸν πυθμένα τῆς Ἡμερησίας Διατάξεως.
Πρόεδρος. Τι θέλετε νὰ εἴπητε μὲ τοῦτο; Αἱ ἐπερωτήσεις ἐγγράφονται κατά σειράν, νὰ αἰτιαθῆτε δὲ τοὺς συναδέλφους σας οἱ ὁποῖοι 40 και 50 εἶνε ἐγγεγραμμένοι διὰ τὴν Ἑνιαίαν καὶ τὸ ὑπόμνημα τῶν ποτοποιῶν.
Ί. Πατσουράκος. Πταίει ἡ Κυβέρνησις.
Πρόεδρος. Δὲν πταίει κανείς. Ἀλλὰ ἀφήσατε τὰς παρεκβάσεις διὰ νὰ μὴ καταναλώσετε τὸ ἡμίωρον διότι βεβαίως δὲν θὰ σᾶς δοθῇ παράτασις.
Ί. Πατσουράκος. Πρέπει νὰ ὑπολογίσετε καὶ τὸν χρόνον τῆς διακοπῆς
Πρόεδρος. Δὲν θὰ ὑπολογισθῇ τίποτε. Ὁ χρόνος εἶνε συναπτός.
Ί. Πατσουράκος. Ίδίως ἡ διακοπὴ τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ, ὅστις ἠθέλησε νὰ συνηγορήσῃ ὑπὲρ ὑπαλλήλου, ὅστις συνέτασσε καὶ τὰ ἐπίσημα ἔγγραφα ἀκόμη εἰς μαλλιαρὴν γλῶσσαν……
Κ. Ζαβιτσάνος και Λ. Μαβίλης ἐν ὀργῇ. Εἶνε συκοφαντίαι ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς ταῦτα.
Ί. Πατσουράκος. Ὑπερημύνθη τοῦ ὑπαλλήλου, ὅστις καταχρώμενος τοῦ ἀξιώματός του ἐγένετο δολοφόνος. (Νέος θόρυβος).
Πρόεδρος (κρούων τὸν κώδωνα). Σιωπήσασε. Ἐὰν γνωρίζετε κανένα δολοφόνον νὰ τὸν καταγγείλητε εἰς τὴν Εισαγγελίαν.
Ο κ. Ἰ. Πατσουράκος ἀκολούθως ὑποστηρίζει τὴν τροπολογίαν του καθ᾿ ἣν, λόγον ἀπολύσεως ὑπαλλήλου ἀποτελεῖ καὶ ἡ ἐκ μέρους τοῦ ὑπαλλήλου τούτου χρῆσις παρρεφθαρμένης γλώσσης. Ἀναπτύσσει εἶτα τὸν κίνδυνον, ὃν διατρέχει ἡ φυλὴ καὶ ἡ γλῶσσα ἡμῶν, διότι λέγει, ἡ προπαγάνδα τῶν μαλλιαρῶν ἐξυπηρετεῖ τοὺς σκοποὺς τῶν Σλαύων τῶν ζητούντων νὰ διαιρέσωσι τὸν Ἑλληνισμὸν ἵνα ἀσφαλέστερον πλήξωσιν αὐτόν. Ὅτι δὲ τοῦτο συμβαίνει ἀποδεικνύει τὸ γεγονὸς ὅτι εἰς τὸν Πειραιᾶ τὴν Μ. Πέμπτην διενεμήθησαν μεταφράσεις μαλλιαραὶ τοῦ Εὐαγγελίου παρὰ τῆς πανσλαυιστικῆς ἑταιρίας. Καταλήγει λέγων ὅτι τὸ ζήτημα εἶνε σπουδαιότατον καὶ πρέπει νὰ προσέξῃ ἡ Βουλή […].
«ἐλέχθη εἰς τὴν αἴθουσαν ταύτην ὅτι οἱ δημοτικισταὶ εἶναι μισθωτοί ἐχθροὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἐγώ διαμαρτύρομαι κατά τῆς μυσαρᾶς ταύτης κατηγορίας. Διότι πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ πιστευθῇ τοῦτο διὰ τὸν κ. Παλαμᾶν, διὰ τὸν κ. Μαβίλην, διὰ τὸν υἱὸν τοῦ κ. Δραγούμη, τοῦ ὁποίου εἶναι τόσον γνωστή ἡ ἐθνικής δρᾶσις εἰς τὴν Μακεδονίαν; Καὶ θὰ ἦτο δυνατόν ἴσως νὰ μὴν ἀποδώσῃ, τις σοβαράν σημασίαν εἰς τὰς κατηγορίας ὅταν ὅμως αὗται ἔχουν συνεπείας σοβαρωτέρας διὰ τῆς καταλλήλου διοχετεύσεως αὐτῶν εἰς τὰς λαϊκάς τάξεις, αἵτινες δὲν δύνανται νὰ διείδουν τὰ ἀληθῆ ἐλατήρια τῶν κατηγορούντων καὶ τῶν ὑποκινητῶν τῶν συλλαλητηρίων, ἔχει τὴν ὑποχρέωσιν πᾶς τις νὰ ἐξεγερθεῖ».
Kωνσταντίνος Zαβιτσιάνος
Από το περ. Ο ΝΟΥΜΑΣ, ΚΕΡΙΑΚΗ, 15 MAH 1911, φ. 436
[2] Υπουργός Εξωτερικών τότε είναι ο Ιωάννης Γρυπάρης. Είχε υπηρετήσει ως Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη (1903-1910) και κατά το διάστημα 1908-1910 που ο Ί. Δραγούμης είχε διορισθεί εκεί είχαν συνεργασθεί στενά και αρμονικά.
