Η μακροχρόνια επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δεν οφείλεται απλώς στην ισχύ των όπλων της, αλλά στη στρατηγική της αντοχή σε κρίσιμες στιγμές. Οι παρακάτω δέκα στρατιωτικές επιτυχίες, κατανεμημένες χρονολογικά, αποτελούν τρόπον τινά θεμέλια της ιστορικής της διάρκειας.
Δεν είναι οι πιο θεαματικές ή οι πιο γνωστές στρατιωτικές επιτυχίες, αλλά οι κατά την γνώμη μου πλέον καίριες για τη συνέχιση του βυζαντινού κράτους:
1. Νινευή (627 μ.Χ.): Ηράκλειος εναντίον Περσών.
Σε μια απελπιστική συγκυρία, με τους Πέρσες να έχουν καταλάβει Συρία, Παλαιστίνη και Αίγυπτο, ο Ηράκλειος τολμά μεγάλη αντεπίθεση στο περσικό έδαφος. Η νίκη του στη Νινευή εναντίον του Σασσανίδη στρατηγού Ροστομάνη, είναι συντριπτική. Η Περσική Αυτοκρατορία, εξαντλημένη, παραπαίει. Ο Χοσρόης Β΄ δολοφονείται, οι Βυζαντινοί ανακτούν τα ιερά κειμήλια και ανακτούν την Ανατολή. Χωρίς αυτή τη νίκη, το Ισλάμ θα είχε βρει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήδη κατεστραμμένη.
2. Πολιορκία Κωνσταντινούπολης (717–718)
Μετά την κατάκτηση της Καρχηδόνας και της Ιβηρικής, οι Ομεϋάδες επιχειρούν την τελική επίθεση στην καρδιά της Αυτοκρατορίας. Η Κωνσταντινούπολη πολιορκείται από ξηρά και θάλασσα επί έναν χρόνο. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος οργανώνει την άμυνα με στρατηγική επιμονή, ενώ το υγρό πυρ καταστρέφει τον εχθρικό στόλο. Η λιμοκτονία, η παγωνιά και μια αιφνιδιαστική επίθεση των Βουλγάρων συμμάχων της Αυτοκρατορίας διαλύουν τα στρατεύματα των Αράβων. Η βυζαντινή αντοχή και αποφασιστικότητα σώζει όχι μόνο την Αυτοκρατορία αλλά και τον ευρωπαϊκό χριστιανισμό. Κάτι που το κατατάσσει στις σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες.
3. Μάχη στον Λαλακάοντα ποταμό (863): Στρατηγική ανατροπή στην Ανατολή.
Μετά από δεκαετίες αραβικών επιδρομών στην Ανατολία, οι Βυζαντινοί υπό τον δομέστικο των Σχολών Πετρωνά, θείο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, καταφέρνουν να εγκλωβίσουν και να καταστρέψουν τη δύναμη του εμίρη του Μελιτηνής Αμρ αλ Ακτά κοντά στα σύνορα του Θέματος Χαρσιανού. Ο Λαλακάων είναι η πρώτη μεγάλη νίκη που ανατρέπει τη στρατηγική ισορροπία. Το Βυζάντιο περνά οριστικά από την άμυνα στην αντεπίθεση. Η εποποιία των βυζαντινών ανακατακτήσεων του 10ου αιώνα στην Ανατολή ξεκινά!
4. Ανακατάληψη της Κρήτης (961)
Η Κρήτη ήταν για ενάμιση αιώνα βάση αραβικής πειρατείας και μόνιμη απειλή για το Αιγαίο. Επί βασιλείας του αυτοκράτορα Ρωμανού Β’, ο στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς ηγείται μιας πολύμηνης εκστρατείας με απόβαση και πολιορκία του Χάνδακα. Παρά τις δυσκολίες, η πόλη πέφτει χάρη στις προσπάθειες του σώματος υπονομευτών του βυζαντινού Μηχανικού και η νήσος επανέρχεται στους κόλπους της Αυτοκρατορίας. Το Αιγαίο καθίσταται “βυζαντινή λίμνη” και, σε συνδυασμό με την ανακατάληψη της Κυπρου το 965, η Κωνσταντινούπολη εδραιώνει την κυριαρχία της στις θάλασσες και ανακάμπτει ως κύριο κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου της εποχής.
5. Πολιορκία Δορυστόλου (971)
Οι Ρως του Σβιατοσλάβου είχαν εισβάλει στη Βουλγαρία και απειλούσαν τη Θράκη. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμισκής πραγματοποιεί μια θεαματική εκστρατεία στον Δούναβη και πολιορκεί το Δορύστολο. Οι Ρως πολεμούν λυσσαλέα, αλλά η πολιορκία τους εξαντλεί. Ο Σβιατοσλάβος υποχρεώνεται σε υποταγή και εγκατάλειψη της περιοχής. Η ανατολική Βουλγαρία περνά υπό άμεσο βυζαντινό έλεγχο και η απειλή για την Κωνσταντινούπολη εξαλείφεται.
6. Κλειδί (1014)
Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ εκστρατεύει εντατικά εναντίον των Βουλγάρων αποστατών. Στο στρατηγικής σημασίας στενό του Κλειδίου, οι δυνάμεις του αποκόπτουν και καταστρέφουν τον στρατό του Βούλγαρου ηγεμόνα Σαμουήλ. Η τύφλωση 14.000 αιχμαλώτων έχει ψυχολογικό και πολιτικό αντίκτυπο. Ο Σαμουήλ πεθαίνει λίγους μήνες μετά, και μέσα σε τέσσερα χρόνια η Βουλγαρία ενσωματώνεται πλήρως στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Είναι η απόλυτη στρατηγική νίκη των Μακεδόνων αυτοκρατόρων, καθώς η υπαρξιακή απειλή που συνιστούσαν οι Βούλγαροι εξαλείφεται και τα Βαλκάνια ενσωματώνονται πλήρως στο αυτοκρατορικό σύστημα εξουσίας μετά από αιώνες σλαβικών και νομαδικών εγκαταστάσεων.
7. Αναχαίτιση Νορμανδών (1081–1085): Ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός χάνει τις μάχες, αλλά κερδίζει τον πόλεμο
Ο Νορμανδός δούκας Απουλίας και Καλαβρίας Ροβέρτος Γυισκάρδος και ο υιός του Βοημούνδος εισβάλλουν στην Αυτοκρατορία με πρόσχημα την αποκατάσταση στον θρόνο του Μιχαήλ Ζ’ Δούκα και νικούν τους Βυζαντινούς σε σειρά μαχών όπως αυτή του Δυρραχίου. Ωστόσο, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081-1118), με την σύναψη στρατηγικής συμμαχίας με τους Βενετούς, επιτυχημένη διπλωματία, πρόκληση εξεγέρσεων και διχόνοιας μεταξύ των Νορμανδών αρχηγών και την δημιουργία προσωρινού στρατού από Τούρκους μισθοφόρους και πολεμικούς ορεσίβιους λαούς της Αυτοκρατορίας, κερδίζει τον πόλεμο παρά τις αρχικές ήττες. Οι Νορμανδοί αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις κατακτήσεις στα Βαλκάνια και η Αυτοκρατορία ακμάζει εκ νέου υπό την νέα Κομνήνεια δυναστεία. Είναι σίγουρα άλλη μια από τις μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες του Βυζαντίου.
8. Βέροη της Θράκης (1122) – Εξόντωση των Πετσενέγγων
Οι Πετσενέγγοι είχαν εγκατασταθεί στη Θράκη και αποτελούσαν συνεχές πρόβλημα για την αγροτική οικονομία και την ασφάλεια της πρωτεύουσας. Ο Ιωάννης Β΄ Κομνηνός αντιμετωπίζει τον στρατό τους με αποφασιστικότητα και τους εξολοθρεύει. Όσοι επέζησαν εκχριστιανίστηκαν και εντάχθηκαν ως φρουρές στα σύνορα.
9. Πελαγονία (1259)
Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος επιτίθεται ενάντια σε συνασπισμό Ηπειρωτών και Λατίνων. Με τακτικούς ελιγμούς, αποκόπτει τους εχθρούς, προκαλεί λιποταξίες και καταφέρνει μεγάλη νίκη στην Πελαγονία. Η νίκη αυτή καθιστά τους Παλαιολόγους κυρίαρχους στην Ελλάδα και καθιστά εφικτή την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης δύο χρόνια μετά.
10. Ανάκτηση Κωνσταντινούπολης (1261): Ανασύσταση της Αυτοκρατορίας
Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος, με μικρή δύναμη, πληροφορείται ότι ο φραγκικός στόλος λείπει και εισέρχεται απροειδοποίητα στην Πόλη από αφύλακτο πέρασμα. Η Λατινική Αυτοκρατορία καταρρέει, οι Παλαιολόγοι μεταφέρουν την αυτοκρατορική έδρα στην Κωνσταντινούπολη και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ανασυστήνεται. Αν και γεωπολιτικά αποδυναμωμένη, κερδίζει δύο ακόμη αιώνες ιστορίας και πολιτιστικής ακτινοβολίας.
Η Αυτοκρατορία δεν ήταν ανίκητη. Ήταν όμως ανθεκτική, και σε κάθε υπαρξιακή κρίση κατάφερε είτε με μάχη είτε με στρατηγική φθοράς και διπλωματία να επιβιώσει. Οι δέκα αυτές στρατιωτικές επιτυχίες δεν διατήρησαν απλώς σύνορα. Διέσωσαν το ίδιο το βυζαντινό κράτος από την εξαφάνιση και του χάρισαν περισσότερους από δέκα αιώνες ζωής.
