Σὲ σχολικὸ βιβλίο ἱστορίας, παρατίθεται τὸ εἰκονιζόμενο στὴ φωτογραφία τμῆμα ἀπὸ τὸ λόγο τοῦ Λιβάνιου «Ὑπὲρ τῶν ναῶν» (σὲ πράσινο φόντο). Στὸ τέλος τοῦ κεφαλαίου, ζητεῖται ἀπὸ τοὺς μαθητὲς νὰ ἀναρωτηθοῦν γιὰ τὴ συμπεριφορὰ τῶν «χριστιανῶν ἱερέων» (sic) καὶ νὰ συνοψίσουν τὶς ἀπόψεις τοῦ Λιβάνιου.
Γιάννης Ταχόπουλος – 18/09/2025 – Facebook
Ἔχει γίνει, φυσικά, σχολιασμὸς τέτοιων κειμένων ἀπὸ σύγχρονους ἱστορικούς. Ἔτσι, σύμφωνα μὲ τὴν Beatrice Caseau, «σὲ ἀντίθεση μὲ ὅ,τι λέει ὁ Λιβάνιος, οἱ μοναχοὶ δὲν ἦταν οὔτε οἱ κύριοι καταστροφεῖς τῶν ναῶν, οὔτε οἱ ἀποτελεσματικότεροι, ἀφοῦ διέθεταν μόνο τὰ ρόπαλά τους καὶ τὰ σιδερένια ἐργαλεῖα τους, καί, μερικὲς φορές, τὰ χέρια καὶ τὰ πόδια τους». Ἡ Caseau ἐπίσης παρατηρεῖ ὅτι ἐπειδὴ οἱ μοναχοὶ προέρχονταν συνήθως ἀπὸ τὰ κατώτατα κοινωνικὰ στρώματα, δὲν διέθεταν ἰδιαίτερη νομικὴ προστασία καὶ μποροῦσαν εὐκολότερα —συγκριτικὰ μὲ ἄλλα κοινωνικὰ στρώματα— νὰ κατηγορηθοῦν (καὶ ἀπὸ τὸν Λιβάνιο) καὶ νὰ καταδικαστοῦν γιὰ ληστεία, ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ εἰδεχθὴ ἐγκλήματα στὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο. (Ἡ ποινὲς γι’ αὐτὴν ἦταν κάψιμο στὴν πυρὰ κ.ἄ.). B. Caseau, The Fate of Rural Temples in Late Antiquity and the Christianisation of the Countryside, Late Antique Archaeology, 2.1, σσ. 129-130.
Θὰ μποροῦσαν, ἴσως, στὸ ἐγχειρίδιο νὰ παρατεθοῦν ἀπόσπασμα ἀπὸ δύο λόγους τοῦ Γρηγόριου Ναζιανζηνοῦ μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Ἰουλιανοῦ καὶ τὴν ἄνοδο χριστιανῶν στὸ θρόνο (363 μ.Χ.).
Ἀρχικά, ἀπευθύνεται στοὺς Ἐθνικούς:
«Κατὰ τοὺς καιροὺς κατὰ τοὺς ὁποίους ἐμεῖς μὲν εἴχαμε τὴ δύναμη, τὰ δὲ δικά σας πράγματα πήγαιναν ἐδῶ κι ἐκεῖ,πότε ἔγινε κάτι τέτοιο ἀπὸ Χριστιανοὺς σὲ βάρος τῶν δικῶν σας ἀπὸ αὐτὰ ποὺ συνέβησαν πολλάκις ἀπὸ σᾶς σὲ βάρος τῶν Χριστιανῶν; Ποιὰ ἐλευθερία ἐνέργειας σᾶς στερήσαμε; Ἐναντίον τίνων ἐξεγείραμε ἐμπαθεῖς ὄχλους; Σὲ ποιοὺς τοποθετήσαμε ἄρχοντες ποὺ ἐνεργοῦσαν περισσότερα ἀπὸ ὅσα διατάζονταν; Σὲ ποιοὺς ἐπισείσαμε τὸν κίνδυνο ἀπώλειας τῆς ζωῆς; Ποιοὺς διώξαμε ἀπὸ τὴν ἐξουσία καὶ ἄλλες τιμητικὲς θέσεις ποὺ ἀνήκουν στοὺς ἄριστους; Καί, ἐν συντομίᾳ, σὲ ποιὸν κάναμε κάτι τέτοιο ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἄλλοτε μὲν κάνατε κι ἄλλοτε μᾶς ἀπειλήσατε;» Κατὰ Ἰουλιανοῦ 1.98.
Κατόπιν, ἀπευθύνεται στοὺς Χριστιανούς:
«Συνηθίζει ὁ ἄνθρωπος, ὅταν ἔρθει στὴν ἐξουσία, νὰ ἀντιδρᾶ κακῶς, ὅταν μάλιστα συμβεῖ νὰ εἶναι δίκαια ὀργισμένος γιὰ ὅσα ὑπέφερε, ἐλάχιστα νὰ πείθεται σὲ λόγο ποὺ ἀνακόπτει τὸ θυμό. Εἶναι ἄξιο ὅμως νὰ ἀκουστεῖ καὶ νὰ γίνει εὐπρόσδεκτο. Ἂς μὴ χρησιμοποιήσουμε τὴν εὐκαιρία μὲ ἀπληστία, ἂς μὴν ἀπολαύσουμε μὲ ἡδονὴ τὴν ἐξουσία, ἂς μὴν κάνουμε αὐτὰ ποὺ καταδικάσαμε. Ἀλλὰ ἀφοῦ ἀπολαύσαμε τὴ μεταβολή, ὅσο γιὰ νὰ ἀποφύγουμε τὰ δεινά, ἂς μισήσουμε ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ ἀντεκδίκηση. Ἂς μὴ θελήσουμε νὰ συναγωνιστοῦμε στὴν ὀργή. Ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν μποροῦμε νὰ εἰσπράξουμε τὸ πᾶν, ἂς συγχωρήσουμε τὸ πᾶν. Ἂς γίνουμε κατὰ τοῦτο ἀνώτεροι καὶ ὑψηλότεροι ἀπὸ ἐκείνους ποὺ μᾶς ἀδίκησαν. Ἂς αὐξήσουμε τὸ μυστήριο μὲ ἀγαθότητα. Ἂς νικήσουμε μὲ ἐπιείκεια αὐτοὺς ποὺ μᾶς τυράννησαν. Ἂν κανεὶς ἔχει βασανιστεῖ πολὺ σκληρά, ἂς ἀφήσουμε στὸ Θεὸ τοὺς βασανιστὲς καὶ στὸ μεταθανάτιο δικαστήριο. Ἂς μὴ διανοηθοῦμε δήμευση τῆς περιουσίας, ἂς μὴν τοὺς ὁδηγήσουμε ἐνώπιον δικαστηρίων, ἂς μὴν τοὺς ἀπελάσουμε ἀπὸ τὴν πατρίδα, ἂς μὴ τοὺς βασανίσουμε μὲ μαστίγια, καί, γιὰ νὰ μιλήσω μὲ συντομία, ἂς μὴ τοὺς κάνουμε τίποτε ἀπὸ ὅσα πάθαμε. Ἂς τοὺς κάνουμε κι αὐτοὺς ἐπιεικέστερους εἰ δυνατόν, μὲ τὸ δικό μας παράδειγμα». Κατὰ Ἰουλιανοῦ, 2.36-37.
Δὲν κατέστη ἐφικτὴ ὅμως ἡ παράθεση αὐτή, ἴσως γιατὶ τὸ ἀπόσπασμα εἶναι πολὺ μεγάλο. Πάλι, θὰ μποροῦσε νὰ παρατεθεῖ ἕνα μικρὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ λόγο τοῦ Ἰωάννη Χρυσόστομου, συμπολίτη τοῦ Λιβάνιου, τὸ 379:
«Δὲν ἐπιτρέπεται στοὺς Χριστιανοὺς νὰ καταστρέφουν τὴν πλάνη μὲ τρόπο ἀναγκαστικὸ καὶ βίαιο, ἀλλὰ νὰ φροντίζουν μὲ τὴν πειθὼ καὶ τὴ διδασκαλία καὶ τὴν πραότητα νὰ ὁδηγοῦν τοὺς ἀνθρώπους στὴ σωτηρία». Λόγος εἰς μακάριον Βαβύλαν, 3 (P.G., 50, 537C)).
Ὁμολογουμένως, ὑπάρχει στενότητα χώρου στὰ σχολικὰ βιβλία. Καὶ γενικά.
