Η ποίηση του Καβάφη στο γερμανόφωνο χώρο

του Γιάννη Παππά,

Είναι αλήθεια ότι το όνομα του Κ. Π.  Καβάφη παραμένει αγνωστό στο  ευρύ γερμανόφωνο κοινό. Ένας από τους λόγους είναι η επισκίαση του στη Γερμανία για διάφορους λόγους από άλλους καταξιωμένους Έλληνες λογοτέχνες, όπως ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Ρίτσος. Γνωρίζοντας κανείς βασικά στοιχεία της ζωής του Αλεξανδρινού μπορεί να εξηγήσει την αιτία που η ποίηση του έτυχε ευρείας διάδοσης κυρίως στον αγγλικό και τον γαλλικό χώρο. Μόνο το γεγονός της διαμονής του ποιητή στην Αγγλία κατά την παιδική του ηλικία που τον οδήγησε σε άριστη γνώση της γλώσσας και η επιρροή από την γαλλική ποίηση της décadence δικαιολογούν την εξέλιξη αυτή. Αυτό όμως δε σημαίνει καθόλου ότι η τέχνη του Καβάφη έμεινε ανεκμετάλλευτη από κορυφαίες γερμανόφωνες  πνευματικές προσωπικότητες, αφού δόθηκε από πολύ νωρίς μεγάλη προσοχή στο έργο του.

Ένας από αυτούς που κατανόήσαν την ποιότητα της καβαφικής τέχνης ήταν ο Νεοελληνιστής Helmult von den Steinen. Κατά τη διαμονή του στην Αθήνα ήρθε σε επαφή με προσωπικότητες σαν το Νίκο Καζαντζάκη και το Γιώργο Σεφέρη. Το 1941 μετέβη ο von den Steinen στην Αίγυπτο. Ο ελληνικός πολιτισμός ήταν προφανώς για χιλιάδες χρόνια κι εκεί παρών. Στη γνωριμία αυτή ευοδώθηκε και το ευτυχές σενάριο της μετάφρασης του έργου του για πρώτη φορά στα γερμανικά. Η μετάφραση αυτή θεωρείται μέχρι σήμερα η κλασικότερη. Πέρα από τον Καβάφη  μετέφρασε ακόμη μέρος του έργου του Στρατή Μυριβήλη και Νίκου Καζαντζάκη.

Επίσης, δημοσιεύτηκαν μεμονωμένα ποιήματα του σε ανθολογίες ήδη από το  1928 σε μετάφραση του Karl Dieterich (Λειψία), και ύστερα των Walter Jablonski (Ιερουσαλήμ 1942), και Wolfgang Cordan (Μάαστριχτ 1947, Βερολίνο 1951). Επίσης, οι παλαιές μεταφράσεις του Karl Dieterich  επανεκδόθηκαν μαζί με μεταφράσεις του Adolf Endler (Λειψία 1979).

Αποφασιστικής και ιδιαίτερης σημασίας είναι η συμπερίληψη του Καβάφη, μαζί με τον Σεφέρη, στην κλασική πλέον έκδοση Museum der modernen Poesie (μτφ. Μουσείο της μοντέρνας ποιήσεως, 1976) που εξέδωσε ο γνωστός διανοούμενος και συγγραφέας Hans Magnus Enzensberger. Μέσα στον εκλεκτό κύκλο ποιητών της ανθολογίας ο Καβάφης παίρνει το χρίσμα  σαν ένας απ’ τους κορυφαίους παγκοσμίως ποιητές.

Η πρώτη προσπάθεια μετάφρασης του συνολικού έργου του Καβάφη έγινε το 1983 από τον Wolfgang Josing με τον τίτλο Brichst du auf gen Ithaka … [Στον πηγαιμό για την Ιθάκη, Kολωνία: Εκδόσεις Romiosini]. Η μετάφραση του Josing, έμμετρη, ωστόσο πιστή, μαζί με την κλασική του Von den Steinen, ο οποίος προσπάθησε να βρει εναν γλωσσικό κώδικα ανάλογο με εκείνον του Καβάφη, θεωρούνται μέχρι σήμερα οι καλύτερες. Ακολουθούν οι εκδόσεις Die Luege ist nur gealterte Wahrheit [Το ψέμα είναι μόνο πεπαλαιωμένη αλήθεια, Mόναχο: Εκδ. Hanser 1994] που περιλαμβάνουν τα αδημοσίευτα ποιήματα, μικρά δοκίμια, σημειώσεις και άλλα αδημοσίευτα κείμενα από τα κατάλοιπα του Καβάφη σε μετάφραση του Αστέρη Κούτουλα. Το 1997 εκδίδονται, τέλος, τα Άπαντα του ποιητή σε έναν τόμο από τις εκδόσεις Ammann της Ζυρίχης σε μετάφραση Robert Elsie και με πρόλογο το γνωστό κείμενο της Μarguerite Yourcenar.

Πρώτος από τους Γερμανούς ποιητές που φέρεται να γνωρίζει το έργο του Καβάφη είναι ο Bertolt Brecht (1898-1956). Λίγους μήνες μετά τη λαϊκή εξέγερση του Ιουνίου του 1953 εναντίον του καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, γράφοντας τις Ελεγείες του Μπούκοφ αναπαράγει σε μία απ’ αυτές στίχους του Καβάφη. Στο αρχείο μάλιστα του Brecht βρέθηκαν δύο αντίτυπα της έκδοσης των ποιημάτων του Καβάφη σε μετάφραση του von den Steinen, που μόλις είχε κυκλοφορήσει. Αλλά και ο Heiner Müller, μαθητής του Μπρεχτ, ασχολήθηκε επισταμενώς με το καβαφικό έργο -μεταφράσεις καβαφικών ποιημάτων με προσωπικές σημειώσεις του βρέθηκαν στην βιβλιοθήκη του-, και μολονότι δεν κάνει  πουθενά σαφή αναφορά σ’ αυτόν, μια κάποια επίδραση του Καβάφη διαφαίνεται στην εμμονή του σε θέματα της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, αλλά και στη λιτή στοχαστική γλώσσα των ποιημάτων του.

Πηγές:

Βαγενάς, Νάσος (επιμ.), Συνομιλώντας με τον Καβάφη: Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 2000.

Biza, Maria, Deutsch-griechischer Lyriktrans im 20. Jahrhundert: K. Kavafis. G. Seferis und J. Ritsos in deutscher Übersetzungen, Bearbeitungen und Anthologien, München 2017.

, , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *