Η Στρατηγική της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα

Είναι γεγονός ότι Ελλάδα και Τουρκία έχουν μακραίωνη αντιπαλότητα μέχρι και εχθρότητα. Από τους Σελτζούκους Τούρκους μέχρι τους Οθωμανούς ενάντια στο Βυζάντιο. Έως και τα 17 τουλάχιστον Ελληνικά Επαναστατικά κινήματα από το 1460μ.Χ. μέχρι και το 1770μ.Χ. που έκαναν εξεγέρσεις στην διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Μετέπειτα έγινε η Εθνεγερσία του 1821 μέχρι το 1829 όπου αφενός ιδρύθηκε το νεοσύστατο Ελληνικό Κράτος και η Οθωμανική αυτοκρατορία είχε μπει σε σημαντική παρακμή. Μετά είχαμε πολέμους όπως τον πόλεμο του 1897, τον Α Βαλκανικό Πόλεμο (1912), τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 – 1918), τον Μικρασιατικό Πόλεμο (1919 – 1922) και την Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο (1974).

του Αντώνη Ζάρκου Τσιαγγάλη,

Σήμερα το 2025 Ελλάδα και Τουρκία είναι στο ΝΑΤΟ και έχουν κρίσεις και προβλήματα τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές. Συνοπτικά η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχει από το 2010 σοβαρή οικονομική κρίση και δημογραφικό πρόβλημα. Η οικονομία δεν έχει ανακάμψει, παρά τον τουρισμό και την μερική άνοδο της οικοδομής. Δεν υπάρχουν ιδιαίτερες δημόσιες δαπάνες, ενώ ο τουρισμός αρχίζει και έχει προβλήματα και δεν υπάρχει μεταποίηση, βιομηχανία και πρωτογενής τομέας. Το Ελληνικό εξωτερικό χρέος είναι 158% επί του ΑΕΠ. Ενώ η φορολογία στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή και το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι να γίνει το χαμηλότερο στην Ευρώπη. Επιπλέον το μεταναστευτικό εξελίσσεται σε υπαρξιακό ζήτημα ενώ ο στρατός, η Εκκλησία, το δημόσιο σύστημα υγείας, το εκπαιδευτικό σύστημα και οι κρατικές δομές χρειάζονται επειγόντως μεταρρυθμίσεις και αλλαγές.

Από την άλλη η Τουρκία έχει επίσης χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα ενώ συνεργάζεται με την ΕΕ ενώ δεν είναι μέλος της. Έχει εσωτερικά προβλήματα διότι δεν είναι μόνο οι Τούρκοι, αλλά και Κούρδοι και άλλοι, καθώς είναι ένα πολυεθνικό κράτος και όχι μόνο. Είναι από τις μεγαλύτερες ‘’μαύρες’’ οικονομίες του κόσμου, καθώς αποτελεί ένα πλυντήριο για ξέπλυμα χρήματος τόσο Ρώσων μέχρι και Τζιχαντιστών και άλλων. Έχει ένα αναπτυγμένο εμπόριο, Γερμανικές εταιρείες και από άλλες χώρες που δραστηριοποιούνται στην χώρα. Έχει πολεμική βιομηχανία και παράγει διάφορα προϊόντα. Η Τουρκική λίρα έχει δεχθεί αρκετά χτυπήματα ενώ έχει ένα εξωτερικό δημόσιο χρέος της τάξεως του 60% περίπου. Όμως υπάρχει οικονομική ανάπτυξη στην Τουρκία από το 2021 με τον κλάδο της μεταποίησης να περιλαμβάνει το 22% της συνολικής οικονομίας. Ενώ το αυξημένο εμπόριο με την ΕΕ, την Κίνα και την Ρωσία έχει φέρει να είναι η 17^η οικονομία στον κόσμο.

Πάμε να δούμε ποια είναι η στρατηγική της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα και γιατί είναι ένας αναθεωρητικός παίκτης και υπαρξιακή απειλή για την Ελλάδα και την Κύπρο. Θα δούμε επίσης τον ρόλο της Κίνας, της Ρωσίας και των ΗΠΑ σε σχέση με την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά και την προέλευση της σημερινής Τουρκικής στρατηγικής.

Νέο Οθωμανοί και Κεμαλιστές, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Ακούμε αρκετές φορές ότι η Τουρκία του Ερντογάν είναι το πρόβλημα και ο Ερντογάν και όχι η Τουρκία για τη Ελλάδα. Δυστυχώς ξεχνούν αυτοί που το αναφέρουν αυτό, ότι οι Νεότουρκοι και ο Κεμάλ που ίδρυσε την σύγχρονη Τουρκία εξόντωσε και εκτόπισε τους Χριστιανικούς πληθυσμούς (Έλληνες, Ασσύριοι, Αρμένιοι). Και αυτό διότι υπάρχει ένα κοινό νομαδικό και αυτοκρατορικό πνεύμα στην Τουρκία που η προέλευση του είναι μέσα στους αιώνες. Και αυτό γιατί είτε δούμε χάρτες της Νέο Οθωμανικής αντίληψης είτε χάρτες της Κεμαλικής προσέγγισης, οι Τούρκοι θέλουν εδάφη. Η διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι ο Εθνικός Όρκος του Κεμάλ, θέλει την Βόρεια Συρία, την Δυτική Θράκη και την Κύπρο με μια Δυτικού τύπου Εθνικιστική Εκσυγχρονισμένη Τουρκία ενώ ο Νέο Οθωμανισμός θέλει περισσότερα ακόμα εδάφη και το να ξανά γίνει η Τουρκία ένα Χαλιφάτο του Ισλάμ.

Συνεπώς δυστυχώς για την Ελλάδα και άλλες χώρες που έχουν την Τουρκία ως αντίπαλο και απειλή, είτε υπάρχει ο Ερντογάν είτε ένας Κεμαλικού τύπου ηγέτης, το πλαίσιο δεν είναι διαφορετικό καθώς, είναι εθνικιστικό, σοβινιστικό και μιλιταριστικό. Δεν θα ήταν τόσο πρόβλημα αν απλά ήθελαν να υπερασπιστούν τα εδάφη τους, τηρούν την Συνθήκη της Λωζάνης και έχουν ένα εθνικιστικό πνεύμα σε σχέση με την ταυτότητα τους. Όμως ακόμα και ο Κεμάλ που είχε υπογράψει την Συνθήκη της Λωζάνης και μετά τον Κεμάλ, οι Τούρκοι ηγέτες, παραβίαζαν και παραβιάζουν ακόμα και σήμερα την Συνθήκη της Λωζάνης. Με αποτέλεσμα πλέον οι Τούρκοι να συζητούν ανοιχτά για αναθεώρηση της Συνθήκης και ότι ο 21^ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της Τουρκίας.

Το Νομαδικό πλαίσιο της Τουρκίας

Το γεγονός ότι η Τουρκία είναι ήταν και θα είναι αναθεωρητική δεν έχει να κάνει ότι δεν τους πάμε εδώ στην Ελλάδα ή ότι απλά είχαμε πολέμους μαζί τους στο παρελθόν. Έχει να κάνει με την προέλευση και το ιστορικό υπόβαθρο της Τουρκίας όπως αντίστοιχα και με την Ελλάδα. Όταν το 1821 σκοπός της Ελληνικής Επανάστασης ήταν η ανασύσταση της πάλαι ποτέ Βυζαντινής αυτοκρατορίας, για αυτό προέκυψε η Μεγάλη Ιδέα και μέχρι και το 1922, ο Ελληνικός παράγοντας ήταν αναθεωρητικός. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή έπαψε η Ελλάδα να διεκδικήσει εδάφη, με ίσως μια μικρή εξαίρεση το 1940 – 1941 όταν οι Ιταλοί υποχωρούσαν χιλιόμετρα μέσα στην Αλβανία και έφυγαν από την Βόρεια Ήπειρο. Όπως και να έχει για το παράγοντα Τουρκία, δεν άλλαξε και αυτό γιατί είναι μια διαχρονικά συνειδητή επιλογή. Και αυτό γιατί τόσο με τα πρώιμα Τουρκικά Χανάτα που είχαν τεράστιες εκτάσεις και μετά με τους Σελτζούκους. Αυτή η περίοδος όπου χρονολογικά από το 560μ.Χ. μέχρι και το 1071μ.Χ. όπου έγινε η Μάχη του Ματζικέρτ, οι Τούρκοι ήταν καθαρά και μόνο νομάδες.

Οι νομάδες γενικά που ήταν από την Μογγολία και την Κεντρική Ασία, όπως στην Αρχαιότητα ήταν οι Σκύθες και οι Ούννοι. Και τα βασικά χαρακτηριστικά των νομάδων ήταν τα εξής: Α) Είχαν πολεμική κουλτούρα και νοοτροπία, Β) Έκαναν επιδρομές είτε για ληστρικό σκοπό είτε για προληπτική επίθεση, Γ) Είχαν στην στρατηγική τους, αποφυγή άμεσης επαφής με τον εχθρό (βλέπε ιππείς τοξότες Ούννοι), Δ) Μετακινούνταν οι πληθυσμοί τους συνεχώς, συνήθως για λόγους επιβίωσης, είτε από απειλή του καιρού είτε από απειλή από άλλους νομάδες ή βασίλεια και Ε) Πάντα θέλουν επιπλέον εδάφη είτε για πόρους, είτε για επέκταση, είτε για υποτελείς εδάφη και είτε για ακόμα δημιουργία πιθανής μόνιμης εγκατάστασης.

Από την άλλη όταν οι Σελτζούκοι εγκαταστάθηκαν στην Ανατολία και στην Μικρά Ασία και μετά θα ξεκινούσε η δυναστεία του Οσμάν ή Οθμάν, δηλαδή η Οθωμανική δυναστεία, ξεκίνησε το αυτοκρατορικό πλαίσιο στους Τούρκους.

Η αυτοκρατορική αντίληψη και η Βυζαντινή στρατηγική στην Τουρκία

Όταν ξεκίνησαν οι Οθωμανοί να φτιάχνουν το μικρό στην αρχή βασίλειο τους στην Μικρά Ασία γνώριζαν πολύ καλά τους Βυζαντινούς. Πριν πάμε στους Οθωμανούς, είναι σημαντικό να τονιστεί στο πως οι Σελτζούκοι Τούρκοι άλλαξαν για πάντα τους Τούρκους. Αρχικά είχαν πόλεμο και είχαν έρθει σε επαφή με τους Πέρσες και τους Άραβες και από εκεί, όπου οι Άραβες είχαν αυτοκρατορίες που ήταν Χαλιφάτα και οι Πέρσες είχαν τις δικές τους αυτοκρατορίες, πριν και μετά την μεταστροφή τους στο Ισλάμ. Και μετέπειτα περίπου έναν αιώνα πριν το Ματζικέρτ οι Σελτζούκοι ασπάστηκαν το Ισλάμ, βλέποντας την πολεμική κουλτούρα των Μουσουλμάνων της εποχής, να τους ταιριάζει.

Εκείνοι που αναβάθμισαν την αυτοκρατορική αντίληψη και πήραν και από το Βυζάντιο ήταν οι Οθωμανοί. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε πρότυπο τον Μέγα Αλέξανδρο και γνώριζε τα χαρακτηριστικά της Βυζαντινής στρατηγικής. Όπου οι Βυζαντινοί αξιοποιούσαν την γεωγραφία, την διπλωματία, μισθοφόρους, πληρεξούσιους στρατούς μέχρι και δυνάμεις, αλλά και ναυτικό. Όλα αυτά πέρασαν στους Οθωμανούς μιας και ο Μωάμεθ πήρε και τον τίτλο του Καίσαρα των Ρωμιών, και έκανε την Κωνσταντινούπολη την νέα πρωτεύουσα των Οθωμανών.

Τέλος να σημειωθεί ότι ο Μωάμεθ ξεκίνησε ουσιαστικά την στρατηγική του λεγόμενο Κόκκινου Μύλου, όπου ουσιαστικά είναι ο τρόπος μέσω μια προσέγγισης χωρίς λάθος, σταθερά και μεθοδικά να τυλίξεις το ‘’χαλί’’ και να μπορέσεις να πάρεις το ‘’μήλο’’ που είναι ο στόχος.

Κινεζική και Περσική αντίληψη στην Τουρκική στρατηγική

Πέρα από το Βυζάντιο, οι Τούρκοι σήμερα έχουν πάρει μαθήματα και επιρροές από τους Κινέζους και το Ιράν. Από το Ιράν έχουν επηρεαστεί το κομμάτι των πληρεξούσιων, καθώς η Τουρκία χρηματοδοτεί τρομοκρατικές οργανώσεις και φιλοτουρκικές πολιτοφυλακές. Αλλά και στο θέμα της θρησκείας, όπου το Ιράν είναι η ηγέτιδα δύναμη του Σιιτικού Ισλάμ, και η Τουρκία προσπαθεί να γίνει ο ηγέτης του Σουνιτικού Ισλάμ, για αυτό άλλωστε έκανε τζαμί την Αγία Σοφία και γενικότερα κάνει και άλλες συμβολικές και όχι μόνο κινήσεις. Προσπαθώντας να συσπειρώσει αφενός το εσωτερικό της σε μια νέα κοινή πολιτική μέσω του Ισλάμ και αφετέρου να δείξει στο εξωτερικό πόσο ενδιαφέρεται για τους άπαντες Μουσουλμάνους, μέχρι και στην Γάζα. Για αυτό άλλωστε διάφοροι αναλυτές στην Ελλάδα και στην Δύση, βλέπουν την Τουρκία να εξελίσσεται σε ένα νέο μελλοντικό Ιράν, με βάση τον γενικότερο ρόλο που προσπαθεί να παίξει στην ευρύτερη περιοχή.

Σημαντικό να σημειωθεί ότι και η Κίνα έχει επηρεάσει την Τουρκική στρατηγική. Και μάλιστα ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι της, που δεν είναι άλλο από το λεγόμενο Δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Το δόγμα αυτό έχει εξ ολοκλήρου προέλευση από το λεγόμενο Κινεζικό Δόγμα του Γαλάζιου Εδάφους. Δηλαδή όπως οι Κινέζοι είναι μια ηπειρωτική δύναμη και θέλει να ανοιχτεί στην Σινική θάλασσα, αναγνωρίζει τα νησιά των αντιπάλων της, ως έδαφος το οποίο είναι περιορισμένης κυριαρχίας καθώς δεν έχει την ακτογραμμή που έχει για παράδειγμα οι ακτές της Κίνας. Κάτι αρκετά παραπλήσιο κάνει η Τουρκία με τα Ελληνικά νησιά του Αιγαίου, λέει ότι δεν υπάρχουν ακριβώς ως κυρίαρχες οντότητες, ότι δεν γίνεται να έχουν χωρικά ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια και ότι οι Τουρκικές ακτές έχουν σημαντικότερα και πραγματικό βάθος προς την θάλασσα. Αυτό το κάνει η Τουρκία, διότι δεν είναι μόνο ο ορυκτός πλούτος που βρίσκεται στο μισό Αιγαίο που ζητάει και στα ανοιχτά της Κύπρου, αλλά για να γίνει μεγάλη δύναμη χρειάζεται να γίνει ναυτική δύναμη.

Όπως ακριβώς είχε περιγράψει ο Θουκυδίδης 2.500 χρόνια πριν από σήμερα, δεν γίνεται ακόμα και εν έτει 2025, μια χώρα να γίνει μεγάλη δύναμη χωρίς να έχει ισχυρό ναυτικό και μερίδιο στον έλεγχο των θαλασσών. Έτσι η Τουρκία βλέπει την Ελλάδα ως κόφτη και προσπαθεί να μας περικυκλώσει απειλώντας από την μια με άμεσο πόλεμο και από την άλλη κάνοντας υβριδικό πόλεμο, χρησιμοποιώντας μετανάστες, πράκτορες, αγοράζοντας πολλά ακίνητα στην Ελλάδα, κάνοντας συμφωνίες με την Λιβύη, την Αλβανία, τα Σκόπια (θέλοντας να μας περικυκλώσει) και αξιοποιώντας την γνωστή τακτική τους του επιτήδειο ουδέτερου. Όπου μάλιστα η τακτική αυτού του τύπου της ουδετερότητας, έχει Βυζαντινή αφετηρία.

Αυτή λοιπόν είναι η στρατηγική της Τουρκίας και η ιστορική της αφετηρία και οι επιδράσεις της. Όπου σήμερα θυμίζει περισσότερο μια Ανατολική φιλόδοξη χώρα, παρά ένα Δυτικού τύπου Κράτος που είναι πιστό μέλος του ΝΑΤΟ και της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της Δύσης.

Πηγές:

1) Η Τουρκία του Ερντογάν, Νέο Οθωμανισμός, Ισλαμικός Ολοκληρωτισμός και Ελλάδα, Γιώργος Καραμπελιάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις (2018)

2) Ελλάδα – Τουρκία, Χρήστος Γ. Κόλλιας, Εκδόσεις Πατάκης (2001)

3) Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Εκδόσεις Διόπτρα, (2019)

4) Τουρκία, Ελλάδα και Ευρώπη, Α. Τριανταφυλλίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο (2023)

5) Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Θουκυδίδης, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, (2012)

6) Ελλάδα – Τουρκία – Θεωρία και Στρατηγική Αποτροπής, Διονύσιος Τσιριγώτης, Εκδόσεις Ποιότητα (2021)

7) 8 + 2 Μύθοι για την Τουρκική Εξωτερική Πολιτική, Τζιάρρας Ζήνωνας, Εκδόσεις Geopol Publicsging, (2022)