(Οκτώβριος 1912-Αύγουστος 1913)
Εκδόσεις Πατάκη 2020.Συγγραφέας: Ίων Δραγούμης Εισαγωγή, επιμέλεια, σχόλια: Νώντας Τσίγκας Πρόλογος: Μάρκος Φ. Δραγούμης
«Κατακερματισμένα, οριστικά χαμένα, κρυμμένα, αδημοσίευτα τετράδια ίσως είναι οι λέξεις που κυριολεκτούν ως προς τον τρόπο με τον όποιο δόθηκαν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό οι μεταγραφές των είκοσι τεσσάρων Τετραδίων του Ίωνα Δραγούμη που φυλάσσονται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη (ένα σύνολο περισσότερων από 2.000 χειρόγραφων σελίδων αριθμημένων ανά δύο σε 24 “Τετράδια”).
Εκτός από τους τέσσερις τόμους που κατάφερε να εκδώσει ο Ερμής, άλλη μια δημοσίευση έγινε το 2000 από τον αείμνηστο Γιώργο Πετσίβα, με την περίεργη, όσο και αυθαίρετη, τιτλοδότηση Ημερολόγια του Ίλιντεν. Επρόκειτο, αναμφιβόλως, για μια ιδιαίτερα κοπιαστική προσπάθεια με “θεματική”, αυστηρά εστιασμένη ματιά και επιλογή ημερολογιακών εγγραφών των Τετραδίων, άλλων υπηρεσιακών ή και “συνωμοτικών” εγγράφων ή προσωπικών επιστολών από το αρχείο του Δραγούμη που αφορούσαν την περίοδο της βουλγαρικής εξέγερσης του Ίλιντεν. Η έκδοση αυτή που σημείωσε επιτυχία, έγινε με ενθουσιασμό δεκτή από κύκλους ετερόκλητους και μάλλον αξιοποιήθηκε για την προβολή του Ι. Δραγούμη ως φανατικού διώκτη των Σλάβων και δη των Βουλγάρων…
Όλα τα χρόνια που πέρασαν ο Δραγούμης στιγματίστηκε άδικα και προσφέρθηκε απερίσκεπτα, σε χώρους ιδεολογικούς και πολιτικούς που δεν του άξιζαν. Η εξακολουθητική, από την άλλη μεριά, λατρεία του Ελευθερίου Βενιζέλου και η διατήρησή του, ακόμα και σήμερα, ψηλά στην κονίστρα της πολιτικής ζωής του τόπου, οδήγησε μοιραία στην εξαφάνισή του Δραγούμη ως αντιπάλου. Σαν να μη πέρασε ούτε μέρα από τον Διχασμό και το τραγικότερο ίσως από τα θύματα της θλιβερής αυτής περιόδου οδηγήθηκε με σκληρότητα σε μια απροκάλυπτη, εξοφθάλμως διατεταγμένη, δημόσια ιδεολογική και ηθική διαπόμπευση, ενώ μεγάλο μέρος του έργου του καταδικάστηκε σε ακατανόητη απόκρυψη.
Το 2020, χρονιά που συμπίπτει με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη στυγερή δολοφονία του, η δημοσίευση των “κρυμμένων” ημερολογίων ας αποτελέσει μνημόσυνο ελάχιστο και όφλημα εκ μέρους του γράφοντος στον ξεχωριστό αυτόν Έλληνα».
Νώντας Τσίγκας ΒΚΜ: 12749, ISBN: 978-960-16-8749-0
