Έξω από το χωριό της Τροιζήνας, βρίσκονται τα ερείπια της Αρχαίας Τροιζήνας, πατρίδας του μυθολογικού ήρωα Θησέα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα βρίσκονται στο Μουσείο του Πόρου.
O αρχαιολογικός χώρος της Τροιζήνας εκτείνεται βόρεια και βορειοδυτικά του σύγχρονου οικισμού της Τροιζήνας στην ανατολική ακτή της Αργολίδας, σε κοντινή απόσταση από τη θάλασσα, 3 χλμ. βορειότερα.
Η αρχαία Τροιζήνα ήταν κτισμένη στη βόρεια πλαγιά του όρους Αδέρες και σε τμήμα της προσχωσιγενούς πεδιάδας βόρεια αυτού.
Όρια της αρχαίας πόλης αποτελούσαν ένα ρέμα στα ανατολικά (το ρέμα του Αγίου Αθανασίου) και ένα δεύτερο στα δυτικά (το Γεφυραίο ρέμα ή Χρυσορρόας κατά τον Παυσανία).
Κατά μήκος των δύο αυτών ρεμάτων κατέβαιναν από την ακρόπολη, η οποία βρισκόταν σε λόφο στα νότια σε υψόμετρο 313 μ., οι δύο επιμήκεις βραχίονες του οχυρωματικού περιβόλου της αρχαίας πόλης.
Η αγορά βρισκόταν στην ομαλή περιοχή στις υπώρειες του βουνού, ενώ το «επιφανέστατον» (Παυσανίας ΙΙ.32.1) τέμενος του Ιππολύτου βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλεως, δυτικά του Γεφυραίου ρέματος, σε απόσταση περίπου 800 μ. από την αρχαία αγορά και σε ψηλότερο επίπεδο των υπωρειών του ίδιου βουνού.
Κατά την μυθολογία, ο πρώτος Βασιλιάς της Τροιζήνας ήταν ο Ώρος, τον οποίο διαδέχτηκε ο εγγονός του και γιος του Ποσειδώνα, ο Άλθηπος.
Τον Άλθηπο διαδέχτηκε ο Σάρων και άλλοι βασιλείς (Υπέρητας και Άνθας). Όταν ο Αέτιος, ο γιος του Άνθα, κατέλαβε την εξουσία, δέχτηκε ως συμβασιλείς τους γιους του Πέλοπα, Τροιζήνα και Πιτθέα.
Μετά το θάνατο του Άνθα και του Τροιζήνα, ο Πιτθέας συνένωσε τους κατοίκους της Άνθειας και της Υπέρειας και έδωσε το όνομα του αδερφού του στη νέα πόλη (Τροιζήν).
Εγγονός του Πιτθέα ήταν ο μεγάλος ήρωας της Αθήνας, ο Θησέας, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Τροιζήνα, όπου και ανατράφηκε (ο πατέρας του, Αιγέας, ήταν βασιλιάς της Αθήνας και η μητέρα του Θησέα, Αίθρα, ήταν κόρη του Πιτθέα).
Γιος του Θησέα και της Αμαζόνας Αντιόπης ή Ιππολύτης υπήρξε ο Ιππόλυτος, ο οποίος λατρευόταν στο ομώνυμο τέμενος στην Τροιζήνα, όπου πρέπει να αναζητηθεί ο πυρήνας του μύθου. Σύμφωνα με την παράδοση, μετά το θάνατο της Αντιόπης, ο Θησέας νυμφεύθηκε τη Φαίδρα και έστειλε τον Ιππόλυτο, μικρό παιδί ακόμα, στον Πιτθέα, προκειμένου να ανατραφεί εκεί και να γίνει βασιλιάς της Τροιζήνας. Αργότερα, όταν ο Πάλλας (αδερφός του Αιγέα) και οι γιοι του (50 Παλλαντίδες) στασίασαν εναντίον του Θησέα, ο ήρωας τούς σκότωσε και πήγε στην Τροιζήνα, για να καθαρθεί. Στο ταξίδι αυτό η Φαίδρα είδε για πρώτη φορά τον νεαρό Ιππόλυτο και τον ερωτεύτηκε. Προσπάθησε να κερδίσει την αγάπη του (στέλνοντάς του γράμμα με την τροφό της), απέτυχε (βλ. Ευριπίδη Ιππόλυτος Στεφανηφόρος, που γράφτηκε το 428 π.Χ.) και αποφάσισε να αυτοκτονήσει. Για να εκδικηθεί, όμως, τον Ιππόλυτο που αρνήθηκε τον έρωτά της, μένοντας πιστός στην Άρτεμη-θεά της αγνότητας, έγραψε ένα γράμμα στον Θησέα συκοφαντώντας τον Ιππόλυτο. O Θησέας, διαβάζοντας το γράμμα μετά την αυτοκτονία της Φαίδρας και δίνοντας πίστη στις συκοφαντίες της, χρησιμοποίησε μία από τις τρεις ευχές που θα εκπλήρωνε ο Ποσειδώνας γι’ αυτόν, ζητώντας να σκοτώσει ο θεός τον Ιππόλυτο. Πράγματι, καθώς ο νέος διωγμένος από τον πατέρα του έφευγε πάνω στο άρμα του, πρόβαλε από τη θάλασσα ένας άγριος ταύρος με αποτέλεσμα τα άλογα να αφηνιάσουν και ο Ιππόλυτος πέφτοντας από το άρμα του να μπλεχτεί στα ηνία και να βρει το θάνατο.
O Παυσανίας (ΙΙ.27.4) και οι μετέπειτα πηγές αναφέρουν ότι ο Ασκληπιός, ύστερα από παράκληση της Αρτέμιδος, επανέφερε στη ζωή τον ήρωα, γι’ αυτό και η λατρεία του Ιππολύτου συνδέθηκε με αυτή του Ασκληπιού. Στον Παυσανία αναφέρεται, επίσης, ότι ο Ιππόλυτος, μετά την επαναφορά του στη ζωή, πήγε στους Αρικιείς, κατοίκους της Ιταλίας, όπου έκτισε τέμενος της Αρτέμιδος.
Tο τέμενος και το ναό του Ιππολύτου στην Τροιζήνα (Παυσανίας ΙΙ.32.1-4) είχε ιδρύσει, σύμφωνα με την παράδοση, ο Διομήδης, ο οποίος είχε ιδρύσει και τη λατρεία του Επιβατηρίου Απόλλωνα, επειδή είχε γλιτώσει από την κακοκαιρία κατά την επιστροφή του από την Τροία.
O περίβολος και τα κτίσματα του ιερού το οποίο βρισκόταν εκτός των τειχών της αρχαίας Τροιζήνας, κτίστηκαν στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. ή στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. γύρω από έναν αρχαιότερο πυρήνα λατρείας, ο οποίος εντοπίζεται στο χώρο του μικρού γεωμετρικού τεμένους. Εκεί ανακαλύφθηκαν θραύσματα κεραμικής των γεωμετρικών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, καθώς και πήλινα αντικείμενα, που αναπαριστούσαν ποπάνους (γλυκίσματα) και αποτελούσαν αφιέρωμα στη θεότητα.
Η ύπαρξη σχετικών επιγραφών βεβαιώνει τη λειτουργία Ασκληπιείου στο τέμενος, αλλά φαίνεται ότι το Ασκληπιείο της Επιδαύρου επισκίασε αυτό της Τροιζήνας. Στην παρακμή του Ασκληπιείου της Τροιζήνας διαδραμάτισε προφανώς σημαντικό ρόλο και ο σεισμός, τον οποίο προκάλεσε η έκρηξη του ηφαιστείου των Μεθάνων, στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. Τα κτίρια υπέστησαν τότε σοβαρές φθορές και παρέμειναν σε ερειπιώδη κατάσταση μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε και επισκευάστηκαν.
Ελένη Oικονομίδου, Αρχαιολόγος, MSc «Προστασία μνημείων» στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
