Αλέξανδρος Γ. Καλλιγάς, Αρχιτέκτων – ΤΟ ΡΩΜΑΙΙΚΟ – 24/11/2023
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στον ΙΒ΄ τόμο του ενθέτου ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ της Καθημερινής, που είναι αφιερωμένο στην Πελοπόννησο, σελ. 87-90.
Γίνεται από χτιστάδες και μαραγκούς που χρησιμοποιούν παραδοσιακές μεθόδους και τεχνικές
Μέσα στο κλίμα της εγκατάλειψης που επικρατούσε στη δεκαετία του ’60, ήταν φυσικό οι πρώτες επισκευές σπιτιών που αγοράστηκαν να γίνουν εκ των ενόντων. Γρήγορα οι απαιτήσεις των νέων ιδιοκτητών ξεπέρασαν, όπως νόμιζαν, τις δυνατότητες των τοπικών συνεργείων, με άμεση συνέπεια την μετάκληση Αθηναίου εργολάβου που ανέλαβε με παντελή έλλειψη γνώσης του θέματος και με πολλή φαντασία το έργο της αναστήλωσης. Είναι η εποχή του ροζ τσιμέντου και της σιδεριάς σε σχήμα δικέφαλου που προστατεύει κουφώματα σιδερένια.
Οι ταράτσες έχουν πολεμίστρες-νάνους για στηθαία, ο δε Γουλάς, αλλά και τα παρακείμενα ερείπια, είναι το νταμάρι από όπου βρίσκεται η απαραίτητη πέτρα. Ευτυχώς, η κήρυξη της Μονεμβασίας ως αρχαιολογικού μνημείου κατέστησε απαραίτητη για τους ιδιοκτήτες την χρήση αρχιτέκτονα και όχι μόνο σταμάτησαν αυτές οι πρακτικές αλλά, καθώς έχουν περάσει και τα χρόνια και ξαναεπισκευάζονται τα σπίτια αυτά, ελάχιστα δείγματά τους απομένουν.
Απόλυτος σεβασμός
Οι εργασίες βέβαια όλες εκτελούνται από τους ιδιώτες ιδιοκτήτες των σπιτιών, μετά όμως από την έγκριση λεπτομερούς μελέτης που υποβάλλεται στην αρχαιολογική υπηρεσία. Η αρχαιολογική υπηρεσία, δυστυχώς, ελάχιστα από τα μνημεία έχει τα μέσα να τα συντηρήσει, αλλά ο έλεγχος που έχει επιβάλει υπήρξε σημαντικότατος παράγων στη διατήρηση του οικισμού.
Η μελέτη των σπιτιών της Μονεμβασίας αποδεικνύει πως με τη συνεχή χρήση και τον ανασχεδιασμό τους στο πέρασμα των αιώνων έχουν αποκτήσει μια ευκαμψία στην οργάνωσή τους, που δίνει την δυνατότητα άλλου ενός ανασχεδιασμού που να καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες μας. Βασική προϋπόθεση, απαραιτήτως, η διατήρηση όλων των παλαιών στοιχείων. Η συνέχεια εξασφαλίζεται με τη χρήση των ίδιων υλικών και μεθόδων, τη διατήρηση του τρόπου χάραξης των όψεων αλλά και των κατόψεων, κατά το δυνατόν, και τον απόλυτο σεβασμό των όγκων.
Η χρήση τοπικών συνεργείων υπήρξε πολλαπλά ωφέλιμη. Οι παλαιοί χτιστάδες έδωσαν την πείρα τους και τώρα υπάρχει και νεώτερη γενιά που έμαθε την τέχνη τους. Κάπως έτσι έγινε και με τους μαραγκούς. Αντίθετα, δόθηκε ώθηση για τη δημιουργία καλύτερων υδραυλικών και ηλεκτρολόγων. Συγχρόνως τονώθηκε το τοπικό εργατικό δυναμικό και κατ’ επέκταση η τοπική οικονομία, όπως φαίνεται με την οφθαλμοφανή άνοδο του βιοτικού επιπέδου και την ταχύτατη βελτίωση των γεωργικών μηχανημάτων της περιοχής, που σημειωτέον είναι από τις λίγες αναπτυσσόμενες του νομού.

Το ενδιαφέρον είναι ότι τα συνεργεία αντιδρούν θετικά στην πρόκληση και προσπαθούν συνεχώς να βελτιώσουν την τεχνική τους και να εισαγάγουν νέα μηχανήματα και τεχνικές μέσα στα πλαίσια των παραδοσιακών μεθόδων και μορφών. Κάθε βελτίωση γίνεται αμέσως αντιληπτή από τους νέους ιδιοκτήτες, που αυξάνουν περαιτέρω τις απαιτήσεις τους.
Τα παλαιά υλικά
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει βέβαια η μαστοριά των τεχνητών στη λιθοξοϊκή εν γένει και στην θολοδομία ειδικότερα. Η τεχνική τους στο πελέκημα του πωρόλιθου που χρησιμοποιείται σε όλες τις γωνίες, τα περιθώρια των ανοιγμάτων και βέβαια στην θολοδομία, έχει φθάσει στο σημείο να μη διστάζουν να αντιμετωπίσουν δύσκολες κατασκευές όπως είναι η διείσδυση ενός θόλου στον άλλου. Απλές αψίδες κατασκευάζονται με την ταχύτητα δοκαριού από μπετόν. Κορνίζες για πάνω από κουφώματα και για τζάκια έχουν πλέον την ακρίβεια κατασκευής και ποικιλία μορφών που βλέπουμε στις παλαιές. Αντίστοιχα και οι μαραγκοί, χωρίς να ξεχνάνε τις απλές κατασκευές, έχουν μάθει να κατασκευάζουν μεγάλες στέγες που έχουν συγχρόνως αντοχή και ελαφράδα.

Έμαθαν επίσης να έχουν την αυτοπεποίθηση να χρησιμοποιούν παλαιά κεραμίδια και ξύλα και να μην τα φοβούνται. Βέβαια, οι ξύλινες κατασκευές της Μονεμβασίας ήσαν πάντα αρκετά απλές και ούτε και σήμερα θα έπρεπε να επιζητήσει κανείς τρομερά περίτεχνες μορφές.
Στον μόνο τομέα που δεν υπάρχει περιθώριο αλλαγών είναι οι μεταφορές μέσα στο Κάστρο. Τα πάντα μεταφέρονται με ζώα: τσιμέντα, ασβέστης, άμμος, πέτρες αν χρειασθούν. Τα ξύλα πάνε συνήθως στα χέρια. Κεραμίδια, πλάκες με ζώα. Οι αγωγιάτες έχουν βασικό ρόλο στη διαδικασία του κτισίματος και όσο πιο γρήγορα το ενστερνισθεί όποιος ετοιμάζεται να χτίσει μέσα στο Κάστρο, τόσο καλύτερα γι’ αυτόν‚ οι Αθηναίοι εργολάβοι που ανέλαβαν από τον ΕΟΤ την επισκευή του ξενώνα Κελιά προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν ένα μικρό φορτωτή. Μόνο ορισμένα πράγματα μπόρεσαν να μεταφέρουν με αυτόν, γέμισαν τους δρόμους πετρέλαιο και άμμο που τους χυνόταν παντού, και οργή τους κατοίκους με το θόρυβο. Πιο καλά συνέλαβε το θέμα κάποιος άλλος που αγόρασε ένα άλογο και το ξαναπούλησε όταν τελείωσε το σπίτι του‚ Κάποια φορά μεταφέρθηκε ένα φορτίο ξυλείας με καΐκι ως το Πορτέλο, από όπου με παλάγκο ανεβάστηκαν τα ξύλα λίγα-λίγα επάνω στο τείχος.
Η ανάγκη, όμως, να είναι κατάλληλη η θάλασσα και συγχρόνως να μην έχει λουόμενους, κάνει και αυτή τη μέθοδο απρόσφορη ακόμη και για σπίτια κοντά στα τείχη.

Άλλωστε, η καθημερινή ζωή μέσα στο Κάστρο εξαρτάται από τις μεταφορές στα χέρια και το απλούστερο είναι, αφού αποφασίζει κανείς να ζήσει εκεί, να ακολουθήσει και σ’ αυτό τις παραδοσιακές μεθόδους.