Ιουλία Σάββα – 24/12/2023 – Filosofa
Γιορτές.
Παρά την ποικιλία των σημασιών της συγκεκριμένης λέξης, ίσως να έφτασε το πλήρωμα του χρόνου για μερικές διευκρινίσεις. Η νέα ελληνική έχει δώσει ένα μεγάλο εύρος στις σημασίες της, αλλά χάριν διευκόλυνσης μπορούν να περιοριστούν σε τέσσερις ορισμούς: ονομαστική εορτή, γενέθλια, εκδήλωση, θρησκευτική ή εθνική ημέρα. Κατά πόσο επιτυγχάνεται όμως η επικοινωνία μέσω αυτής της λέξης μεταξύ των ανθρώπων αυτές τις άγιες ημέρες; Λαμβάνουμε ικανοποίηση όταν την εκφωνούμε ή μήπως όχι;
Οι γιορτές αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής των ανθρώπων και θεωρείται αδιανόητο να μην είναι γνωστή η ύπαρξη τους. Για ποιες όμως γιορτές γίνεται λόγος; Στην Ελλάδα οι γιορτές σαφώς και σημειώνουν αρκετές ή ανεπαίσθητες διαφορές ανά γεωγραφικό διαμέρισμα, τόπο, ακόμη και χρόνο, η βάση τους όμως είναι πανομοιότυπη. Η πλειονότητα των ανθρώπων θαρρώ πως λογιάζει ως γιορτές, όπου εδώ η λέξη λειτουργεί ως συνώνυμο της άδειας, κυρίως τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, διότι πρόκειται μεν για τις δύο μεγαλύτερες χριστιανικές εορτές του έτους, κατά την διάρκεια των οποίων δε οι εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να μην δουλέψουν, εφόσον είναι και επίσημες αργίες, ώστε να εορτάσουν και να συνεορτάσουν το εκάστοτε χαρμόσυνο γεγονός. Ας εξετάσουμε όμως τι ισχύει για την πρώτη.
Τα ερωτήματα που δημιουργούνται, όταν πλησιάζει αυτή η εορταστική περίοδος, είναι πάντοτε πολύ συγκεκριμένα: «Πού θα πάτε;», «Τί θα κάνετε;», «Ποιοί θα είστε;». Ανεξαρτήτως γιορτής βέβαια οι απορίες αυτές είναι σταθερές σε μια τέτοια συζήτηση, εφόσον το ενδιαφέρον επικεντρώνεται και ταυτόχρονα περιορίζεται στον κοσμικό άνθρωπο. Μια συζήτηση να διεξαχθεί στα σχολεία, στους δρόμους, στην τηλεόραση αλλά και στις σκέψεις των ανθρώπων, θα ληφθούν και οι αντίστοιχες αποδείξεις για του λόγου το αληθές.
Δυστυχώς, με την πάροδο του χρόνου η αποξένωση από το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων γίνεται η μόνη, σταθερή και οικεία πραγματικότητα στη ζωή μας. Η ίδια η λέξη και ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει, έχει περιπέσει στο πηγάδι της λησμονιάς κι αν τολμήσει να αναδυθεί στην επιφάνεια του, προκαλεί απορία, φόβο, έκπληξη ή ακόμη και δυστροπία, σαν να επρόκειτο για ένα άσχετο γεγονός, όσον αφορά τις πεποιθήσεις των περισσοτέρων ανθρώπων.
Η αλήθεια όμως είναι πως η ασχετοσύνη δε σχετίζεται με τα παραπάνω συναισθήματα, αλλά με την επιθυμία του ανθρώπου να ορίζει εκείνος τη ζωή του, άρα το τι έχει ανάγκη και το πως θα περάσει τις ελεύθερες από υποχρεώσεις ημέρες του. Ουσιαστικά βαθύτερη επιθυμία του είναι να καθορίζει τί είναι πιο σημαντικό για τον ίδιο και να το θέτει σε προτεραιότητα, κάτι που δεν επιτρέπεται να το κάνει κανένας άλλος, ούτε καν ο Θεός. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις όταν γίνει το θαύμα και ακουστεί το φραστικό σύνολο «Καλά Χριστούγεννα», δεν εννοείται φυσικά η πνευματική διάσταση της εορτής αλλά η τυπική της. Υπάρχει βέβαια και η εκφώνηση της φράσης «Καλές διακοπές», το οποίο όχι μόνο αποκόπτει τους ανθρώπους από τη χριστιανική εορτή, αλλά την υποβιβάζει ταυτοχρόνως σε μία εκ των πολλών ημερών, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται απλά σε ένα ημερολόγιο. Η περίπτωση δε του φραστικού συνόλου με τις περισσότερες εμφανίσεις, το οποίο δεν είναι άλλο από το «Καλές γιορτές», αποτελεί ένα άκουσμα κενό και οριακά αστείο.
Οι κακές συνήθειες δεν κόβονται εύκολα και το θλιβερό είναι πως ακόμη υπάρχει η πίστη στην λύτρωση της ψυχής μας μέσω αυτών. Οι αγορές, οι στολισμοί, ο καλλωπισμός, οι εκδρομές, η χαλάρωση, η παρακολούθηση θεάματος, η πλούσια διατροφή, η ηδονή, η μουσική, ο χορός, το τραγούδι, οι επισκέψεις και όλα τα παρεπόμενα τους είναι πρόσκαιρες στιγμές χαράς και λειτουργούν σαν ναρκωτικά. Το πιο επικίνδυνο όπιο των καιρών μας είναι η ψευδαίσθηση της ορθής λογικής μας πάνω στα πράγματα. Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να παρατεθεί ένα μικρό απόσπασμα από τον λόγο του λογοτεχνικού χαρακτήρα Βοτρέν: «(…) Η διαφθορά βασιλεύει παντού, το ταλέντο είναι σπάνιο. Γι’ αυτό, η διαφθορά είναι το όπλο της μετριότητας που μας έχει κατακλύσει και που τα σημάδια της θα τα βρείτε παντού. Θα συναντήσετε γυναίκες που οι άντρες τους παίρνουν ένα μισθό ίσα-ίσα για να τρέφονται, κι αυτές ξοδεύουν μια περιουσία για να ντυθούν. Θα δείτε υπαλλήλους με μισθό χιλίων διακοσίων φράγκων ν’ αγοράζουν κτήματα. (…). Βλέπω ήδη το μορφασμό αυτών των ανθρωπάκων, αν ο Θεός μάς έκανε καμιά άσχημη πλάκα και απουσίαζε από τη Δευτέρα Παρουσία. Αν λοιπόν θέλετε να πετύχετε γρήγορα πρέπει ή να είστε ήδη πλούσιος, ή να φαίνεστε ότι είστε[1].».
Πριν από 188 χρόνια ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ έγραψε μια από τις μεγαλύτερες αλήθειες για την υλική τάση και κατάπτωση της ανθρωπότητας και συνάμα προέβλεψε το ζοφερό μέλλον της, η οποία φυσικά δεν τον διέψευσε. Η κατάληξη της δικής μας ιστορίας δεν είναι ούτε ευχάριστη ούτε αισιόδοξη. Σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα που μας δόθηκε, όχι μόνο δεν επιδείξαμε σημάδια βελτίωσης, περιπέσαμε σε χειρότερα παραστρατήματα και τα ονομάσαμε εξέλιξη. Αυτή ήταν η βολή μας, το θεωρήσαμε δίκαιο και το κάναμε πράξη. Το παιχνίδι των νοημάτων των λέξεων όμως είναι ρίσκο για την υγεία του εγκεφάλου, γι’ αυτό και είναι απολύτως ικανό να ελέγχει τις μάζες και να τις καθιστά ομοιογενείς. Άλλωστε χιλιάδες χρόνια πριν ο μέγας στρατιωτικός και ιστορικός είχε συμπεριλάβει στο έργο του αυτήν ακριβώς την αλήθεια: «(…) Και νόμισαν πως είχαν το δικαίωμα ν’ αλλάξουν και την συνηθισμένη ανταπόκριση των λέξεων προς τα πράγματα, για να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους (…)[2].». Η πραγματική ευτυχία δεν έγκειται στην κάλυψη των βιολογικών αναγκών. Ενδεχομένως να ακούγεται κοινότυπη η παραπάνω θέση αλλά η αλήθεια της αναστέλλει κάθε ενδοιασμό, καθώς η ίδια η καθημερινότητα των ανθρώπων την επιβεβαιώνει. Αν και εφόσον πιστέψουμε πως η ευτυχία έχει μορφή πνευματική, ίσως να διαφωνούσαμε με τον Βοτρέν, ο οποίος δηλώνει ακάθεκτος πια τα εξής: «Αυτή είναι η ζωή στην πραγματικότητα. Δεν έχει τίποτα το ειδυλλιακό, μοιάζει σα να είσαι χωμένος στην κουζίνα, βρομάει όσο κι αυτή, κι εσύ πρέπει να λερώσεις τα χέρια σου αν θες να μαγειρέψεις. Να ξέρεις μόνο να ξεπλένεσαι καλά· σ’ αυτό έγκειται όλη η ηθική της εποχή μας.».
Η ζωή ενός ανθρώπου είναι και αξίζει πολλά περισσότερα από μια βρώμικη κουζίνα, διότι είναι προσκεκλημένος σε ένα μεγάλο δείπνο από την στιγμή της σύλληψης του. Ένα δείπνο στρωμένο με αγάπη αληθινή, ατελεύτητη, άπειρη, θυσιαστική και αιώνια. Αναμένεται λοιπόν συνεχώς από Τον πλούσιο οικοδεσπότη του να παρευρεθεί ως φίλος του στο δείπνο και να λυτρωθεί από τα πάθη, τα λάθη, τα στραβά και το αγκάθι, το οποίο πληγώνει αδιαλείπτως την ψυχή του. Είναι περιττό να αποδείξουμε σε αυτό το σημείο γιατί οι άνθρωποι δε βρίσκουν αναπαμό στους ήδη υπάρχοντες τρόπους εκτόνωσης και διασκέδασης, ούτε χρειάζεται να αναλύσουμε την φράση «κατάθλιψη των Χριστουγέννων». Ένας άνθρωπος που πιστεύει πως Χριστός γεννιέται, χαράν στον κόσμο, τότε πρέπει να σπάσει τις κοσμικές, ασφυκτικές αλυσίδες που έχει γύρω από τον λαιμό του, να αναπνεύσει αγέρα μυρωμένο, να μην αμελήσει την πρόσκληση και να πάει σ’ αυτό το δείπνο, όπου αν μη τι άλλο είναι το τιμώμενο πρόσωπο.
Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι μόνο υλική. Αυτό έχει λεχθεί κι από έναν ακόμη λογοτέχνη με τον πιο αξιόλογο τρόπο. Όταν ήμασταν ακόμη παιδιά, ο Ἐμπενέζερ Σκροῦτζ ήταν ό πρώτος που μας απέδειξε μέσω της ζωής του πως το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων είναι η αγάπη. Πριν όμως από τον τσιγγούνη επιχειρηματία, γεννήθηκε ο διδάσκαλός του, ο οποίος αφού περπάτησε στη γη και μας καλοκάρδισε, μεταξύ άλλων ξεχώρισε και κήρυξε δύο εντολές:
– διδάσκαλε, ποία ἐντολή μεγάλη ἐν τῷ νόμῳ; ὁ δέ ᾿Ιησοῦς ἔφη αὐτῷ·
– ἀγαπήσεις Κύριον τόν Θεόν σου ἐν ὅλῃ τῇ καρδίᾳ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ ψυχῇ σου καί ἐν ὅλῃ τῇ διανοίᾳ σου. αὕτη ἐστί πρώτη καί μεγάλη ἐντολή. δευτέρα δέ ὁμοία αὐτῇ· ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. ἐν ταύταις ταῖς δυσίν ἐντολαῖς ὅλος ὁ νόμος καί οἱ προφῆται κρέμανται[3].
Τα Χριστούγεννα είναι μοναδικά, το περιεχόμενο τους συγκεκριμένο και η ουσία τους βαθιά, αληθινή και φωτεινή. Το τελευταίο και μεγαλύτερο δημιούργημα του Θεού είναι οι κοπιόντες και οι πεφορτισμένοι άνθρωποι, οι οποίοι αναζητούν απεγνωσμένα μια ζεστή, τρυφερή και διαρκή στιγμή. Φυσικά και είναι ελεύθεροι να διαλέξουν τον τρόπο με τον οποίο θέλουν να ζουν και βιώνουν τα Χριστούγεννα, αλλά η συμβουλή και η προτροπή του Θεού και της Εκκλησίας μας χαρίζει ένα βίωμα πέρα από κάθε φαντασία.
Πώς είναι δυνατόν όλα τα προαναφερθέντα να εξισώνονται και να επικαλύπτονται από όλες εκείνες τις ευχές που ουδεμία σχέση έχουν με την γέννηση του Χριστού; Πως γιορτάζονται τα Χριστούγεννα χωρίς Χριστό; Είμαστε πραγματικά ευτυχισμένοι με τη ζωή που διαλέξαμε; Οι παιδικές προσευχές μας πάντως σίγουρα διαφέρουν με τον παρόν μας. Ακόμη και η έννοια της προσευχής έχει την σημασία της, εφόσον πρόκειται για μια προσωποποιημένη ευχή, μια ευχή προς το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ζωή του ανθρώπου. Η εορτή αυτή έχει ως απώτερο στόχο να τιμήσει και να υμνήσει τον Χριστό, του οποίου η θυσία επιτρέπει την λύτρωση της ψυχής μας. Παρόλα αυτά οι άνθρωποι εξυμνούν άλλους άρχοντες, οι οποίοι όχι μόνο δεν τους αγαπούν, αλλά είναι βδέλλες στην ψυχή τους, οι οποίες αργά ή γρήγορα θα τους αφαιμάξουν και θα τους ρίξουν καταγής, ενώ οι ίδιοι θα περιμένουν να φτάσουν στον έβδομο ουρανό. Η εξύψωση της ψυχής όμως δε γίνεται μέσω της αγάπης για τα γήινα αλλά για τα ουράνια.
Τα συγκεκριμένα λοιπόν ερωτήματα πρέπει να μετατραπούν σε στοχευμένα και να στραφούν όλα προς το πρόσωπο του πνευματικού ανθρώπου. Μονάχα έτσι θα βιώσει κάποιος το θαύμα των Χριστουγέννων, το οποίο δεν είναι άλλο από την γέννηση του μικρού βασιλιά.
Καλά Χριστούγεννα σε όλους και εις έτη πολλά!
Βιβλιογραφία – Παραπομπές
[1] «Ο Μπάρμπα-Γκοριό» (Le Père Goriot), σε μετάφραση Μ. Τυρέα-Χριστοδουλίδου. Δημοσιευμένο το 1835. (link)
[2] Θουκυδίδης ο Αθηναίος, Ιστορία, Βιβλίο Γ’, παρ. 82, μτφρ. Έλλη Λαμπρίδη, Ι. Κακρίδης, εκδ. Γκοβόστη, 1962.
