Γράφει ο Αντώνης Ζάρκος Τσιαγγάλης
Για να κατανοήσουμε, σε ένα βασικό βαθμό, το χάος των σημερινών εξελίξεων είναι αναγκαίο να δούμε την γεωγραφία και την διαχρονικότητα από το χθες στο σήμερα. Γεωγραφικά για αιώνες ο λεγόμενος Δυτικός κόσμος ήταν οι ΗΠΑ (και ο Καναδάς), η Ευρώπη και η Ρωσία ως μέρος της Ευρωπαϊκής ταυτότητας (σε θέμα λαών, ασφάλειας, εμπορίου και άλλα ακόμα). Θα γίνει μια σύντομη ιστορική αναδρομή για την Ρωσία και τις ΗΠΑ τα τελευταία 200 χρόνια και πως φαίνεται στο σήμερα, οι διαχρονικοί γεωπολιτικοί στόχοι.
Ας πιάσουμε τις ΗΠΑ πρώτα. Οι ΗΠΑ έγιναν ανεξάρτητες με την Αμερικανική Επανάσταση του 1776 από την Βρετανική αυτοκρατορία, μετά από διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές εξελίξεις καθώς ο ανταγωνισμός των Γάλλων με τους Βρετανούς στην Βόρεια Αμερική είχε κορυφωθεί τότε. Στην συνέχεια οι ΗΠΑ έγιναν διπλάσιες εδαφικά όχι με πόλεμο, αλλά επειδή ο Ναπολέοντας το 1804 πούλησε όλες ουσιαστικά τις αποικίες των Γάλλων εκεί. Μετέπειτα οι ΗΠΑ είχαν συγκρούσεις με τους Άγγλους και το Μεξικό ενώ πέρασε και τον γνωστό Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1861 – 1865). Και το 1867 αγόρασαν με λίγα χρήματα ολόκληρη την Αλάσκα από την Ρωσική αυτοκρατορία.
Στα τέλη του 19ου αιώνα οι ΗΠΑ αναπτύχθηκαν και έγιναν μια εμπορική, οικονομική και γενικότερα περιφερειακή δύναμη που όμως διατηρούσε γενικά το Δόγμα Μονρόε. Το Δόγμα Μονρόε ήταν από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζέιμς Μονρόε, που δημοσιεύτηκε το 1823. Το Δόγμα αυτό έλεγε ουσιαστικά αφενός οι ΗΠΑ δεν θα ανακατευτούν πολεμικά ή πολιτικά γενικότερα σε ζητήματα της Ευρώπης και αφετέρου οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης να μην αναζητούν νέες αποικίες ή να ξανά ζητήσουν τις παλιές.
Οι ΗΠΑ έγιναν ισχυρή Παγκόσμια Οικονομία λόγο τόσο των ανακαλύψεων πολύτιμων πόρων (πετρέλαιο, χρυσό και άλλα πολλά), της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και φυσικά την αξιοποίηση της τεράστιας μετανάστευσης από την Ευρώπη. Καθώς πάρα πολύ ερχόντουσαν στις ΗΠΑ στα τέλη του 19ου αιώνα για νέες ευκαιρίες, έτσι αυτό ενίσχυσε τόσο το ανθρώπινο δυναμικό όσο και την εξέλιξη της επιστήμης. Στις αρχές του 20ου αιώνα ξεκίνησε το 1914 ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, και οι ΗΠΑ τελικά πήγαν με την Αντάντ το 1917. Τελικά ο Αμερικανικός στρατός που ήταν φρέσκος, βοήθησε σημαντικά στο Δυτικό Μέτωπο στον πόλεμο των χαρακωμάτων ενώ μετά τον πόλεμο ιδρύθηκε η Κοινωνία των Εθνών.
Η Κοινωνία των Εθών ήταν ο αντίστοιχος Ο.Η.Ε. της εποχής που αντικατέστησε όχι μόνο τα διάφορα Συνέδρια της Ευρώπης αλλά και διεθνώς οποιαδήποτε Συνεδρία χωρών (πέρα από τις διακρατικές συμφωνίες φυσικά). Παρά ταύτα οι ΗΠΑ στον μεσοπόλεμο ακολούθησαν πολιτική απομονωτισμού, μείωσαν αρκετά τον στρατό ξηράς και διατήρησαν το ναυτικό τους για προστασία των κτήσεων τους στον Ειρηνικό. Όμως το 1929 έγινε το Οικονομικό Κραχ όπου η οικονομία των ΗΠΑ κατέρρευσε και το 1936 υιοθέτησαν το οικονομικό σύστημα του οικονομολόγου Κευνς.
Αμέσως μετά ήρθε ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος όπου άλλαξαν όλα, καθώς οι ΗΠΑ έγιναν Παγκόσμια υπερδύναμη, διότι δέχθηκαν επίθεση από τους Ιάπωνες το 1941. Στο τέλος κέρδισαν τον πόλεμο το 1945 ενώ μετά τον πόλεμο ιδρύθηκε το ΝΑΤΟ, ο Ο.Η.Ε (με έδρα την Νέα Υόρκη), ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και άλλοι διεθνείς οργανισμοί (οι περισσότεροι με έδρα τις ΗΠΑ) ενώ ξεκίνησε ο Ψυχρός Πόλεμος με την Σοβιετική Ένωση που κράτησε μέχρι και το 1990.
Μετά το 1990 οι ΗΠΑ και γενικότερα οι Αγγλοσάξονες (ΗΠΑ, Αγγλία) έγιναν το διεθνές σύστημα λόγο οικονομικής και στρατιωτικής ισχύς ενώ επενέβαιναν σε κάθε μέρος του κόσμου. Οι ΗΠΑ με το δολάριο, την πολιτική και στρατιωτική τους ισχύ ήταν η μόνη υπερδύναμη και ο λεγόμενος «αστυνομικός» του πλανήτη. Στόχος και σκοπός των ΗΠΑ ήταν η διατήρηση του λεγόμενου Διεθνούς Δικαίου, ο περιορισμός της Ρωσίας και της Κίνας, ο απομονωτισμός του Ιράν και της Βόρειας Κορέας και ο έλεγχος του ΝΑΤΟ.
Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε, όπως είπε ο ίδιος ο ιδρυτής του, για να κρατήσει του Γερμανούς κάτω (να μην γίνουν ξανά στρατιωτικά δυνατοί και να γίνει ξανά πόλεμος), τους Αμερικανούς μέσα (οι ΗΠΑ να έχουν στρατό και πολιτική επιρροή στην Ευρώπη) και τους Ρώσους έξω (να μην είναι στην Δυτική Ευρώπη και γενικότερα σε όλη την Ευρώπη ιδανικά). Σήμερα η βασική απειλή των ΗΠΑ είναι η Κίνα και ο περιορισμός του δολαρίου που γίνεται από τους BRICS ενώ υπάρχει εσωτερικός διχασμός και προβλήματα τόσο με τον πόλεμο την Ουκρανία όσο και στην Γάζα.
Ας κοιτάξουμε την Ρωσία. Η Ρωσία είχε το πρώτο κράτος της στην σημερινή Ουκρανία, Λευκορωσία και Ευρωπαϊκή Ρωσία (γεωγραφικά με το σήμερα τονίζω), που όμως καταστράφηκε το 1241μ.Χ. από τις Μογγολικές Ορδές. Μετά υπήρξαν διάφορα βασίλεια, όπου τελικά ενώθηκαν κατά ένα τρόπο στο Δουκάτο της Μοσχοβίας. Κατά το 1550 ο Ιβάν ο Τρομερός εξάπλωνε την Ρωσία, και ήταν πλέον η Τσαρική Ρωσία όπου πίστευαν ότι ήταν η Τρίτη Ρώμη και οι συνεχιστές του Βυζαντίου (μιας και ήταν Ορθόδοξοι Χριστιανοί). Μετά από διάφορους πολέμους και συγκρούσεις ξεκίνησε η Δυναστεία των Ρομανώφ το 1613. Ενώ κατά το 1717 ο Μέγας Πέτρος έκανε υπερδύναμη την Ρωσία, καθώς έκανε πολλές μεταρρυθμίσεις, έφτιαξε πρώτη φορά ένα αξιόμαχο ναυτικό ενώ κέρδισε τους Σουηδούς και τους Οθωμανούς. Το αποτέλεσμα ήταν η Ρωσία να έχει πρόσβαση στην Μαύρη θάλασσα και στην Βαλτική ενώ τότε ονομαζόταν επίσημα σε όλο τον κόσμο ως Ρωσική αυτοκρατορία.
Μετά η Ρωσία έφτασε στο απόγειο της με την Αικατερίνη της Ρωσίας που έκανε πολέμους με τους Οθωμανούς και όχι μόνο. Μετά οι Ρώσοι κέρδισαν τον Ναπολέοντα το 1812 με την αντίσταση τους και την βοήθεια του Ρωσικού χειμώνα (κάτι που είχαν πάθει πιο πριν οι Σταυροφόροι, οι Τάταροι, οι Πολωνοί και οι Σουηδοί). Τότε οι Ρώσοι έφτασαν μέχρι το Παρίσι ενώ έγινε το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 όπου η Ρωσία ήταν ένα από τα μέλη της Ιερής Συμμαχίας, των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων της εποχής. Η Ρωσία συνέχισε τους πολέμους με την Περσία και την Οθωμανική αυτοκρατορία ενώ για τα δικά της συμφέροντα βοήθησε στην επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και της ανεξαρτησίας του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους.
Στην συνέχεια έγινε ο Κριμαϊκός Πόλεμος όπου η Ρωσία ηττήθηκε καθώς ήταν απέναντι στους Τούρκους, Βρετανούς, Γάλλους και σε Ιταλικά βασίλεια. Εκεί δεν έχασε μέσα στην Ρωσία (στην Μόσχα και σε εκείνα τα μέρη), αλλά έχασε από τότε για καιρό τα εδάφη της στα Βαλκάνια. Κατά το 1867 η Ρωσία πούλησε την Αλάσκα στις ΗΠΑ, ενώ το 1904 με 1905 ξέσπασε ο Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος, όπου η Ρωσία ηττήθηκε από την Ιαπωνία στην Κορέα τότε. Στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο η Ρωσία ήταν στο πλευρό της Αντάντ και ενώ δεν πήγαινε καλά απέναντι στους Γερμανούς και στους Αυστροούγγρους, κέρδισε τον Καύκασο και στον Πόντο τους Τούρκους.
Τότε ενώ σταθεροποίησε σχετικά το μέτωπο στην Ανατολική Ευρώπη και πίεσε πολύ τους Τούρκους, ξέσπασε το 1917 η Ρωσική Επανάσταση υπό τον Λένιν. Έτσι η Ρωσία θα αλλάξει καθώς θα συνθηκολογήσει με την Γερμανία και τους συμμάχους της το 1918 ενώ θα γίνει ο Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος. Το 1919 η Γαλλία, η Ελλάδα και άλλες χώρες θα στείλουν στρατό στην Ουκρανία για να ηττηθεί ο Κόκκινος στρατός του Λένιν. Όμως οι Σοβιετικοί κέρδισαν και το 1921 ο Λένιν βοήθησε τον Κεμάλ, καθώς τότε οι Τούρκοι με τους Ρώσους Κομμουνιστές μοίρασαν τα εδάφη της Αρμενίας. Στον μεσοπόλεμο ανέβηκε στην εξουσία ο Στάλιν που βιομηχανοποίησε την Ρωσία και έκανε κάποιες μεταρρυθμίσεις. Μετά έκανε πάρα πολλές ακραίες και σκληρές ενέργειες που έμειναν ως εκκαθαρίσεις.
Στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο η Σοβιετική Ένωση στην αρχή υπογράφει σύμφωνο μη επίθεσης με την Ναζιστική Γερμανία, όπου τότε μοιράστηκε η Πολωνία και η Ανατολική Ευρώπη γενικότερα. Κατά το 1941 ξεκίνησε ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος όπου η Σοβιετική Ένωση στο τέλος έφτασε μέχρι το Βερολίνο, την Βιέννη και την Σόφια. Αμέσως μετά ξεκίνησε ο Σύμφωνο της Βαρσοβίας όπου ήταν μια άμεση απάντηση στην ίδρυση του Νάτο, και έτσι είχαμε τον Ψυχρό Πόλεμο. Κατά το 1990 η Σοβιετική Ένωση διαλύθηκε και ξεκίνησε η Ρωσική Ομοσπονδία.
Διαχρονικά η Ρωσία θέλει έξοδο στις θερμές θάλασσες, είναι μέρος της Ευρώπης στο πάζλ της ιστορίας, των λαών και της ασφάλειας. Ήταν κατά της επέκτασης του ΝΑΤΟ καθώς δεν θέλει μια μελλοντική απειλή στην πόρτα της ενώ όλα δείχνουν (σύμφωνα και με Αμερικανούς) ότι στην Ουκρανία κερδίζουν και είναι μια τελειωμένη ιστορία, καθώς η Ευρώπη δεν έχει γενικά στρατό ενώ δεν συμφέρουν τις ΗΠΑ και άλλους να έρθουν σε Γ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ρωσία δεν μπορεί να γίνει σαν τις ΗΠΑ ή την Κίνα τόσο από τον πληθυσμό όσο και από την δομή της οικονομίας, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι μια δυνητική υπερδύναμη σε όλα τα επίπεδα. Και γενικότερα μια μεγάλη δύναμη που έχει επιρροή και μερίδιο από την Παγκόσμια Γεωπολιτική πίτα. Μέχρι στιγμής η Ρωσία δείχνει ότι καταφέρνει να δημιουργήσει σε συνεργασία με την Κίνα και άλλες χώρες, για έναν πολυπολικό (πολλές μεγάλες δυνάμεις) κόσμο και όχι έναν νέο μονοπολικό κόσμο (μια μεγάλη υπερδύναμη). Από την άλλη το ενδιαφέρον των ΗΠΑ μετατοπίζεται από την Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, στον Ειρηνικό με στόχο την Κίνα.
Πηγές:
Βιβλιογραφία:
1) Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019
2) Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο, Σταύρος Λυγερός & Σωτήρης Δημόπουλος, Εκδόσεις Πατάκης, 2022
3) Η Διπλωματία, Henry Kissinger, Εκδόσεις Πεδίο, 2023
4) Ο Νέος Ψυχρός Πόλεμος, Παναγιώτης Ρουμελιώτης & Βασίλης Κολλάρος, Εκδόσεις Λιβάνη, 2022
5) Ρωσία ο Μεγάλος Εχθρός της Δύσης, Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο, 2022
6) Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, Paul Boyer, Εκδόσεις Θυράθεν, 2015
7) Κυβερνώντας τον κόσμο Η ιστορία μιας ιδέας, Mark Mazower, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2013
8) Ιστορία της Ρωσίας, Paul Bushkovitch, Εκδόσεις Αιώρα, 2013
Διαδικτυακές πηγές:
1) Προφητικό άρθρο του 1997 προέβλεψε τι συμβαίνει σήμερα με Ρωσία και Δύση link: https://www.tanea.gr/2024/04/07/world/profitiko-arthro-tou-1997-proevlepse-ti-symvainei-simera-me-rosia-kai-dysi/
2) Σε ποιον ανήκει ο Βόρειος Πόλος; Ο νέος «πόλεμος» ανάμεσα σε Ρωσία και Δύση ξεκινάει στην Αρκτική link: https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1467800/se-poion-anikei-o-voreios-polos-o-neos-polemos-anamesa-se-rosia-kai-dysi-xekinaei-stin-arktiki/
3) Η Ρωσία, η Ευρώπη, οι ΗΠΑ και η γεωπολιτική του φυσικού αερίου link: https://www.ot.gr/2021/09/23/diethni/i-rosia-i-eyropi-oi-ipa-kai-i-geopolitiki-tou-fysikou-aeriou/
