Ο “Κωνσταντίνος Παλαιολόγος” από τη Δύση: Η Επιστολή των Μανιατών προς τον Κάρολο Α’ του Νεβέρ (1618)

του Πέτρου Πλακογιάννη,

Εισαγωγή

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η Μάνη διατήρησε έναν βαθμό αυτονομίας και ελευθερίας. Το 1618, σε μια εποχή όπου οι ελπίδες για βοήθεια από τη Δύση δεν είχαν ακόμη σβήσει, οι πρόκριτοι και κληρικοί της Μάνης απηύθυναν επιστολή στον Κάρολο Α’ του Νεβέρ (Carlo Gonzaga-Nevers), έναν Ιταλό ευγενή που προβαλλόταν ως απόγονος των Παλαιολόγων. Η επιστολή αυτή έχει διασωθεί και αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο της εποχής. Το έγγραφο αυτό έχει τεράστια ιστορική αξία. Είναι από τα σπανιότερα τεκμήρια της προεπαναστατικής εποχής που συνδέει άμεσα την επιβίωση της βυζαντινής πολιτικής μνήμης με την ελληνική εθνική ταυτότητα.

“Υψηλότατε και σεβαστέ αφέντη, Δούκα της Νεβέρ, Κωνσταντίνε Παλαιολόγε,

Με μεγάλη χαρά μάθαμε από τον εκλαμπρότατο Κόντε ντε Καστέλ-Ρινάλδο και τον σινιόρ Πιέρο ντε Μέντιτσι, συμπατριώτη μας, την αγάπη και την προθυμία της Υψηλότητάς σας για την ελευθερία του γένους των Ρωμαίων.

Για τούτο, σας ευχαριστούμε και προσκυνούμε ταπεινά την Υψηλότητά σας, ευχόμενοι να σας δώσει ο Θεός τη δύναμη να μας ελευθερώσετε με νίκες και στρατό, όπως χρειάζεται για να πολεμήσουμε τους Αγαρηνούς.

Όταν φτάσετε με τις δυνάμεις εκείνες που μας προανήγγειλαν οι προαναφερθέντες κύριοι, είμαστε έτοιμοι να σας προσκυνήσουμε και να χύσουμε το αίμα μας για την αγάπη του Εσταυρωμένου Χριστού, για τον οποίο θέλουμε να πεθάνουμε όλοι μαζί.

Στέλνουμε μαζί σας τον σινιόρ Πιέρο ντε Μέντιτσι, τον οποίο ορίζουμε ως αντιπρόσωπό μας από τον Κάβο της Μάνης έως την Καλαμάτα, να ζητήσει βοήθεια για τον τόπο μας. Του δίνουμε εξουσιοδότηση για ό,τι χρειάζεται στο ιερό αυτό έργο.

Ευχόμαστε η Υψηλότητά σας να λάβει από τον Ουρανό κάθε δύναμη, νίκη και τιμή, και να παραμείνει πρίγκιπας δικός μας και προστάτης.

Υπογραφές και Χωριά Προέλευσης:

• Νικήτας, Επίσκοπος και Έξαρχος Πατριαρχικού Ζυγού, με την γενιά του και τα χωριά του Ζυγού (Νότια Μάνη)
• Γρηγόρης Κληνουδής, με την γενιά του και τον τόπο του (πιθανώς Μέσα Μάνη)
• Πατρίκιος Φωκάς, με την γενιά του και τον τόπο του (πιθανώς Φωκιανά, Μέσα Μάνη)
• Δημητράκης Κοντόσταυλος, με την γενιά του και τον τόπο του (άγνωστη ακριβής περιοχή)
• Δημήτρης Νίκλος, με την γενιά του και τον τόπο του (ίσως ισχυρή οικογένεια στη Μέσα Μάνη)
• Ιώσαφος, Ιερομόναχος και Ηγούμενος Χελμού, με την γενιά του και τη Μονή Χελμού (Περιοχή Ταινάρου)
• Οικονόμος Νέρης, με την γενιά του και την χώρα της Μηλέας (Ανατολική Μάνη)
• Φραγκίσκος Οιτύλου, με την γενιά του και τη Ζαρνάτα (Κεντρική Μάνη)
• Κωνσταντής Πούβελος, με την γενιά του και όλη τη Ζαρνάτα (Οίτυλο)
• Γεώργιος Σκούμπλος, ταβουλάριος Ανδρούβιστας, με την γενιά του και τη χώρα του (Δυτική Μάνη)
• Νικήτας Μελισσηνός, ταβουλάριος Πραστίου, με την γενιά του και το Πραστίο (ΒΑ Μάνη)
• Οικονόμος Κουτήφαρης, με τη γενιά του και τα χωριά του Ζυγού (Νότια Μάνη)
• Δημήτριος Στυλιανός, με την γενιά του και τα χωριά του (ίσως Πραστίο)
• Δημέας Βέλκουνος, με την γενιά του και τη χώρα της Αρκούδας (ίσως Άρνα ή Λακωνία)
• Γεώργιος Κορωναίος, με την γενιά του και τα χωριά του (πιθανώς Μέσα Μάνη, π.χ. Κίττα)
• Λουκάς ντι Μέντιτσι, με την γενιά του και το Βοίτυλο (Κεντρική Μάνη)
• Θεόδωρος Στεφανόπουλος, με την γενιά του και το Βοίτυλο
• Θεοδωράκης Μαλέβρης, με την γενιά του και όλο το χωριό Μάνη (γύρω από Βίγλα ή Καριά)
• Κωνσταντής Στεφανόπουλος, με την γενιά του και το Βοίτυλο
• Μιναλάκης Κοσμάς, με την γενιά του και το χωριό του (τοποθεσία αβέβαιη)
• Ανονής Μέντιτσι, με την γενιά του και το Βοίτυλο

Ιστορικές Σημειώσεις και Ανάλυση

1. “Κωνσταντίνε Παλαιολόγε” – Οι Μανιάτες χρησιμοποιούν τον τίτλο αυτόν για να προσδώσουν στον Κάρολο Α’ θεϊκή και αυτοκρατορική νομιμοποίηση. Η ταύτιση με τον τελευταίο βυζαντινό αυτοκράτορα λειτουργεί συμβολικά αλλά και πολιτικά.
2. Αναφορά στους “Αγαρηνούς” – Η λέξη αυτή αναφέρεται στους Οθωμανούς, μέσα από τη βυζαντινή-χριστιανική οπτική. Τονίζεται ο θρησκευτικός χαρακτήρας του αγώνα.
3. Η επίκληση στον Εσταυρωμένο Χριστό – Η θρησκευτικότητα λειτουργεί εδώ όχι μόνο ως πίστη, αλλά ως πολιτική ταυτότητα ενάντια στην “αλλόθρησκη” κυριαρχία.
4. Ο ρόλος του Πιέρο ντε Μέντιτσι – Η αποστολή του ως πρεσβευτή των Μανιατών δείχνει τη σοβαρότητα της προσπάθειας και την ύπαρξη διπλωματικών διαύλων με τη Δύση.
5. Ανάγκη για εξωτερική βοήθεια – Το γράμμα είναι κραυγή αγωνίας αλλά και σχέδιο πολιτικής συμμαχίας με ευρωπαίους χριστιανούς ηγεμόνες.

Βιβλιογραφία / Πηγές:

• Κ. Σάθας, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, Αθήνα 1869, σ. 206-209.
• Νεώτερη Ελληνική Ιστοριογραφία, Ακαδημία Αθηνών, Τόμος περί Επαναστάσεων.
• Διονύσιος Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάστασις, τ. 1.