Ακούμε πολλές φορές ότι για πρώτη φορά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα σύνορα άλλαξαν με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Είναι όμως έτσι; Πάμε να δούμε στην διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου από το 1946 μέχρι το 1990 και από το 1991 με την Πτώση της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι και το 2021. Πριν πάμε σε αυτά να ξεκαθαρίσουμε τρία πράγματα σχετικά με το ερώτημα και ποιο γιατί είναι το προβληματικό αφήγημα σχετικά με το διεθνές δίκαιο που ακούμε συχνά στην χώρα μας.
Πρώτον δεν υπάρχει ένα διεθνές νομικό δίκαιο, διότι δεν υπάρχει ένας διεθνής στρατός να το επιβάλλει σε περίπτωση που δεν γίνεται σεβαστό. Δεύτερον το διεθνές δίκαιο ανά εποχή αλλάζει, δηλαδή το σημερινό διεθνές δίκαιο που αμφισβητείται ξεκάθαρα ξεκίνησε από τον ΟΗΕ το 1946 και ευνοούσε τις θαλάσσιες δυνάμεις και του Δυτικούς Διεθνής Οργανισμούς. Αυτό προέκυψε αφενός διότι ο Αγγλοσαξονικός παράγοντας είχε ένα πανίσχυρο ναυτικό και έλεγχε σημαντικά θαλάσσια περάσματα και είχε πολλές στρατιωτικές βάσεις σε νήσους σε όλον τον κόσμο. Αυτό υπάρχει γενικά ακόμα και σήμερα. Τρίτον δυστυχώς διαχρονικά μετράει το δίκαιο του ισχυρού, όπως είχε γράψει ο Θουκυδίδης ‘’Ο δυνατός προχωράει όσο του επιτρέπει η δύναμη του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιτρέπει η αδυναμία του’’. Αυτό στην ουσία δεν άλλαξε ποτέ ακόμα και με την Παγκοσμιοποίηση και την ιδέα του Ενός Κόσμου, που ξεκίνησε το 1991 στις ΗΠΑ μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και του Ανατολικού Μπλοκ.
Ο Πόλεμος στην Ουκρανία θα επηρέαζε άμεσα την Ευρώπη, δεδομένου ότι στις συμφωνίες του Μινσκ, συμμετείχαν οι δύο μεγαλύτερες Ευρωπαϊκές χώρες, η Γαλλία και η Γερμανία. Ενώ στο σύνολο της οι Ευρωπαϊκές χώρες, εξαρτιόνταν πάρα πολύ από το Ρωσικό Φυσικό αέριο, που ήταν φτηνό και έδινε ενέργεια στις Ευρωπαϊκές βιομηχανίες μέχρι και παραγωγή θερμότητας για τον χειμώνα και ηλεκτρικής ενέργειας. Οπότε προφανώς λόγο των κυρώσεων και της εισβολής της Ρωσίας δεν γινόταν να υπάρξει μια ηρεμία. Φυσικά ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι σκληρός έχει λάβει διεθνής διαστάσεις από οικονομικές μέχρι στρατιωτικές, και δεν δικαιολογείται ηθικά, παρόλου που δεν υπάρχει στην ουσία διεθνές δίκαιο. Οπότε εννοείται μια βίαιη αλλαγή συνόρων φέρνει πολλά αρνητικά και είναι λογικό η Ελλάδα να καταδικάσει μια τέτοια ενέργεια. Από την άλλη όπως θα δούμε τα σύνορα άλλαξαν αρκετές φορές, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί την εισβολή της Ρωσίας ή τον πόλεμο του Ισραήλ στην Γάζα, αλλά μπορεί να εξηγήσει γιατί συμβαίνει σήμερα πόλεμος ‘’εν έτη 2025’’ όπως λένε αρκετοί στην Ευρώπη.
Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε κοσμοϊστορικές αλλαγές και ήταν ο πιο αιματηρός πόλεμος που έγινε ποτέ μέχρι και σήμερα. Μετά τον πόλεμο και αργότερα με την ίδρυση της ΕΟΚ, υπήρξε ο γνωστός Κόκκινος ή Σοβιετικός κίνδυνος στα πλαίσια του Ψυχρού Πολέμου, με την ανάπτυξη του ΝΑΤΟ και του Ανατολικού Μπλοκ. Όταν έπεσε η Σοβιετική Ένωση και η ΕΟΚ μετεξελίχθηκε στην σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, υπήρξε η εντύπωση για το τέλος της ιστορίας και των πολέμων. Όμως όχι απλά δεν τελείωσαν ποτέ οι πόλεμοι, απλά τότε δεν υπήρξε ένας πόλεμος που να απειλούσε την ευημερία των κρατών και λαών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για αυτό σήμερα, ακούμε και στην χώρα μας, πως γίνεται σήμερα να γίνεται πόλεμος στην εποχή της τεχνολογίας και της προόδου. Αυτό είναι ένα ουτοπικό και λάθος αφήγημα που έδωσαν τόσο οι Ευρωπαϊκές ηγεσίες όσο και τα Ευρωπαϊκά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Παρακάτω θα δούμε ορισμένα σημαντικά ιστορικά παραδείγματα όπου άλλαξαν τα σύνορα τόσο την Ευρωπαϊκή Ήπειρο όσο και στην Μέση Ανατολή μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν τον Πόλεμο στην Ουκρανία.
Αλλαγή Συνόρων στην Γιουγκοσλαβίας (1991 – 1992)
Μια ιδιαίτερη περίπτωση βίαιης αλλαγής συνόρων, ήταν η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας από το 1992 μέχρι και το 1992 που δημιουργήθηκαν 6 διαφορετικά κράτη (Σλοβενία, Σερβία, Κροατία, Βοσνία & Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο και Σκόπια) και μια αυτόνομη περιοχή (Κόσσοβο). Όπου μάλιστα το Κόσσοβο θα αποτελούσε και αποτελεί μέχρι και σήμερα μια περιοχή σύγκρουσης συμφερόντων ανάμεσα στην Σερβία και στην Αλβανία. Οπότε άλλαξαν τα σύνορα αρκετές φορές και μέσα στην δεκαετία του 1990 μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, όπου τότε υποτίθεται ότι έγινε πραγματικότητα η ιδέα του Ενός Κόσμου με την λεγόμενη Φιλελεύθερη Δημοκρατία. Οι ΗΠΑ μαζί με το ΝΑΤΟ είχαν την δύναμη να επέμβουν στην κρίση της Γιουγκοσλαβίας και να αλλάξουν τα σύνορα και να βομβαρδίσουν την Σερβία ακόμα. Τότε υπήρξαν διάφορες αντιδράσεις, αλλά οι κυβερνήσεις των Δυτικών Κρατών δεν αντέδρασαν γενικότερα, πράγματα που εξηγείται δεδομένου ότι η Δύση τότε ήταν στην ουσία η μόνη δύναμη στον κόσμο. Είναι άξιο αναφοράς ότι στην Ελλάδα υπήρξαν αρνητικές αντιδράσεις τόσο το 1992 όσο και το 1999 σχετικά με την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Όπου η Ελλάδα δεν συμμετείχε στους βομβαρδισμούς των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, και μάλιστα είχε ασκήσει και βέτο στο ΝΑΤΟ.
Αλλαγή Συνόρων στην Κύπρο (1974)
Το Κυπριακό είναι ένα τεράστιο ζήτημα, όπου εμπλέκεται η Βρετανία, η Τουρκία και η Ελλάδα μέχρι οι ΗΠΑ και η τότε Σοβιετική Ένωση. Μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου από την Βρετανία, υπήρξε αφενός το ζήτημα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα και το θέμα των Τουρκοκυπρίων με τους Ελληνοκύπριους. Υπήρξαν διάφορες προτάσεις, όπως το Σχέδιο Ανάν για να λυθεί το Κυπριακό. Τελικά το 1974 η Τουρκία εισέβαλε με την δικαιολογία της προστασίας των Τουρκοκύπριων, ενώ υπήρξε ρήξη μεταξύ του Δικτάτορα Ιωαννίδη και του Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου. Η Βρετανία ενέκρινε την εισβολή ενώ οι ΗΠΑ επίσης. Η Κύπρος ήταν ανεξάρτητο κράτος μέλος του ΟΗΕ και έχασε το 37% της κυριαρχίας της. Η Εισβολή των Τούρκων και η απώλεια αυτή, οδήγησε στην πτώση της στρατιωτικής Δικτατορίας του Ιωαννίδη στην Ελλάδα και στο ξεκίνημα της Μεταπολίτευσης. Άξιο αναφοράς είναι ότι οι Ελληνικές Κυπριακές δυνάμεις σταμάτησαν τους Τούρκους από το να καταλάβουν περισσότερα εδάφη στην Κύπρο, παρόλου που ήταν λιγότεροι και δεν είχαν ιδιαίτερη υποστήριξη. Μέχρι και σήμερα δεν έχει αλλάξει κάτι παρόλου που είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Από τότε έχει να γίνει μια άμεση στρατιωτική σύγκρουση ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Και φυσικά ήταν μια ξεκάθαρη και βίαιη αλλαγή συνόρων, που ισχύει de facto μέχρι και σήμερα, ασχέτως που δεν έχει αναγνωριστεί διεθνώς από κανένα κράτος πέραν της Τουρκίας.
Αλλαγή Συνόρων στην Παλαιστίνη (1946 – Σήμερα)
Στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βρετανοί είχαν υποσχεθεί ανεξάρτητο κράτος τόσο στους Άραβες της Αραβικής Χερσονήσου όσο και στους Άραβες ακόμα της Παλαιστίνης, αν συμμαχούσαν με την Αντάντ και πολεμούσαν τους Οθωμανούς Τούρκους. Τελικά αφού τελείωσε και ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, η Βρετανική υπόσχεση για τους Άραβες κρατήθηκε για την Σαουδική Αραβία και όχι για τους Άραβες της Παλαιστίνης. Καθώς τότε η Εβραϊκή Διασπορά με το Σιωνιστικό Συνέδριο ιδρύουν το Κράτος του Ισραήλ, που αναγνωρίστηκε πρώτο από τις ΗΠΑ. Αμέσως σχεδόν ξεκίνησε ο Πρώτος Αραβοϊσραηλινός Πόλεμος, όπου απειλήθηκε το Κράτος του Ισραήλ, αλλά και 700.000 Άραβες της Παλαιστίνης εκτοπίστηκαν από τα σπίτια τους. Ακολούθησαν και άλλοι πόλεμοι, όπως ο Πόλεμος των Έξι Ημερών (1967) και ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ (1973), όπου το Ισραήλ νίκησε πάλι, παρά την μεγάλη απειλή. Από τότε μέχρι και σήμερα δεν έχει υπάρξει η λύση των Δύο Κρατών, ενώ έχουμε τον πόλεμο στην Γάζα από το 2023, που φέτος κλείνει 2 χρόνια και δεν έχει ακόμα αφενός επαλειφθεί η Χαμάς και αφετέρου δεν έχει ξεκάθαρη νίκη του Ισραήλ, παρόλου που έχει το πλεονέκτημα και στην στήριξη των ΗΠΑ.
Το Κράτος του Ισραήλ άλλαξε τα σύνορα από την Συρία, μέχρι την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο αρκετές φορές, ενώ τα αλλάζει και σήμερα, με την συμμετοχή έως την ανοχή των Δυτικών Κρατών. Που παρόλου που αναφέρουν αυτοσυγκράτηση, έχουν μια στάση περισσότερο των ΗΠΑ και της Γερμανίας, όπου βοηθούν το Ισραήλ τόσο για τα συμφέροντα τους όσο και για ότι το Ισραήλ έχει τεράστια επιρροή οικονομική σε όλο τον κόσμο, με το Αμερικανοισραηλινό Λόμπι, που είναι το ισχυρότερο στον κόσμο.
Αλλαγή Συνόρων με την Επανένωση της Γερμανίας (1990)
Ίσως η σημαντικότερη αλλαγή συνόρων στην Ευρώπη τα τελευταία 40 χρόνια ήταν η Επανένωση της Γερμανίας. Η Πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, ήταν μια ιδιαίτερα κομβική στιγμή για τον 20ο αιώνα και για τον Ψυχρό Πόλεμο. Έγινε στα πλαίσια των ειρηνικών διαδηλώσεων και εξεγέρσεων του 1989 που θα οδηγούσε στην πτώση του Ανατολικού Μπλοκ και της Σοβιετικής Ένωσης. Βέβαια έγινε και μετά από πολλές διαβουλεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης και της συμφωνίας που κατέληξε η Κυβέρνηση της Δυτικής και της Ανατολικής Γερμανίας. Τότε όχι απλά άλλαξαν τα σύνορα, χωρίς βέβαια πόλεμο, αλλά έγινε η επανένωση της ηττημένης χώρας του Β Παγκοσμίου πολέμου, και μιας από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης. Τότε οι ΗΠΑ είπαν προφορικά στον Γκορμπατσόφ, ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί πότε Ανατολικά πιο κοντά στην Ρωσία. Ωστόσο δεν υπογράφτηκε κάποια επίσημη συνθήκη τότε.
Αλλαγή Συνόρων στην Τσεχοσλοβακία (1992)
Στις 31 Δεκεμβρίου του 1992 διαλύθηκε η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας, και έγιναν τα σημερινά κράτη της Τσεχίας και της Σλοβακίας. Πρώτη φορά η Τσεχοσλοβακία δημιουργήθηκε με την ανεξαρτησία της από την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία, μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου το 1918. Μετά διαλύθηκε πρώτη φορά η Τσεχοσλοβακία, από την Ναζιστική Γερμανία, το 1939 λίγο πριν την Γερμανική εισβολή στην Πολωνία. Μετά τον Πόλεμο έγινε η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας, και μέρος του Ανατολικού Μπλοκ. Μετά την κρίση με την Σοβιετική Ένωση και την σταδιακή παρακμή του Ανατολικού Μπλοκ, το 1989 έγινε η Ευγενής ή Βελούδινη Επανάσταση όπου κατέρρευσε ουσιαστικά το Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας. Παρόλου που η κοινή γνώμη δεν ήθελε απαραίτητα τον οριστικό διαχωρισμό της ομοσπονδίας, οι διαφωνίες μεταξύ των Τσέχων και Σλοβάκων πολιτικών, αλλά και η απόσχιση Σοβιετικών Κρατών δορυφόρων, έφεραν την τελευταία και οριστική διάλυση της Τσεχοσλοβακίας. Οπότε και εδώ είχαμε αλλαγή συνόρων μέσα από αλλαγές και εντάσεις, που δεν κατέληξαν σε Εμφύλιο Πόλεμο. Και μάλιστα έγινε το 1992 αφού είχε καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση.
Η Πτώση της Σοβιετικής Ένωσης (1991)
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης αποτέλεσε την λήξη ουσιαστικά του Ψυχρού Πολέμου. Η Αυτοκρατορία του Κακού, όπως την είχε χαρακτηρίσει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ρέιγκαν, δεν υπήρχε πια. Υπήρξαν διάφοροι παράγοντες που οδήγησαν στην πτώση, όπως διαφθορά, εσωτερική επέμβαση των ΗΠΑ σε έναν βαθμό, οι πάρα πολύ υψηλές οικονομικές δαπάνες για τον στρατό, και αρκετά ακόμα. Με την πρώτη της Σοβιετικής Ένωσης ιδρύθηκαν τα εξής κράτη: Ρωσική Ομοσπονδία, Λευκορωσία, Αρμενία, Καζακστάν, Γεωργία, Μολδαβία, Αζερμπαϊτζάν, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν, Ουκρανία, Ουζμπεκιστάν και Κιργιστάν. Δηλαδή άλλαξαν τα σύνορα σε όλη την Κεντρική Ασία, Ανατολική Ευρώπη και στον Καύκασο, στα σύνορα της Μέσης Ανατολής. Όμως αυτό τελείωσε τον Ψυχρό Πόλεμο με την νίκη του Δυτικού Μπλοκ και την ήττα του Ανατολικού Μπλοκ και της Σοβιετικής Ένωσης. Την άνοδο της Κίνας για να γίνει το ισχυρότερο Σοσιαλιστικού τύπου Κράτος και το τέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι τα σύνορα πάντα άλλαζαν και αλλάζουν, ακόμα και στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, όχι μόνο στην Μέση Ανατολή, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μάλιστα υπάρχουν και άλλα παραδείγματα, είτε με πολέμους είτε με κρίσεις, που άλλαξαν τα σύνορα. Προφανώς συμφέρει την Ευρώπη και την Ελλάδα, να μην αλλάξουν τα σύνορα σήμερα, αλλά δεν μπορούμε να λέμε ότι από την μια να μην αλλάζουν τα σύνορα παντού, αλλά κάπου να μην μιλάμε. Ας παραδεχθούμε ότι η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η μείωση εδαφών στους Άραβες Παλαιστίνιους ή και άλλες περιπτώσεις, συμφέρουν την Δύση. Εκεί το Ελλαδικό Κράτος να πει ναι εκεί ας αλλάξουν τα σύνορα αφού είναι οι σύμμαχοι μας ή τέλος πάντων είμαστε εξαρτημένοι από αυτούς. Και όχι να λέμε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία άλλαξε για πρώτη φορά τα σύνορα από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη ή γενικά. Τα αφηγήματα της εξωτερικής πολιτικής χρειάζεται να γίνουν γύρω από τον πολιτικό ρεαλισμό, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Διότι σήμερα η Ευρώπη ενώ έχει οικονομία και τεχνολογία γενικά, από την άλλη έχει σοβαρό πρόβλημα εξωτερικής πολιτικής και ηγεσίας.
Βιβλιογραφία
1) Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Εκδόσεις Διόπτρα (2019)
2) Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Θουκυδίδης, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, (2012)
3) Τουρκία, Ελλάδα και Ευρώπη, Α. Τριανταφυλλίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο (2023) 4) Ισραήλ & Παλαιστίνιοι, Οι δύο όψεις του προβλήματος, Dan Cohn – Sherbok, Εκδόσεις Περίπλους (2002)
5) Γεωπολιτική του πολέμου κατά της Ουκρανίας, Ιωάννης Ε. Κωτούλας, Εκδόσεις Παπαζήση, 2024
6) Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο, οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων στην ιστορία, Σταύρος Λυγερός & Σωτήρης Δημόπουλος, Εκδόσεις Πατάκης, 2022
7) Η Πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας Η Επανάσταση του 1989, Sebestyen Victor, Εκδόσεις Ψυχογιός (2012)
