Γράφει ο Ηλίας Αναγνωστάκης
Το ταξιδι του Ιταλου νοταριου Niccolo da Martoni μας δειχνει με γλαφυρο τροπο, το χαος, την διαλυση και τον φοβο που επικρατουσε στην Αττικη στα τελη του 14ου αιωνα.
Πραγματι, ο νεαρος (26 ετων) νοταριος απο την Capua, εφτασε στον Πειραια με πλοιο στις 24 Φεβρουαριου 1395, “μια πολυ κρυα μερα” οπως αναφερει στο χρονικο του. Το σουρουπο εφτασε στην Αθηνα, οπου εμεινε εντυπωσιασμενος απο την εκταση που επιαναν τα αρχαια ερειπια, αλλα και απο την πολυ μικρη εκταση που κατειχε η συγχρονη του Αθηνα, που ηταν στην ουσια ενας οικισμος 1.000 μολις σπιτιων. Η πολη δεν διεθετε πανδοχειο, οποτε ο Martoni και οι 3 συνοδοι του καταυλιστηκαν στο σπιτι του Βικαριου του Λατινου Αρχιεπισκοπου της πολεως, καπου κοντα στο σημερινο Μετς, αφου ο παντα παρατηρητικος Ιταλος εγραφε οτι: Μειναμε 500 μετρα μακρια απο τις μεγαλες στηλες “Grande Colonni” (προφανως του Ολυμπιου Διος), κοιταζαμε την Ακροπολη στα δεξια μας, κοντα σε ενα ερειπωμενο ναο της Αρτεμης (Αγροτερα;).
Την επομενη μερα, οι Ιταλοι ανακοινωσαν στις αρχες της πολης οτι θα κατευθυνοταν στην Βενετικη Χαλκιδα, και οτι χρειαζοταν συνοδεια. Οι αρχες (στην ουσια ο Φλωρεντινος Δουκας Accayoli) τους διεθεσε …γαιδουρια γιατι τα αλογα ηταν δυσευρετα και οσα υπηρχαν, διατιθοταν για την γελοια αριθμητικα φρουρα (120 Βαλλιστροφοροι, 25 Men-at-arms, 15 Ιπποτες) οι οποιοι κατα βασιν βρισκοταν στην Ακροπολη, σε εναν πυργο στο Μαρκοπουλο, στο τελωνειο του Πειραια και σε δυο πυργισκους, ο ενας στη Χασια και ο αλλος καπου στον Υμηττο. Δεν γινοταν φυσικα ουτε λογος για να διατεθει ενοπλη συνοδεια για τους 4 Ιταλους ταξιδιωτες. Ο Martoni ηταν ανενδοτος ομως και αφου πηρε 4 γαιδουρια, εφοδια και 2 Ελληνες νεαρους οδηγους, ξεκινησε εν μεσω χιονοθυελλας στις 25 Φεβρουαριου.
Μια μερα μετα, και αφου ταλαιπωρηθηκαν πολυ, εφτασαν στο καστρο του Συκαμινου “Ζuccaminu” που διεθετε φρουρα 20 Ιωαννιτων ιπποτων και ηταν κτηση του Ταγματος ηδη απο το 1211. Πριν φτασουν ομως στο καστρο, ειδαν απο μακρια Τουρκους ιππεις(!) που εκαναν επιδρομες στην περιοχη, λεηλατουσαν αγροικιες και αρπαζαν ζωα και ανθρωπους (Οι Τουρκικες επιδρομες στην Αττικοβοιωτια αναφερονται για πρωτη φορα το 1392). Οι εντρομοι Ιταλοι και Ελληνες συνοδοι τους θα επεφταν σιγουρα στα χερια των Τουρκων αν οι Ιωαννιτες με μια εκρηκτικη εξοδο δεν τους διεσωζαν, αν και λογω της μειωμενης ορατοτητας στην αρχη νομιζαν οτι ηταν Τουρκοι(!). Σε καθε περιπτωση, η μικρη συνοδεια ετυχε καλης φιλοξενιας απο τον Γαλλο διοικητη, ο οποιος τους εδωσε “δυνατο ντοπιο ξινο κρασι” (ρετσινα;) και αλογα για να συνεχισουν το ταξιδι.
Μεσω ενος ψαροκαικου που το πηραν απο το Χαλκουτσι “Porto Chalkutzi” εφτασαν στην Χαλκιδα στις 27 Φεβρουαριου 1395. Εμειναν εκει μεχρι τις 2 Απριλιου οταν: “Μετα το γευμα φυγαμε απο τη Χαλκιδα με μια μικρη βαρκα. Φτασαμε στο Χαλκουτσι αλλα καναμε λαθος και αντι να παμε στο καστρο του Συκαμινου φτασαμε σε εναν ερειπωμενο πυργο “Ripo” (Ωρωπος) που ειχε 15 “Αlbaniti” (Αρβανιτες;) που το ειχαν κανει ορμητηριο, ειχαν εφοδια πολλα, εβριζαν συνεχως και εκαναν οτι κακο περνουσε απο το χερι τους”. Μολις η μικρη συνοδεια καταλαβε το λαθος της εφυγε τρεχοντας δεχομενη “μια βροχη απο βελη”.
Οι Ελληνοιταλικη κομπανια κατορθωσε τελικα να φτασει το βραδυ της 2/3 Απριλιου στο φρουριο του Συκαμινου και μεσω αυτου στην Αθηνα: “Περπατησαμε ολη την νυχτα με μεγαλο φοβο και προσπαθεια, μεσα απο δυσβατα, πετρωδη βουνα (Πεντελη;) και κοιλαδες, μεσα απο δυσκολους και σκοτεινους δρομους, απο τη μια κοιλαδα στην επομενη, προσεχωντας μην βρουμε μπροστα μας τους θηριωδεις Τουρκους η τους κακους Albaniti που συνηθιζαν να παραμονευουν στα μερη αυτα. Τα καταφεραμε ομως, το ξημερωμα βλεπαμε τον καμπο της Satines (Aθηνα)”
Η ολη αφηγηση ειναι ενδεικτικη της ανωμαλης καταστασης που επικρατουσε στην Αττικη και Ελλαδα γενικοτερα, του πολιτικου πολυκερματισμου που ηταν απορροια των γεγονοτων του ταραχωδους 13ου αιωνα. Οι δε αστειες Φραγκικες δυναμεις κατοχης, η αποδυναμωση του Ελληνικου πληθυσμου και η διαλυτικη δραση διαφορων ληστρικων ομαδων, Ελληνων, Αλβανων και διαφορων Καταλανων, δεν αφηνε περιθωριο για κατι καλο, οποτε ας μην εκπλησσεται κανεις με την ευκολια με την οποια υποταχθηκε ο Ελλαδικος χωρος στον Οθωμανικο οδοστρωτηρα μεχρι τα μεσα του 15ου αιωνα
( Nicollo da Martoni, Memoirs- Unknown castles, Kristian Mollin, 2001).
