Η φιλολογική ομάδα του CognoscoTeam δημοσιεύει τις ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας (με σαφή επεξήγηση και ανάλυση) στο οποίο εξετάζονται σήμερα οι υποψήφιοι των Πανελλαδικών εξετάσεων ΓΕΛ και Εσπερινών Λυκείων.
Επιμέλεια : Στρατή Αγγελική, Ρέττος Μιχάλης, Νικολοπούλου Αλεξάνδρα.
Τα θέματα:
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ΄ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 – ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
ΚΕΙΜΕΝΟ [Επίκληση των αξιών της δημοκρατίας]
Χρειάζεται μια απάντηση στο βασικό ερώτημα που άκουσα να επαναλαμβάνεται συχνά, κυρίως από τους νέους οι οποίοι τόσο εύκολα αυταπατώνται κι εξίσου εύκολα απογοητεύονται: Αφού η δημοκρατία είναι κατά κύριο λόγο ένα σύνολο διαδικαστικών κανόνων, πώς μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να βασιζόμαστε στους «ενεργούς πολίτες»; Για να έχουμε ενεργούς πολίτες, δεν χρειάζονται άραγε και ιδανικά; Και βέβαια χρειάζονται τα ιδανικά. Πώς όμως να μην πάρουμε υπόψη μας τις μεγάλες ιδεολογικές συγκρούσεις που δημιούργησαν αυτούς τους κανόνες; Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε; Πρώτο μεταξύ όλων συναντάμε μέσα από αιώνες αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων το ιδανικό της ανοχής. Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία. Δεν χρειάζονται παραδείγματα· τα έχουμε καθημερινά μπροστά στα μάτια μας. Έπειτα έρχεται το ιδανικό της μη βίας. Ποτέ μου δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ, σύμφωνα με την οποία αυτό που ουσιαστικά διακρίνει μια δημοκρατική εξουσία από μια μη δημοκρατική είναι πως μονάχα στην πρώτη οι πολίτες μπορούν να ξεφορτωθούν τους κυβερνώντες χωρίς αιματοχυσίες. Οι τυπικοί κανόνες της δημοκρατίας, που τόσο συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, εισήγαγαν για πρώτη φορά στην ιστορία τρόπους συμβίωσης που είχαν στόχο την επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων χωρίς τη χρήση βίας. Μόνον εκεί όπου οι κανόνες αυτοί γίνονται σεβαστοί, ο αντίπαλος δεν θεωρείται πλέον εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί αλλά αυτός που μας αντιπολιτεύεται και αύριο μπορεί να πάρει τη θέση μας. Τρίτο, το ιδανικό της σταδιακής ανανέωσης της κοινωνίας μέσα από την ελεύθερη αντιπαράθεση των ιδεών και την αλλαγή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής. Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση των ειρηνικών επαναστάσεων, όπως συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες με την αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων, που ίσως να είναι η μεγαλύτερη επανάσταση της εποχής μας. Τέλος, το ιδανικό της αδελφότητας (η fraternité της Γαλλικής Eπανάστασης). Η ιστορία του ανθρώπου είναι σε μεγάλο βαθμό ιστορία συγκρούσεων αδελφοκτόνων. Στο έργο του Φιλοσοφία της Ιστορίας ο Χέγκελ* χαρακτήρισε την Ιστορία ως «απέραντο σφαγείο». Μπορούμε να τον διαψεύσουμε; Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει περίπτωση να διαρκεί επί μακρόν η δημοκρατία δίχως να γίνει ήθος και συμπεριφορά. —————————————— * Καρλ Πόπερ: Φιλόσοφος του 20ού αι. ** Γ. Β. Φ. Χέγκελ: Φιλόσοφος του 19ου αι.
Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό δίχως την αναγνώριση της αδελφότητας που ενώνει όλους τους ανθρώπους σε ένα κοινό πεπρωμένο; Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι τόσο περισσότερο αναγκαία σήμερα, που καθημερινά συνειδητοποιούμε αυτό το κοινό πεπρωμένο και θα έπρεπε να ενεργήσουμε με συνέπεια όσο υπάρχει ακόμα αυτή η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας. Απόσπασμα από το βιβλίο του Norberto Bobbio, Το μέλλον της δημοκρατίας, μετάφραση Π. Ράμος. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1993, σελ. 49-51.
A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (90-110 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το κείμενο, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Κυρίως οι νέοι αμφισβητούν τη δυνατότητα της δημοκρατίας να βασίζεται στους «ενεργούς πολίτες». β. Η αλλαγή στις σχέσεις των δύο φύλων δεν εντάσσεται στις ειρηνικές επαναστάσεις. γ. Η μακροβιότητα της δημοκρατίας προϋποθέτει ανάλογη στάση ζωής. δ. Ο φανατισμός και η βία βρίσκονται στον αντίποδα της ανοχής. ε. Στόχος των δημοκρατικών πολιτευμάτων δεν είναι η ειρηνική επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων. Μονάδες 10
Β2. α. Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο περιπτώσεις επίκλησης στην αυθεντία (μονάδες 2). β. Για ποιον λόγο χρησιμοποιεί ο συγγραφέας την επίκληση σε κάθε μία περίπτωση; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο (μονάδες 4). Μονάδες 6
Β3. α. Να ξαναγράψετε κάθε μία από τις παρακάτω προτάσεις της τρίτης παραγράφου, αντικαθιστώντας την υπογραμμισμένη λέξη με μία άλλη, σημασιολογικά ισοδύναμη: 1. «… δεν ξεχνώ τη διδαχή του Καρλ Πόπερ …». 2. «… γίνονται αντικείμενα χλευασμού …». 3. «… εισήγαγαν στην ιστορία τρόπους συμβίωσης …». 4. «… αυτός που μας αντιπολιτεύεται …». Μονάδες 4
β. Σε κάθε ένα από τα παρακάτω αποσπάσματα, να αναγνωρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας στις υπογραμμισμένες φράσεις (μονάδες 2) και να αποδώσετε τη σημασία τους μονολεκτικά ή περιφραστικά (μονάδες 4): 1. «… ο Χέγκελ χαρακτήρισε την Ιστορία ως “απέραντο σφαγείο” …» (5η παράγραφος). 2. «… η μικρή φλόγα της λογικής που φωτίζει την πορεία μας.» (6η παράγραφος). Μονάδες 6
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 10
Β4. α. Στα υφολογικά χαρακτηριστικά του δοκιμίου συμπεριλαμβάνονται τα παρακάτω: 1. σύνθετη δομή προτάσεων που επιτυγχάνεται με τη χρήση υποτακτικού λόγου, και 2. κάποια προφορικότητα στο ύφος που δείχνει διάθεση του δοκιμιογράφου να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη.
Για κάθε ένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να εντοπίσετε στο κείμενο δύο (2) παραδείγματα και να τα μεταφέρετε στο τετράδιό σας. Μονάδες 4
β. Να εξηγήσετε τη χρήση του σημείου στίξης της παρένθεσης που βρίσκεται στην 5η παράγραφο: «… (η fraternité της Γαλλικής επανάστασης) …». Μονάδες 2
γ. Στην παρακάτω φράση να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης (ενεργητική – παθητική) (μονάδα 1) και να το μετατρέψετε στο άλλο είδος (μονάδες 2): «… Μόνο η δημοκρατία επιτρέπει τη διαμόρφωση και την εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων …».
Μονάδες 3
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ 9
Γ1. «Για να διατηρούν τις βασικές τους αρχές, οι σύγχρονες δημοκρατίες βασίζονται στη δράση των ενεργών πολιτών» είναι το θέμα αφιερώματος στην ηλεκτρονική εφημερίδα του σχολείου σου. Σε ένα άρθρο 500-600 λέξεων να παρουσιάσεις τεκμηριωμένα τις θέσεις σου για το θέμα, εστιάζοντας: α. στις ενέργειες με τις οποίες ο πολίτης κάνει πράξη τη δημοκρατία στην καθημερινότητά του, και β. στις δράσεις με τις οποίες το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενεργών πολιτών με δημοκρατικό ήθος.
Προσοχή: στο άρθρο να μην αναγράψετε το ονοματεπώνυμό σας. Μονάδες 40
Οι ενδεικτικές απαντήσεις:
Α1.
Το απόσπασμα του Noberto Bobbio πραγματεύεται τις προσδοκίες που δημιουργεί το δημοκρατικό πολίτευμα ως προς τον τρόπο εξέλιξης των κοινωνιών. Η δημοκρατία δεν είναι απλά μία τυπική κανονιστική διαδικασία, αλλά προϋποθέτει ενεργούς πολίτες με δημοκρατικές αξίες και ιδανικά, αφού και οι ίδιοι οι κανόνες της αποτελούν παράγωγα ιδεολογικών συγκρούσεων. Είναι το μόνο πολίτευμα στο οποίο μπορούν οι κοινωνίες να μετασχηματίζονται χωρίς βίαιες αντιπαραθέσεις, εξαιτίας ακριβώς των τυπικών κανόνων που τη διέπουν. Μόνο μέσα σε αυτή μπορεί να υπάρξει κοινωνική πρόοδος μέσα σε συνθήκες ελεύθερης αντιπαράθεσης ιδεών, μέσα σε διαδικασίες που μπορούν επιφέρουν μία γόνιμη και εν διαλόγω μεταβολή των αντιλήψεων. Το στοίχημα για τις μελλοντικές κοινωνίες είναι η εμπέδωση της «αδελφότητας» και του κοινού πεπρωμένου της ανθρωπότητας. Διότι η δημοκρατία, για να έχει διάρκεια, είναι ανάγκη να μετουσιωθεί σε ήθος και τρόπο συμπεριφοράς.
B1. α. Σ
β. Λ
γ. Σ
δ. Σ
ε. Λ
Β2. α. § 3 : «Ποτέ μου δεν ξεχνώ …. αιματοχυσία».
§ 5 : «Τέλος, το ιδανικό …. «απέραντο σφαγείο»».
β. Η επίκληση στην αυθεντία, δηλαδή αναφορές σε γνώμες και απόψεις σημαντικών προσώπων από τον χώρο της επιστήμης, της διανόησης και του πολιτισμού ενισχύει την αξιοπιστία των επιχειρημάτων του πομπού, ισχυροποιεί τις θέσεις του και δίνει εγκυρότητα στα γραφόμενά του. Επιπλέον, η αναφορά σε πρόσωπα που αποτελούν αυθεντίες στο χώρο τους και έχουν καθολική αναγνώριση δηλώνει την ευρυμάθεια του πομπού.
Πιο συγκεκριμένα, στην πρώτη περίπτωση ο δοκιμιογράφος επικαλείται την αυθεντία του Καρλ Πόπερ προκειμένου να επιχειρηματολογήσει και να τεκμηριώσει την άποψή του, όσον αφορά στο ιδανικό της «μη βίας». Έτσι λοιπόν, καταλήγει πως σε μία δημοκρατική κοινωνία οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να απαλλαγούν από τους κυβερνώντες, χωρίς συγκρούσεις και αιματοχυσίες.
Στη δεύτερη περίπτωση, ο δοκιμιογράφος επικαλείται την αυθεντία του Χέγκελ προκειμένου να ισχυροποιήσει τη θέση του πως η Ιστορία εν τέλει είναι ένα πεδίο συνεχών αλληλοσυγκρούσεων.
Β3. α. διδαχή = διδασκαλία// χλευασμού= διαπόμπευσης, εξευτελισμού // συμβίωσης= συνύπαρξης// αντιπολιτεύεται= αντιπαρατίθεται.
β. «απέραντο σφαγείο» ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Σημασία : πεδίο αλληλοσυγκρούσεων και αιματοχυσιών.
«που φωτίζει την πορεία μας» ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Σημασία : η λογική που καθοδηγεί τον άνθρωπο.
Β4. α. 1) Χρήση υποτακτικού λόγου : §1 Χρειάζεται μια απάντηση στο βασικό ερώτημα που άκουσα να επαναλαμβάνεται συχνά, κυρίως από τους νέους οι οποίοι τόσο εύκολα αυταπατώνται κι εξίσου εύκολα απογοητεύονται.
§2 Αν σήμερα απειλείται η ειρήνη στον κόσμο, η απειλή προέρχεται για άλλη μια φορά από τον φανατισμό, δηλαδή από την τυφλή πίστη στη δική μας αλήθεια και ότι αυτή μπορεί να επιβληθεί με τη βία.
2) Προφορικότητα στο ύφος : §1 Για να έχουμε ενεργούς πολίτες, δεν χρειάζονται άραγε και ιδανικά;
§1 Θέλετε να δοκιμάσουμε να τις απαριθμήσουμε;
β. επεξήγηση- διευκρίνιση : Επεξηγεί και διευκρινίζει το ιδανικό της αδελφότητας.
γ. Έχουμε ενεργητική σύνταξη. Μετατροπή σε παθητική: Η διαμόρφωση και η εξάπλωση ειρηνικών επαναστάσεων επιτρέπονται μόνο από την δημοκρατία.
