Ο Πόλεμος στην Ουκρανία μετράει τον τρίτο του χρόνο φέτος, και αποτελεί την μεγαλύτερη σύγκρουση σε Ευρωπαϊκό έδαφος από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ουκρανία αποτελούσε γεωγραφικά ανέκαθεν πεδίο συγκρούσεων και πολέμων από την Αρχαιότητα, όπου εκεί βρισκόντουσαν οι Σκύθες, μετά ήρθαν και άλλοι πολεμικοί λαοί όπως οι Ούννοι και οι Μογγόλοι. Είναι σημαντική περιοχή καθώς βρέχεται από την Μαύρη θάλασσα και αποτελεί μια γέφυρα μεταξύ Καυκάσου και Κεντρικής Ασίας με την Ανατολική Ευρώπη. Επίσης αποτελούσε ιδιαίτερα σημαντικό τόπο σιτηρών και συνεπώς δρόμο στο εμπόριο.
Γράφει ο Αντώνης Ζάρκος Τσιαγγάλης,
Στην περιοχή της Ουκρανίας και συγκεκριμένα στο Κίεβο γεννήθηκε το πρώτο επίσημο Ρωσικό Κράτος, που ήταν η Ρως του Κιέβου. Το Κράτος αυτό αποτελούνταν κυρίως από τους Ρως που ήταν Ανατολικοί Σλάβοι και από τους Βαράγγους, που ήταν ουσιαστικά Βίκινγκς. Λίγο μετά έγιναν Ορθόδοξοι Χριστιανοί από τους Βυζαντινούς όταν αυτοκράτορας ήταν ο Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος. Μετά στην Ουκρανία ήρθαν οι Μογγόλοι, οι Τάταροι, οι Οθωμανοί και επί Μεγάλου Πέτρου οι Ρώσοι κατέλαβαν ξανά σχεδόν ολόκληρη την Ουκρανία. Μάλιστα ο πόλεμος μεταξύ της Σουηδίας και της Ρωσίας κρίθηκε στην Μάχη της Πολτάβας το 1709 όπου οι Ρώσοι νίκησαν και έγιναν από τότε μεγάλη Ευρωπαϊκή υπερδύναμη. Μετά στους επόμενους δύο αιώνες που η Ρωσία είχε πολέμους με την Οθωμανική αυτοκρατορία, την Περσία αλλά και τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853 – 1856) όπου η Ρωσία συγκρούστηκε με όλες τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης και την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Αργότερα φτάσαμε στην πτώση της Τσαρικής Ρωσίας με την Οκτωβριανή Επανάσταση και την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης. Τότε έγινε για πρώτη φορά ένα ανεξάρτητο Κράτος στην περιοχή της Ουκρανίας, όπου το ίδρυσαν το 1649 οι Κοζάκοι Ζαπαρόζι, και λεγόταν το Κοζάκικο Χετμανάτο. Τότε είχαν κάνει επανάσταση εναντίον της Πολωνικής και Λιθουανικής Κοινοπολιτείας ενώ το συγκεκριμένο κράτος ήταν υποτελείς τόσο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας όσο και της Ρωσίας ενώ καταργήθηκε το 1764. Το 1919 ιδρύθηκε η Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας η οποία ήταν μέχρι και το 1991.
Πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο ο Στάλιν προκάλεσε τον Ουκρανικό λοιμό όπου από το 1932 μέχρι και το 1933 πέθαναν από την πείνα 3.500.000 με 5.000.000 άνθρωποι στην Ουκρανία. Στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο στην Δυτική Ουκρανία ειδικά τα στρατεύματα της Ναζιστικής Γερμανίας είχαν υποδοχή ως απελευθερωτές. Οι Σοβιετικοί αντιστάθηκαν πεισματικά στην Γερμανική προέλαση το 1941 ενώ μόνο στο Κίεβο, ο Κόκκινος Στρατός είχε 600.000 απώλειες. Μετά τον πόλεμο η Ουκρανία το 1945 έγινε μέλος του ΟΗΕ που τότε ιδρύθηκε ενώ στα πλαίσια της αποσταλινοποίησης δόθηκε η Κριμαία στην Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας. Τελικά το 1991 με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητο Κράτος και απέκτησε δικό της Σύνταγμα το 1996.
Αφού είδαμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή πριν πάμε στα διδάγματα να δούμε τα αίτια και τις αφορμές για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Αρχικά μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης οι ΗΠΑ συνέχισαν την επέκταση του ΝΑΤΟ ανατολικότερα καθώς παρόλου που διαβεβαίωναν τους Ρώσους προφορικά ότι δεν θα γίνει, ωστόσο δεν υπήρξε επίσημη συμφωνία. Αυτό έγινε διότι οι ΗΠΑ ήθελαν μελλοντικά μια Ρωσία στην Ευρώπη με την προϋπόθεση να γίνει δημοκρατική και να είναι υπό την επιρροή της. Το 2000 ξεκίνησε η περίοδος Πούτιν στην Ρωσία, ο νέος πρόεδρος που ήταν πρώην αξιωματικός της KGB και αυτός που κινούσε τα νήματα της FSB ήταν φιλόδοξος και στην αρχή είχε καλές σχέσεις με την Δύση. Μάλιστα στο χτύπημα των Δίδυμων Πύργων, ο πρώτος που πήρε τηλέφωνο τότε τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπους ήταν ο Πούτιν. Ο Πούτιν ξεκίνησε μεταρρυθμίσεις και αναδιάρθρωση σε ολόκληρη την Ρωσική Ομοσπονδία, ώστε να γίνει ξανά ισχυρή μετά το σοκ και τις συνέπιες της πτώσης της ΕΣΣΔ.
Αν θέλουμε να συνοψίσουμε, είναι ότι η Ουκρανία αποτελούσε κόκκινη γραμμή για την Ρωσία, από την άλλη οι ΗΠΑ ήθελαν να πιέσουν την Ρωσία ώστε να μην είναι ανταγωνιστική προς την Ευρώπη και τις ίδιες ΗΠΑ Για αυτό άλλωστε η Ρωσία είχε στρατηγική συμμαχία με την Γερμανία, προμηθεύοντας φυσικό αέριο και κάνοντας εμπόριο με ολόκληρη την Ευρώπη (και την Γερμανία που ήταν και είναι ουσιαστικά η ‘’καρδιά της Ευρώπης’’). Η αλλαγή Κυβέρνησης στο Κίεβο, που δεν τηρήθηκαν οι συμφωνίες του Μινσκ, όπου έγιναν ώστε να μην επεκταθεί η σύγκρουση μεταξύ Ουκρανικού Κράτους και των Ρωσόφωνων στην Ανατολική Ουκρανία με εγγυήτριες δυνάμεις την Γερμανία και την Γαλλία. Ένα επίσης αίτιο είναι ότι οι ΗΠΑ θα τοποθετούσαν πυρηνικά όπλα δίπλα στην Ρωσία με απόσταση 2 λεπτών από την Μόσχα ενώ θα έφταναν σύγχρονα Αμερικανικά όπλα κοντά στις περιοχές εκτόξευσης των Ρωσικών υπερηχητικών πυραύλων όλων των ειδών.
Τέλος οι ΗΠΑ και η συλλογική Δύση υποστήριξαν την Ουκρανία με το σκεπτικό ότι ο Πούτιν θα πέσει στην Ρωσία και θα ανέβαινε ο Ναβάλνι ή κάποιος άλλος στην εξουσία και έτσι η Ρωσία θα έμπαινε με το ζόρι στον Δυτικό παράγοντα. Οπότε με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ θα είχαν όλη την προσοχή τους στο βασικό τους πρόβλημα που είναι η Κίνα. Αλλά και ότι η Ρωσία είναι μια Ηγεμονική Δύναμη, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα και αντέδρασε ώστε να επιβάλει το Δόγμα Ασφαλείας της. Δηλαδή αν κάποια χώρα πήγαινε να τοποθετήσει πυρηνικά όπλα στο Μεξικό ή στην Ταιβάν αντίστοιχα, οι ΗΠΑ και η Κίνα σε κάθε περίπτωση θα είχαν στρατιωτική απάντηση.
Πάμε στα σημαντικότερα στρατηγικά και γενικότερα διδάγματα από τον πόλεμο στην Ουκρανία, ανεξάρτητα αν συμπαθούμε ή αντιπαθούμε την μια ή την άλλη πλευρά. Αρχικά η Ρωσία μπορεί να μην είναι πλέον ΗΠΑ ή Κίνα αλλά αποδείχθηκε μέχρι στιγμής παρά τα όποια στρατηγικά λάθη και αδυναμίες ότι παραμένει μια υπερδύναμη σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο στην ενέργεια. Αυτό είναι ξεκάθαρο στο γεγονός ότι η οικονομία της, άντεξε κυριολεκτικά χιλιάδες κυρώσεις από 54 χώρες του κόσμου (ανάμεσα σε αυτές Ιαπωνία, Ελλάδα, Αυστραλία και άλλες). Ταυτόχρονα έχει οικονομική ανάπτυξη επειδή μπήκε δυναμικά στις αγορές της Κίνας, της Ινδίας, των υπόλοιπων χωρών BRICS+ ενώ μπήκε σε οικονομία πολέμου. Η Ρωσία έλαβε στρατιωτική βοήθεια από το Ιράν με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και από βλήματα πυροβολικού από την Βόρεια Κορέα, δηλαδή μόλις δύο χώρες. Αυτό δεν ήταν μια ένδειξη αδυναμίας της Ρωσίας, όπως αρκετοί ερμήνευσαν αλλά μια ένδειξη ότι ήθελαν να κερδίσουν χρόνο ώστε να προσαρμοστούν στις συνθήκες ενός πολέμου που θα είχε διάρκεια. Να σημειωθεί ότι η Ρωσία δεν απομονώθηκε, ούτε οικονομικά και ούτε διπλωματικά από τον υπόλοιπό κόσμο αλλά μόνο από την Δύση. Τέλος η Ρωσία δέχθηκε τόσες χιλιάδες κυρώσεις μέσα σε πάνω από 2 χρόνια, η οποίες είναι πολύ περισσότερες από τις κυρώσεις που έχει δεχθεί το Ιράν εδώ και δεκαετίες. Ενώ ο Παγκόσμιος Νότος δυσανασχετεί έως και αδιαφορεί για τις αντιρωσικές κυρώσεις της συλλογικής Δύσης.
Από την άλλη το επόμενο δίδαγμα είναι η επαναφορά του συνολικού πολέμου. Μιλάμε για οικονομικές κυρώσεις, ψυχολογικό πόλεμο, πόλεμο προπαγάνδας και τουλάχιστον μέχρι στιγμής 600.000 στρατιώτες σε νεκρούς και τραυματίες για τις δύο πλευρές. Με έναν όσο δυνατόν πιο νηφάλιο και αμερόληπτο υπολογισμό, μιλάμε για 220.000 περίπου Ρωσικές απώλειες (100.000 νεκροί και 120.000 τραυματίες) και 380.000 περίπου Ουκρανικές απώλειες (220.000 νεκροί και 160.000 τραυματίες). Να τονίσουμε εδώ ότι δεν μιλάμε στις απώλειες μόνο για Ρώσους και Ουκρανούς, αλλά και για δεκάδες χιλιάδες μισθοφόρους, και χιλιάδες εθελοντές που πολεμούν για την Ουκρανία και από την άλλη για τις πάνω από 20.000 απώλειες του μισθοφορικού στρατού της Βάγκνερ και για τις χιλιάδες απώλειες Σύριων στρατιωτών (καθώς 20.000 Σύριοι, ανάμεσα τους και κάποιοι μαχητές από την Λιβύη πολεμούν στον Ρωσικό στρατό). Ενώ στον Ρωσικό στρατό υπάρχουν τουλάχιστον 10.000 εθελοντές που πολεμούν στις τάξεις του.
Σημαντικό εδώ να αναφερθεί ότι οι άμαχοι νεκροί και από τις δύο πλευρές πρέπει να είναι χιλιάδες αν και κανείς δεν γνωρίζει τον πραγματικό αριθμό. Πιθανότατα 50.000 Ουκρανοί άμαχοι και 10.000 Ρώσοι και Ρωσόφωνοι να έχουν χάσει την ζωή τους από τις 22 Φεβρουαρίου του 2022 Βέβαια ο ΟΗΕ μιλάει μόνο για λίγες χιλιάδες πράγμα αδύνατον δεδομένου ότι κάποιος μπορεί να πεθάνει από ασθένεια ή έλλειψη τροφής ή φαρμάκων ή μόλυνση. Όχι απαραίτητα από έναν πύραυλο, ένα drone ή μια οβίδα.
Επιπρόσθετα οφείλουμε να δούμε σε βάθος το πώς εξελίχθηκαν και γιατί έτσι τα πράγματα στο πεδίο των μαχών. Οι Ουκρανοί στρατιώτες πολέμησαν γενναία και εκπαιδεύτηκαν από το ΝΑΤΟ, από το 2014 ακόμα αξιοποιώντας άριστα τα ποτάμια, τους βάλτους, το αντάρτικό πόλεων και τις υπόγειες σήραγγες. Να πούμε επίσης ότι ο Ουκρανικός στρατός στις αρχές του 2022 ήταν ο μεγαλύτερος αριθμητικά σε ολόκληρη την Ευρώπη ενώ οι Ρώσοι μπήκαν στην αρχή μόλις με 200.000 στρατιώτες καθώς δεν περίμεναν τέτοια αντίσταση. Καμία δύναμη στον κόσμο δεν μπορεί να κερδίσει έναν στρατό που παίζει όλα αυτά τα χαρτιά που έκαναν οι Ουκρανοί σε συνεννόηση με Αμερικανούς και Βρετανούς κυρίως. Έτσι άλλωστε έχασαν οι ΗΠΑ στον πόλεμο στο Βιετνάμ, όπου οι Βιετναμέζοι ήταν μέσα στην ζούγκλα, στις υπόγειες σήραγγες και έκαναν αντάρτικό και ασύμμετρο πόλεμο. Πέρα ότι και οι Αμερικανοί υποτίμησαν τους Βιετναμέζους.
Τα λάθη των Ρώσων ήταν ότι είχαν θέματα ανεφοδιασμού, δεν υπολόγισαν σε τέτοια συγκέντρωση πόρων και στρατού για άμυνα από τους Ουκρανούς. Επίσης είχαν λάθος συνεννόηση μεταξύ τους οι στρατηγοί, προωθήθηκαν πολύ αλλά δεν μπορούσαν να μπουν έτσι απλά στις μεγάλες Ουκρανικές πόλεις. Σημαντικό είναι ότι ξεκίνησαν με 200.000 στρατιώτες απέναντι στην αρχή σε τουλάχιστον 500.000 Ουκρανούς. Ενώ οι Ουκρανοί χρησιμοποίησαν όπως και τώρα πολλά drone και ενέδρες, όπου αυτό ήταν ένα νέος ουσιαστικό τρόπος πολέμου, που οι Ρώσοι δεν ήταν έτοιμοι. Από την άλλη πλευρά τα λάθη των Ουκρανών ήταν ότι δεν έχουν ουσιαστικά δική τους παραγωγή όπλων, ότι βασίζονται εξ ολοκλήρου στρατιωτικά, οικονομικά και διπλωματικά στους Δυτικούς. Ενώ πίστεψαν ότι κέρδισαν εύκολα τελικά τους Ρώσους ρίχνοντας τους στην παγίδα και ξεκίνησαν μια μαζική αντεπίθεση με σκοπό να τους κερδίσουν εντελώς. Τότε ήταν που έπεσαν στην παγίδα των Ρώσων που έκαναν 3 γραμμές άμυνας και μετέτρεψαν τον πόλεμο σε πόλεμο φθοράς τύπου Α Παγκοσμίου Πολέμου οι Ρώσοι. Μπορεί οι Ουκρανοί να διασφάλισαν το Κίεβο και να πήραν το Χάρκοβο αλλά τις 4 επαρχίες (που οι Ρώσοι κατέχουν τα περισσότερα εδάφη τους), αλλά οι Ουκρανικές απώλειες για το 2023 ήταν ιδιαίτερα σκληρές καθώς τελικά η Ουκρανική αντεπίθεση δεν πέτυχε τους σκοπούς της.
Οπότε οι Ρώσοι έδειξαν τις κλασσικές αδυναμίες τους αλλά και τις παραδοσιακές αρετές τους, όπως η προσαρμοστικότητα, η αντοχή στις απώλειες και η ταχύτατη συγκρότηση νέων αξιόμαχων δυνάμεων. Ενώ δεν είναι Ρωσική προπαγάνδα ότι οι Ρώσοι δεν ήθελαν να μπουν όπως το Ισραήλ στην Γάζα. Για τον προφανή λόγο ότι στην Ανατολική ειδικά Ουκρανία διαμένουν πολύ Ρώσοι και Ρωσόφωνοι, που τους θέλει να τους προσαρτήσει στην Ρωσική Ομοσπονδία. Απόδειξη αυτής της προσέγγισης είναι η ανοικοδόμηση της Μαριούπολης και άλλων πόλεων που επλήγησαν από την σφοδρότητα της σύγκρουσης.
Και στην περίπτωση της Γάζας όπου ο πόλεμος πάει για τους 10 μήνες, ο όντως πανίσχυρος και απίστευτα τεχνολογικός στρατός του Ισραήλ δεν έχει ακόμα εξαλείψει την τρομοκρατική οργάνωση της Χαμάς (μιλάμε για περίπου 30.000 μαχητές από τους οποίους οι 10.000 είναι σίγουρα νεκροί ή τραυματίες). Και ο λόγος ότι η Χαμάς, όπως και οι Ουκρανοί, έκανε αντάρτικό πόλεων και χρησιμοποίησε πολλές υπόγειες σήραγγες. Εάν υπήρχε Εβραϊκή μειονότητα μέσα στην Γάζα, ο Ισραηλινός στρατός θα ήταν αναγκαστικά πιο προσεκτικός στον τρόπο των επιχειρήσεων του. Τέλος να γίνει αναφορά ότι η Ρωσία παράγει περισσότερους πυραύλους, βλήματα πυροβολικού και άρματα μάχης από ολόκληρο το ΝΑΤΟ (μαζί με τις ΗΠΑ), σύμφωνα με αναφορές αξιωματούχων του ΝΑΤΟ και φιλοδυτικών αναλυτών. Για παράδειγμα η Ρωσία έχασε από τις 22 Φεβρουαρίου του 2022 τουλάχιστον 2.500 άρματα μάχης, όπου μέσα σε αυτό το διάστημα παρήγαγε ξανά αυτόν τον αριθμό σε καινούργια άρματα μάχης. Αυτό δείχνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ελλείψεις πλέον σε στρατιωτικό υλικό για να στείλει στην Ουκρανία καθώς δεν έχει μπει σε οικονομία πολέμου, εν αντιθέσει με την Ρωσία.
Τελευταίο και πολύ ενδιαφέρον δίδαγμα είναι για ποιον λόγο η Ρωσία δεν της βγήκε μια ολοκληρωτική κατάκτηση της Ουκρανίας και αφετέρου γιατί δεν γίνεται πράξη μια ολοκληρωτική ήττα της Ρωσίας. Τα εδάφη που κατέχουν οι Ρώσοι είναι το 23% της Ουκρανίας (μαζί με την Κριμαία) έχουν τον μεγαλύτερο ορυκτό πλούτο της χώρας αξίας 13,5 τρις $. Αυτό δείχνει γιατί οι Ρώσοι αφενός επέμεναν σε αυτά τα εδάφη και αφετέρου ότι αρχίζουν και πετυχαίνουν τους αντικειμενικούς τους σκοπούς. Όπου ήταν η Ουκρανία να μην μπει στο ΝΑΤΟ αφού θα είναι ακρωτηριασμένη, διαλυμένη και ουσιαστικά χρεωκοπημένη. Οι 4 Ρωσόφωνες επαρχίες μαζί και η Κριμαία αποτελούν ουσιαστικά ήδη κομμάτι της Ρωσικής Ομοσπονδίας, άσχετα που οι χώρες της Δύσης δεν το αναγνωρίζουν στα χαρτιά. Ενώ η αποστρατικοποίηση της Ουκρανίας προχωρά μιας και οι Ουκρανοί όσα λεφτά και όπλα νέα να δεχθούν έχουν ελλείψεις σε στρατιωτικό προσωπικό, καθώς 9.000.000 περίπου Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει την χώρα ενώ 8.000.000 Ουκρανοί έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά από τα σπίτια τους και μετακινηθεί κυρίως στην Δυτική Ουκρανία. Από την άλλη η Ρωσία έχει πλέον 600.000 Ρώσους στρατιώτες στο μέτωπο του πολέμου και χτυπάει συνεχώς με πυραύλους και πυροβολικό ενώ προχωρεί προσεκτικά και σιγά κάθε φορά θέλοντας να αποφύγει τα λάθη και τις απώλειες του 2022 μέχρι και τις αρχές του 2023.
Εν κατακλείδι η Ρωσία έχει ορυκτό πλούτο, δικό της νόμισμα, την δεύτερη μεγαλύτερη πολεμική βιομηχανία, το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο και από τις πιο κορυφαίες μυστικές υπηρεσίες και ειδικές δυνάμεις στον κόσμο. Δεν γίνεται να ηττηθεί γιατί ο πόλεμος αυτός είναι υπαρξιακός και για αυτό η Κίνα δεν θέλει μια ηττημένη Ρωσία, διαφορετικά ξέρουν οι Κινέζοι ότι θα είναι οι επόμενοι αν συμβεί κάτι στην Ταιβάν. Από την άλλη οι Ουκρανοί δεν έχουν πρόβλημα μόνο με την Ρωσία, αλλά έχουν επιφυλάξεις με τους Ούγγρους και τους Πολωνούς, οι οποίοι δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα να πάρουν εδάφη από την Δυτική Ουκρανία. Ενώ μόνο ο στρατός των ΗΠΑ θα μπορούσε ίσως να κερδίσει τον Ρωσικό στρατό στην Ουκρανία, ούτε ο Γαλλικός, ούτε ο Βρετανικός στρατός μπορούν να κερδίσουν τον Ρωσικό στρατό. Μάλιστα ένας υψηλόβαθμος και σημαντικός αξιωματούχος του Βρετανικού στρατού είχε δηλώσει ότι αν πήγαινε ο Βρετανικός στρατός να πολεμήσει τους Ρώσους στην Ουκρανία, θα άντεχε μόλις 2 μήνες. Για αυτό άλλωστε κάποιοι Δυτικοί παραδέχθηκαν ότι εμείς βάζουμε τα όπλα, τα λεφτά και οι Ουκρανοί τα φέρετρα.
Όλα δείχνουν στρατηγική νίκη των ΗΠΑ καθώς έβγαλαν την Ρωσία από την Ευρώπη γεωπολιτικά σε μεγάλο βαθμό. Κόβοντας ουσιαστικά την στρατηγική σχέση Ρωσίας και Γερμανίας. Η Ρωσία έχει πλέον ίσως την πιο στενή συμμαχία που είχε ποτέ με την Κίνα και έτσι δημιουργείται μια τεράστια Ευρασιατική γεωπολιτική δυναμική. Ιδιαίτερα ακόμα με την αύξηση των μελών των BRICS+ Με όλες τις εξελίξεις η Ρωσία θέλει να περιορίσει το δολάριο από το να είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Άλλωστε οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, δεν γίνονται σχεδόν καθόλου σε δολάριο αλλά στα νομίσματα της Ρωσίας και της Κίνας. Οπότε ουσιαστικά υπάρχουν αρκετά κέρδη για τις ΗΠΑ, την Ρωσία αλλά οι χαμένη της υπόθεσης είναι οι Ευρωπαίοι, καθώς και οι χώρες της Ευρώπης έχουν πολιτική κρίση. Για αυτό άλλωστε οι Κυβερνήσεις σε Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία έχουν πολλά προβλήματα ενώ χάνουν και εκλογές.
Πηγές
Βιβλιογραφία:
1) Γιατί ο πόλεμος στην Ουκρανία αλλάζει τον κόσμο, οι περίπλοκες σχέσεις Ουκρανών και Ρώσων στην ιστορία, Σταύρος Λυγερός & Σωτήρης Δημόπουλος, Εκδόσεις Πατάκης, 2022
2) Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019
3) Το Μέλλον της Ιστορίας, Πως ο πόλεμος της Ουκρανίας αλλάζει το Παγκόσμιο Τοπίο, Επιμέλεια Κωνσταντίνος Φίλης συλλογικό έργο, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2022
4) Ο Κόκκινος Λιμός, ο πόλεμος του Στάλιν εναντίον της Ουκρανίας, Anne Applebaum, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2019
5) Γεωπολιτική του πολέμου κατά της Ουκρανίας, Ιωάννης Ε. Κωτούλας, Εκδόσεις Παπαζήση, 2024
6) Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα Πως ο Χίτλερ έχασε τον πόλεμο, Dimbleby Jonathan, Εκδόσεις Ψυχογιός, 2023
7) Από την ένταση στον πόλεμο, Τα ‘’πως’’ και το ‘’γιατί’’ της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, Ανδρέας Ανδριανόπουλος, Εκδόσεις Αρμός, 2022
8) Ο Χάρτης της ανάπτυξης, Οικονομικές ευκαιρίες στις BRIC και άλλες χώρες, Jim ΄O Neil, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2012
9) Αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β, Κώνστας Ν. Μπάρμπης, Εκδόσεις Αρχύτας, 2019
