Η Αμερική καταναλώνει και η Κίνα παράγει 

Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τους δασμούς που επιβάλλει ή που πρόκειται να επιβάλει ο Τραμπ σε γειτονικές του χώρες και στην Ευρώπη και την Κίνα. Οι επαπειλούμενοι δασμοί προς τις άλλες πλην της Κίνας χώρες είναι μάλλον μοχλός πίεσης για να αποσπαστούν παραχωρήσεις οικονομικού ή και άλλου χαρακτήρα. Δεν θα είναι μόνιμοι δηλαδή. Για την Κίνα όμως τα πράγματα διαφέρουν. Και τα δυο κόμματα της Αμερικής, που διαφωνούν σε όλα τα άλλα ζητήματα, συμφωνούν απόλυτα ότι η Κίνα είναι στρατηγικός αντίπαλος και ότι πρέπει να εξευρεθούν τρόποι περιορισμού της ισχύος της.

Ευάγγελος Κοροβίνης – 21/03/2025 – ΑΝΤΙΦΩΝΟ

Είναι χαρακτηριστικό στο σημείο αυτό το χάσμα που διέπει τις οικονομικές σχέσεις των ΗΠΑ και της Κίνας. Οι ΗΠΑ παράγουν το 15% του παγκόσμιου ΑΕΠ αλλά καταναλώνουν το 30%,ενώ η Κίνα παράγει το 30% αλλά καταναλώνει μόλις το 12%. Η προβλεπόμενη, λοιπόν, επιβολή δασμών στα εισαγόμενα στην Αμερική κινεζικά προϊόντα ύψους 60% (σταδιακά) προβάλλει ως μία από τις προϋποθέσεις μιας μακροπρόθεσμης επιδίωξης. Του επαναπατρισμού, δηλαδή, βιομηχανικών δραστηριοτήτων στην Αμερική. Οι δασμοί είναι συγκεκαλυμμένη μορφή αύξησης της φορολογίας. Περιορίζουν το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και κατ’ επέκτασιν την εσωτερική κατανάλωση, ενώ ταυτόχρονα καθιστούν ανταγωνιστικότερα τα εγχωρίως παραγόμενα προϊόντα σε σχέση με τα εισαγόμενα. Εκτός της επιβολής δασμών μαίνεται μεταξύ των δύο χωρών και ο ασίγαστος τεχνολογικός τους πόλεμος. 

Οι προστατευτικές πολιτικές (επιβολή δασμών, περιορισμοί στην εξαγωγή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας) μπορούν να αποδώσουν καρπούς μόνον σε μακροπρόθεσμη βάση. Ιδιαίτερα σε μια χώρα, όπως η Αμερική, όπου οι πολίτες της είναι χωρίς υπερβολή πρώτα καταναλωτές και μετά άνθρωποι. Ο τρόπος ζωής μεγάλης μερίδας της ελίτ, που προσπαθούν να τον μιμηθούν οι μεσαίες τάξεις και τον ονειρεύονται απλώς οι λαϊκές, είναι καθαρά υλιστικός. Πολλά μέλη της ελίτ καταναλώνουν για να επιδειχθούν και να αποσπάσουν τον θαυμασμό και τον φθόνο. Εξισώνουν την αξία τους ως ανθρώπων με τις καταναλωτικές δυνατότητές τους και τα υπάρχοντά τους. Στις ΗΠΑ έχει περάσει ένας και πλέον αιώνας από τότε που το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού εύρισκε την συλλογική ζωή στις τοπικές κοινότητες πιο ελκυστική από την κατανάλωση και διέθετε μια τεχνογνωσία διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου διαμετρικά αντίθετη από το τρέχον shopping therapy. 

Με λίγα λόγια πέραν των άλλων εμποδίων που υψώνονται για τον επαναπατρισμό των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στις ΗΠΑ (έλλειψη επαρκούς αριθμού Μηχανικών και εξειδικευμένων εργατών, απουσία επαγγελματικών σχολών επιπέδου) ο ίδιος ο υπερκαταναλωτισμός αποτελεί το μεγαλύτερο πρόσκομμα στην αναδιάταξη και τον αναπροσανατολισμό της αμερικανικής οικονομίας. Η αντιμετώπιση του υπερκαταναλωτισμού έχει πολύ απαιτητικές προϋποθέσεις, καθώς παραπέμπει σε αλλαγή πολιτισμικού παραδείγματος. Το κινεζικό οικονομικό μοντέλο, εξάλλου, ευνοεί την αποταμίευση, τις επενδύσεις και τις εξαγωγές και όχι την εσωτερική κατανάλωση. Η αύξηση των εισαγωγών αμερικανικών προϊόντων στην αγορά της Κίνας έχει κατά συνέπεια πολύ συγκεκριμένα όρια και άρα το χάσμα μεταξύ των δύο οικονομιών πολύ δύσκολα μπορεί να καλυφθεί. 

***

Η όλη κατάσταση στα οικονομικά των ΗΠΑ περιπλέκεται και από την διαφαινόμενη αποσταθεροποίηση της θέσης του δολαρίου ως κύριου αποθεματικού νομίσματος του  πλανήτη. Η θέση αυτή του δολαρίου παρέμεινε ακλόνητη παρά το πέρασμα της οικονομίας των ΗΠΑ από δημοσιονομικά πλεονάσματα σε δημοσιονομικά ελλείμματα από το τέλος της δεκαετίας του 1960. Η πρόσφατη όμως σημαντική άνοδος της τιμής του χρυσού δείχνει ότι οι αρχές των ΗΠΑ δεν διαθέτουν πλέον τα μέσα για να χειραγωγούν την τιμή του πολυτίμου μετάλλου. Αποτέλεσμα της αδυναμίας αυτής είναι η επένδυση σε χρυσό από κράτη και ιδιώτες να έχει καταστεί πιο συμφέρουσα από την επένδυση σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Αρχίζει να διαφαίνεται ο κίνδυνος ενός  κλονισμού της φερεγγυότητας της Αμερικής για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού της χρέους. 

Η στροφή στον χρυσό στις διεθνείς αγορές και οι συνέπειές της καθιστούν επείγουσα την ανάγκη μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος των ΗΠΑ. Απαιτούνται μέτρα άμεσης πλέον και όχι απλώς και μόνον μακροπρόθεσμης απόδοσης. Τέτοια μέτρα είναι ο περιορισμός της κρατικής σπατάλης που προωθείται ήδη από τον Ίλον Μασκ και προπαντός η γρήγορη μείωση των αμυντικών δαπανών. Γι’ αυτό βλέπουμε την Αμερική του Τραμπ να επείγεται να τερματισθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία και να επεξεργάζεται, όπως ακούγεται, προτάσεις προς την Ρωσία και την Κίνα για αμοιβαία μείωση των αμυντικών δαπανών. Η συνεννόηση των Μεγάλων προβάλλει ως όρος ομαλής προσγείωσης των ΗΠΑ στα πραγματικά τους κιλά. Τα μέτρα άμεσης απόδοσης και το «μέρισμα ειρήνης» που θα προκύψει θα επιτρέψουν επιπλέον να κερδηθεί χρόνος ώστε να βρεθούν τρόποι μείωσης του χάσματος μεταξύ της υπερκαταναλωτικής Αμερικής και της υπερπαράγουσας Κίνας. 

Ορισμένοι αποδίδουν την προθυμία της Αμερικής να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με την Ρωσία στην προσπάθεια του Τραμπ να αποσπάσει την τελευταία από την αγκαλιά της Κίνας. Οι γεωπολιτικές ταυτότητες της Ρωσίας και της Κίνας δεν ταυτίζονται πράγματι. Η γειτνίαση της αραιοκατοικημένης και πλούσιας σε πρώτες ύλες Σιβηρίας με τον πληθυσμιακό όγκο της Κίνας προβληματίζει την Μόσχα. Η όποια όμως εξισορρόπηση των σχέσεων της Ρωσίας με την Κίνα δεν θα μετατραπεί σε ρήγμα. Την πραγματικότητα αυτή την γνωρίζουν στην Ουάσιγκτον. Η κύρια αιτία της προσπάθειας διευθέτησης του ουκρανικού και της προσέγγισης της Ρωσίας εκ μέρους των ΗΠΑ συνδέεται με την ανάγκη περιορισμού του δημοσιονομικού ελλείμματός της Αμερικής. 

***

Τελικά παρά την δομική ανισορροπία των οικονομιών των ΗΠΑ και της Κίνας που ωθεί τα πράγματα προς μερική αποσύνδεση των οικονομιών τους, υπάρχουν πεδία πιθανής συνεννόησης των δυο χωρών, όπως αυτό της μείωσης των αμυντικών δαπανών. Και λέμε πιθανής διότι η Κίνα έχει συγκριτικά  πολύ μικρότερες της Αμερικής αμυντικές δαπάνες και δεν την συμφέρει μια ίση, από ποσοστιαία άποψη, μείωση των εξοπλισμών. Έτσι και αλλιώς πάντως η συνεννόηση μεταξύ των Μεγάλων μοιάζει σήμερα πιο πιθανή από την ολομέτωπη σύγκρουσή τους. 

Η φιλελεύθερη και γκλομπαλιστική παγκόσμια τάξη αντικαθίσταται σταδιακά από ένα νέο «κοντσέρτο» των Μεγάλων κατά τα πρότυπα του 19ου αιώνα. Η Αμερική του Τραμπ δεν φαίνεται να θέλει να είναι πλέον ο παγκόσμιος χωροφύλακας. Θεωρεί μάλλον ως πρώτη της προτεραιότητα την ανάσχεση της παρακμής και αποδυνάμωσής της, ενώ ταυτόχρονα δείχνει κάποια διάθεση να αναγνωρίσει τα ζωτικά συμφέροντα των υπόλοιπων μεγάλων δυνάμεων. 

Πηγές 

• How the world embraced consumerism. By Kerryn Higgs. BBC, 21 January 2021 
• U.S.-China relations for the 2030’s: Toward a realistic scenario for coexistence. By Christopher S. Chivvis et al. Carnegie endowment for international peace. 2024 
• The horizon nears on America’s free financial ride. Michael Hudson.com. March 3, 2025.