Στη σύγχρονη εποχή, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) έχουν αναδειχθεί ως σημαντική πλατφόρμα επικοινωνίας, διάδοσης ιδεών και αλληλεπίδρασης μεταξύ των ανθρώπων, επηρεάζοντας και τις θρησκευτικές κοινότητες. Το Ισλάμ, ως η δεύτερη μεγαλύτερη θρησκεία στον κόσμο, έχει αξιοποιήσει ποικιλοτρόπως τα social media, προκαλώντας εντυπωσιασμό αλλά και προβληματισμό σε μεγάλη μερίδα του κοινού.
Γράφει η Αλεξάνδρα Βασιλού
Πλατφόρμες όπως το Facebook, το Χ, το Instagram, το YouTube και το Tik Tok επιτρέπουν στους ιμάμηδες, τους θεολόγους και στις διάφορες οργανώσεις να διαδίδουν τις κορανικές διδασκαλίες και να απαντούν σε θρησκευτικά ερωτήματα, απευθυνόμενοι σε διαφορετικά ακροατήρια ανά τον κόσμο γρήγορα και εύκολα. Μερικοί μουσουλμάνοι που ασκούν ιδιαίτερη επιρροή στις νέες γενιές είναι ο ρήτορας Zakir Naik, ο ιμάμης Assim Al-Hakeem, ο ιμάμης-ισλαμολόγος Omar Suleiman και ο μουφτής Ismail Menk. Τα social media λειτουργούν έμμεσα ή άμεσα ως ένα μέσο προώθησης της da’wah, της πρόσκλησης δηλαδή στο Ισλάμ. Επίσημα δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια έρευνα σχετική με τον ακριβή αριθμό των ανθρώπων που προσηλυτίστηκαν ή μεταστράφηκαν στην θρησκεία του Ισλάμ, ωστόσο οι πρόσφατες τάσεις υποδεικνύουν μια φαινομενικά αξιοσημείωτη αύξηση στους προσηλυτισμούς που οφείλονται στην δύναμη των social media, με την gen Z να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στο Tik Tok μπορεί να βρει κανείς χιλιάδες βίντεο με τους τίτλους “I converted to Islam” ή “I just became Muslim”, με τους πανευτυχείς νέους να ομολογούν δημόσια την νέα τους πίστη, ενώ παράλληλα, προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι προσηλυτίζονται πολλές γυναίκες. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως παραθέτουμε τα στοιχεία αυτά με κάθε επιφύλαξη, καθώς δεν γνωρίζουμε πόσοι προσηλυτίστηκαν ουσιαστικά…ή απλώς για το “trend”. Μια δημοφιλής περίπτωση είναι η δημιουργός περιεχομένου Megan B. Rice, η οποία εμπνευσμένη από την ανθεκτικότητα και την πίστη του Παλαιστινιακού λαού ασπάστηκε το Ισλάμ. Επιπλέον, λίγες μέρες μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου του 2023 ένα trend με θέμα “ Quran Book Club” (το οποίο συνεχίζεται μέχρι σήμερα) είχε περισσότερες από 1,9 εκατομμύρια προβολές, παρακινώντας πολλούς να διαβάσουν το Κοράνι για πρώτη φορά, με σκοπό να κατανοήσουν καλύτερα το Ισλάμ «που πολεμούν τα δυτικά μέσα ενημέρωσης» και να εκφράσουν την στήριξή τους στον Παλαιστινιακό λαό[1]. Φαίνεται πως η εμπόλεμη κατάσταση στην Μέση Ανατολή γίνεται αιτία δημιουργίας συμπαθειών ή αντιπαθειών, ικανή να επηρεάσει ακόμα και τις θρησκευτικές επιλογές των ανθρώπων.
Μεταξύ άλλων, τα social media ενισχύουν την μουσουλμανική κοινότητα καθώς οι πιστοί παγκοσμίως έχουν την δυνατότητα να συνδιαλέγονται σχετικά με ισλαμικά και μη θέματα, ενώ προωθείται ο διαθρησκειακός διάλογος και η θρησκευτική ανεκτικότητα μέσω διάφορων οργανώσεων ή ατομικά. Με αυτό τον τρόπο γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθούν οι ήπιες πτυχές του Ισλάμ, ώστε να καταρριφθούν τα στερεότυπα που έχουν δημιουργηθεί μέσα στα χρόνια. Τέλος, οι διαδικτυακές πλατφόρμες χρησιμοποιούνται για να αποσαφηνιστούν παρανοήσεις σχετικές με την ισλαμική θεολογία, ενώ λειτουργούν και ως μέσο αυτοπροβολής και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των μουσουλμάνων, ιδιαίτερα των γυναικών, οι οποίες επιδεικνύουν περήφανα την ταυτότητά τους και μοιράζονται την αγάπη τους για το χιτζάμπ.
Στον αντίποδα, οι απεριόριστες δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν προβλήματα. Ορισμένες ομάδες δράττονται της ευκαιρίας να διαδώσουν εξτρεμιστικές ιδέες, γεγονός που συχνά στιγματίζει την μουσουλμανική κοινότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η εξαιρετικά επιτυχημένη προπαγάνδα του ISIS στην προσέλκυση και στρατολόγηση νέων μελών. Οι μετριοπαθείς μουσουλμάνοι έρχονται αντιμέτωποι με ισλαμοφοβικά σχόλια, κριτική και εκρήξεις μίσους, με αποτέλεσμα να βιώνουν την κοινωνική απομόνωση. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα είναι πως τα σύντομα βίντεο και οι αναρτήσεις υπεραπλουστεύουν περίπλοκα θεολογικά ζητήματα ή εξυπηρετούν προσωπικές απόψεις. Η διάδοση μισογυνιστικών ή εσφαλμένων/παραποιημένων ισλαμικών διδασκαλιών είναι συχνό φαινόμενο και μπορεί να παραπλανήσει τους χρήστες ή ακόμη και τους πιστούς.
Είναι αλήθεια πως η είδηση μιας τρομοκρατικής επίθεσης επισκιάζει τις προσπάθειες ορισμένων μουσουλμάνων να επικοινωνήσουν τον ειρηνικό χαρακτήρα του Ισλάμ, προβάλλοντας τις αρχές της συμπόνιας, της αποδοχής και της αλληλεγγύης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πολιτική-θρησκευτική ιδεολογία των τζιχαντιστών δεν εκφράζει σε καμία περίπτωση την πλειονότητα των μουσουλμάνων, κάτι που αποδεικνύουν σχετικές έρευνες. Είναι επίσης αλήθεια πως οι μουσουλμάνοι αυξάνονται ραγδαία και ο μη-μουσουλμανικός κόσμος καλείται να επιτελέσει το δύσκολο έργο της κατανόησης του «Άλλου». Ίσως η παρουσία του Ισλάμ στον ψηφιακό χώρο και η συμβολή των μουσουλμάνων λογίων στη θεολογική συζήτηση, αποτελούν μια ευκαιρία να αποδομηθούν οι παγιωμένες αντιλήψεις περί μιας καθαρά «πολεμικής θρησκείας» (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εθελοτυφλούμε στα γεγονότα) και μια ευκαιρία να αποκτήσει κανείς μια ολιστική κατανόηση και γνώση του «νέου κατοίκου» της Ευρώπης.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Βλ. το σχετικό άρθρο https://www.theguardian.com/books/2023/nov/20/palestine-quran-islam-americans-tikto
