Το μνημείο της Σίπκα βρίσκεται στην κεντρική Βουλγαρία, στην κορυφή Столетов (Στόλετοβ) του βουνού Стара планина (Στάρα Πλάνινα – “παλαιό βουνό”) και σε υψόμετρο 1326 μέτρων. Είναι ένας πύργος 31,5 μέτρων ύψους, πάνω από την είσοδο του οποίου υπάρχει το μπρούτζινο άγαλμα ενός λιονταριού, με διαστάσεις 4 μέτρα ύψος και 8 μέτρα μήκος περίπου. Αρχιτέκτονας του μνημείου ήταν ο Атанас Донков (Ατανάς Ντόνκοβ) και γλύπτης ο Александър Андреев(Αλεξάντερ Αντρέεβ).
Το μνημείο εγκαινιάστηκε το 1934 και χτίστηκε προς τιμήν των στρατιωτών που έχασαν την ζωή τους προστατεύοντας το Πέρασμα της Σίπκα κατά την διάρκεια του Ρωσο-Τουρκικού πολέμου του 1877–1878. Οι τέσσερις μάχες που έγιναν εκεί ήταν καθοριστικές για την έκβαση του πολέμου και θεωρούνται για τους Βούλγαρους ό,τι ακριβώς η μάχη των Θερμοπυλών για τους Έλληνες. Η νίκη των Ρώσων, στις τάξεις των οποίων υπήρχαν Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Ουκρανοί, Μολδαβοί και άλλοι, είχε ως κατάληξη την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, η οποία υπογράφτηκε στις 3 Μαρτίου του 1878 και ανάμεσα στα άλλα αναγνώριζε την ανεξαρτησία του Βουλγαρικού κράτους.
Μέσα στο μνημείο υπάρχει το άγαλμα μιας γυναικείας φιγούρας, η οποία αντιπροσωπεύει την Νίκηκαι μια μαρμάρινη σαρκοφάγος με οστά στρατιωτών που έχασαν την ζωή τους στις μάχες αυτές…
Σε κάθε ένα από τους τέσσερις ορόφους που οδηγούν στην κορυφή του πύργου υπάρχουν προθήκες με προσωπικά αντικείμενα των πολεμιστών, το αντίγραφο της πολεμικής σημαίας του Ρωσικού στρατού και αντίγραφα ζωγραφικών πινάκων που αφορούν τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί…
Η αποφασιστική μάχη ξεκίνησε στις 23 Αυγούστου, όταν οι 9000 υπερασπιστές των στενών κλήθηκαν αν αντιμετωπίσουν τις 37000 των Οθωμανών στρατιωτών. Διοικητής των Ρωσικών στρατευμάτων ήταν ο στρατηγός Иосиф Владимирович Ромейко-Гурко (Ιωσήφ Βλαντιμίροβιτς Ρομέικο-Γκούρκο) και των Τουρκικών στρατευμάτων, ο ευφηής στρατηγός Süleyman Hüsnü Paşa (Σουλεϊμάν Χουσνού Πασά), ο οποίος είχε ξεκινήσει την στρατιωτική του καριέρα το 1867 ως ταγματάρχης στην Κρήτη.
Μικρό χρονολόγιο της κατασκευής του Μνημείου
13.04.1879: Το Συνταγματικό Σώμα στο Βέλικο Τάρνοβο, την πρώτη πρωτεύουσα της σύγχρονης Βουλγαρίας, αποφασίζει ομόφωνα την κατασκευή ενός μνημείου στην Σίπκα στην μνήμη των στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις μάχες εκεί. Η αρχική ιδέα ανήκει στο μέλος του σώματος ποιητή Петко Стойчев Каравелов (Πέτκο Στόιτσεβ Καραμέλοβ).
1880–1881: Κατασκευάζεται στην Σίπκα ένα μικρό Ρωσικό μνημείο.
1910: Κτίζεται μικρό Βουλγαρικό μνημείο.
07.08.1921: Ιδιωτική εταιρεία εθελοντικά συστήνει επιτροπή για την κατασκευή του Μνημείου. Στην πενταμελή επιτροπή προεδρεύει ο απόστρατος Στρατηγός Никола Генев (Νικολά Γκένεβ).
21.12.1921: Το καταστατικό της επιτροπής εγκρίνεται από την Υπουργό Εσωτερικών Александър Радолов (Αλεξάντερ Ραντόλοβ).
24.08.1922: Κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων για την επέτειο των 45 ετών από την έναρξη της Μάχης της Σίπκα τοποθετείται ο θεμέλιος λίθος του μνημείου. Ξεκινάει έρανος για την συγκέντρωση των απαιτούμενων χρημάτων.
03.06.1924–31.12.1924: Ο πρώτος διαγωνισμός για την ανάδειξη του αρχιτέκτονα της κατασκευής βαίνει άκαρπος…
30.11.1925: Ο δεύτερος διαγωνισμός αναδεικνύει, χωρίς την έλλειψη αντιδράσεων, ως αρχιτέκτονα τον Атанас Донков (Ατανάς Ντόνκοβ) και ως γλύπτη τον Александър Андреев(Αλεξάντερ Αντρέεβ). Η πρόταση τους έχει τον τίτλο “Ветеран” (Βετεράν – Βετεράνος).
17.06.1926: Η Επιτροπή για την κατασκευή του Μνημείου ανακοινώνει χρηματική προσφορά για την κατασκευή.
Αύγουστος 1926: Ξεκινάει η κατασκευή. Υπεύθυνος μηχανικός ο Богдан Горанов (Μπογκντάν Γκοράνοβ).
05.12.1927: Η κατασκευή έχει ολοκληρωθεί κατά τα δύο τρίτα.
Αύγουστος 1928: Ο μηχανικός Γκοράνοβ αρνείται να συνεχίσει με την κατασκευή. Η επιτροπή ορίζει ως νέο υπεύθυνο μηχανικό τον Минчо Заеков (Μίντσο Ζαέκοβ).
1929: Κατασκευάζεται η κορυφή του μνημείου, αλλά τελειώνουν τα χρήματα. Η ολοκλήρωση της κατασκευής θα καθυστερήσει.
1930: Τοποθετείται ο λέοντας πάνω από την είσοδο του Μνημείου.
21.09.1934: Τα εγκαίνια του Μνημείου. Για την περίσταση τυπώνεται ειδική σειρά γραμματοσήμων, των οποίων η σχεδίαση ήταν έργο του μεγάλου Βούλγαρου ζωγράφου Веселин Георгиев Стайков (Βεσελίν Γκεοργκίεβ Σταϊκόβ).
Σημείωση1: Πιθανότατα, τα στενά της Σίπκα ήταν η θέση στην οποία ο Μέγας Αλέξανδροςαντιμετώπισε το 335 π.Χ. τους αμυνόμενους Θράκες κατά την εκστρατεία του στις περιοχές τους. Στην περίπτωση του Μακεδόνα στρατηλάτη, βέβαια, τα στενά έπεσαν και μάλιστα με πολύ μεγάλη ευκολία και με μηδαμινές απώλειες.
Σημείωση 2: Κατά την περίοδο της Βυζαντινής κυριαρχίας η Σίπκα ονομαζόταν “Ζυγός”.
Σημείωση 3: Βρέθηκα στην Σίπκα την παραμονή της 3ης Μαρτίου, της επετείου της απελευθέρωσης της Βουλγαρίας, όπου και είδα το αντίγραφο του πίνακα του Πάβελ Κοβαλέβσκι. Αργότερα την ίδια μέρα πέτυχα στην τηλεόραση του ξενοδοχείου την Σοβιετο-Βουλγαρική παραγωγή του 1954 “Героите на Шипка” (Οι ήρωες της Σίπκα). Βλέποντας την ταινία αισθάνθηκα σε κάποιες στιγμές σαν να ζωντάνεψε ο πίνακας… Δεν είναι τυχαίο ότι με αυτήν την ταινία ο σκηνοθέτης Сергей Васильев (Σεργκέι Βασίλιεβ) μοιράστηκε το 1955 το βραβείο σκηνοθεσίας του φεστιβάλ των Κανών με τον “δικό μας” Jules Dassin (Ζυλ Ντασσέν), ο οποίος ήταν υποψήφιος με το “Ριφιφί“.
