Stradioti, στελέχη ξένων στρατών, πειρατές και κουρσάροι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Δημήτρης Παπασταματίου, Φωκίων Κοτζαγεώργης, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ, σ. 137-38.

Κείμενο: Δημήτρης Παπασταματίου

Λίγα είναι τα διαθέσιμα τεκμηριακά στοιχεία για τους stradioti στη βιβλιογραφία. Πρόκειται για μισθοφορικό ελαφρύ καταδρομικό ιππικό στην υπηρεσία των Βενετών κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων βενετο-οθωμανικών πολέμων. Υπηρέτησαν ως μισθοφορικό ιππικό και στον ισπανικό στρατό της νότιας Ιταλίας πολεμώντας σε μέτωπα ευρωπαϊκών αναμετρήσεων. Στις τάξεις συστρατεύονταν σε αναζήτηση κυρίως χρημάτων ελληνόφωνοι και αλβανόφωνοι άνδρες προερχόμενοι από ορεσίβιους πληθυσμούς με πολεμική παράδοση. Κατά τη διάρκεια των βενετο-οθωμανικών πολέμων έδρασαν στην Πελοπόννησο όπου διακρίθηκαν για τη στρατιωτική τακτική τους και τις ατομικές ικανότητές τους, αν και η ο χαρακτήρας τους ως άτακτα στρατεύματα δημιουργούσε πολλά ζητήματα πειθαρχίας στις τάξεις του βενετικού στρατοπέδου.

Stradioti: Τα ένοπλα έφιππα μισθοφορικά σώματα που έδρασαν και στην  Αργολίδα - Αργολικές Ειδήσεις

Έτσι, στις βενετικές πηγές της εποχής καταγράφονται παράπονα χωρικών για λεηλασίες εκ μέρους των stradioti, ενώ πρωταγωνίστησαν και σε φαινόμενα συνεννόησης με τον εχθρό και προσχώρησης στο οθωμανικό στρατόπεδο. Επιπλέον, ακόμη και όταν παρέμειναν πιστοί στους Βενετούς εργοδότες τους, δύσκολα υπηρετούσαν επιτελικά σχέδια τακτικών επιχειρήσεων, διατηρώντας για τον εαυτό τους το δικαίωμα να δρουν αυτονομημένα και κατά βούληση, συχνά με καταστροφικά αποτελέσματα για τους ίδιους.


Μετά τη λήξη του πολέμου οι Βενετοί τους μετέφεραν στην ιταλική χερσόνησο, στη μητρόπολη, ή σε άλλες κτήσεις τους στην Ανατολή. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο, καθώς οι stradioti αντιδρούσαν και συχνά περνούσαν στην οθωμανική επικράτεια, ξεκινώντας ιδιωτικό πόλεμο τόσο με τις τοπικές οθωμανικές αρχές όσο και με τους Βενετούς που τους είχαν επικηρύξει. Στόχος τους ήταν η συναλλαγή με έναν από τους δύο επικυρίαρχους και η εξασφάλιση ανταλλαγμάτων με τη μορφή τιμαρίων από τους Οθωμανούς ή διορισμών σε καλύτερες θέσεις και μεγαλύτερους μισθούς από τους Βενετούς. Σε περίπτωση που δεν πετύχαιναν κανέναν από τους δύο στόχους τους συνέχιζαν τη δράση τους στα οθωμανικά και βενετικά εδάφη ως ληστές πλέον. Η εξέγερση του Κορκόδειλου Κλαδά στη Μέση Μάνη το 1480 αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας επαναστατικής δράσης.

Κροκόδειλος Κλαδάς: Ένας ήρωας της προεπαναστατικής ελληνικής ιστορίας -  Αιώνια Πατρίς
«Ο ΗΡΩΑΣ ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ ΚΛΑΔΑΣ», έργο του Νίκου Εγγονόπουλου


Η δομή και σύνθεση των ιλών τους προέρχονταν από την φατριαρχική κοινωνία και για αυτό έμοιαζαν με την οργάνωση των αρματολών. Επικεφαλής της ομάδας ήταν ένα διακεκριμένο μέλος του γένους, ενώ οι υπόλοιποι ιππείς προέρχονταν από το ίδιο γένος ή από άτομα προσκολλημένα σε αυτό. Γένη όπως αυτά των Μποζίκηδων, Μπούα, Κλαδάδων και Ευδαιμογιάννηδων είναι οι πιο γνωστές περιπτώσεις stradioti που εγγράφονται στις βενετικές πηγές.


Μαρτυρίες για Έλληνες εθελοντές ή μισθοφόρους σε ευρωπαϊκούς στρατούς μετά τους stradioti δεν έχουμε. Επανεμφανίζονται με το «Μακεδονικό Σύναγμα» (Regimenti dei Macedoni) στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών, το ρωσικό «Μπαλακλαβικόν ελληνικό τάγμα» στα 1774 και 1803-1807, και κυρίως κατά τη διάρκεια των ναπολεόντειων πολέμων με βάση τα Επτάνησα και δεξαμενή στρατολόγησης τους προαναφερθέντες ένοπλους πρόσφυγες από τον ελλαδικό χώρο. Οι Ρώσοι συγκρότησαν την «Πεζική Λεγεώνα Ελαφρών Κυνηγών», οι Γάλλοι τους «Λόχους Ελλήνων Κυνηγών» (Chasseurs à pied Grecs) οι οποίοι το 1809 μετονομάστηκαν σε «Σύνταγμα των Αλβανιτών» (Régiment Albanais) και οι Άγγλοι το «Σύνταγμα Ελληνικού Ελαφρού Πεζικού του Δουκός της Υόρκης» (The Duke of York’s Greek Light Infantry). Τα σώματα αυτά αποτελούνταν συνήθως από τα ίδια άτομα, τα οποία περνούσαν από την υπηρεσία τους ενός επικυρίαρχου σε αυτή του άλλου. Με εξαίρεση το αγγλικό στρατιωτικό σώμα, τα υπόλοιπα δομήθηκαν στη βάση των γενών των μελών τους, διατηρώντας την εσωτερική ιεραρχία τους, τον οπλισμό και την ενδυμασία τους. Τα σώματα πολέμησαν με επιτυχία στα Επτάνησα, στις Δαλματικές ακτές και στην Ιταλία, αλλά το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων σήμαινε την κατάργησή τους.


Η πειρατεία ήταν ενδημικό φαινόμενο στο Αιγαίο από τα βυζαντινά χρόνια και σε όλη τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου αποτέλεσε το σημαντικότερο εμπόδιο στην απρόσκοπτη διενέργεια του εμπορίου. Σε αντίθεση με τη ληστεία που είχε τοπικό χαρακτήρα, η πειρατεία των ελληνικών θαλασσών εντασσόταν στο ευρύτερο αντίστοιχο φαινόμενο της Μεσογείου, και συμμετείχαν σε αυτήν, τουλάχιστον ως τα μέσα του 18ου αιώνα, κυρίως Δυτικοί και μουσουλμάνοι πειρατές. Επιπλέον, οι έκνομοι και των δύο θρησκειών εύκολα νομιμοποιούσαν τα κέρδη τους μετακυλώντας τυπικά τη δράση τους στον κούρσο και συμμετέχοντας στον «ιερό πόλεμο» εναντίον των απίστων, ανεξάρτητα από τις συνεχιζόμενες λεηλατικές επιδρομές σε βάρος ομοθρήσκων τους. Με άλλα λόγια, η νομική διάκριση ανάμεσα στον κούρσο και στην πειρατεία είχε χαθεί στην πράξη, και η επίκληση του πρώτου αποτελούσε νομιμοποιητικό άλλοθι για έκνομες ενέργειες. Έτσι, τα βασικά θύματα της πειρατείας ήταν οι άμαχοι και οι μόνιμα εγκατεστημένοι παραθαλάσσιοι ή νησιωτικοί πληθυσμοί, περίπου όπως οι βασικοί πληγέντες από τη ληστεία ήταν οι εδραίοι αγροτικοί πληθυσμοί. Όμως, η πειρατική δράση μπορούσε να γίνει οδυνηρότερη για τους άμαχους, καθώς οι επιδρομές συνδυάζονταν με το δουλεμπόριο και τη μαζική μεταφορά πληθυσμών στα σκλαβοπάζαρα της Μεσογείου.

Ήταν τελικά ο φοβερός πειρατής Μπαρμπαρόσα Έλληνας; | Cretalive ειδήσεις


Οι μουσουλμάνοι πειρατές προέρχονταν από τις ακτές της βόρειας Αφρικής, το Αλγέρι, την Τύνιδα και την Τριπολίτιδα, και αποτελούσαν οργανικό τμήμα του οθωμανικού στόλου ως κουρσάροι του. Εξάλλου, οι προαναφερθείσες περιοχές είχαν συγκροτήσει αυτόνομα, φόρου υποτελή στην Υψηλή Πύλη, πειρατικά κράτη. Χαρακτηριστικές ήταν οι τρομερές επιδρομές στο Αιγαίο του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα (Hayreddin Barbarossa), αρχικουρσάρου και αρχιναυάρχου του οθωμανικού στόλου στο διάστημα 1537-1538.


Η παρουσία Δυτικών πειρατών στο Αιγαίο ήταν περισσότερο εντατική. Οι ιππότες των ταγμάτων του Αγίου Ιωάννη από τη Μάλτα και του Αγίου Στεφάνου από την Τοσκάνη, και οι διάσημοι Γάλλοι πειρατές του 17ου αιώνα συνδύαζαν την πειρατική με την κουρσάρικη δράση και λεηλατούσαν αδιάκριτα χριστιανικές και μουσουλμανικές οικιστικές συγκεντρώσεις και πλοία. Η ένταση της δράσης τους αυξανόταν κατά τη διάρκεια στρατιωτικών αναμετρήσεων ανάμεσα σε Δυτικές δυνάμεις και το οθωμανικό κράτος˙ ειδικά κατά τη διάρκεια του Κρητικού πολέμου οι πληθυσμοί του Αιγαίου δοκιμάστηκαν σκληρά από τις καταδρομικές και λεηλατικές επιχειρήσεις των Γάλλων πειρατών.


Στην ίδια έκνομη δραστηριότητα συμμετείχαν και Έλληνες ναυτικοί, ειδικά από τα μέσα του 18ου αιώνα και εξής, όταν εγκαινιάστηκε η ενεργή συμμετοχή των ελληνικών πλοίων στο διαμετακομιστικό εμπόριο της Μεσογείου. Κάτοικοι των νησιών, κυρίως της Ίου, Μυκόνου και Τήνου, μετείχαν στο πειρατικό κύκλωμα ως αποδέκτες και διακινητές ληστρικού προϊόντος, ενώ εστία παράκτιας πειρατείας ήταν η ληστρική κοινωνία της Μάνης. Πρέπει να τονιστεί ότι, όπως η πειρατεία και ο κούρσος ήταν δύο δραστηριότητες συμπληρωματικές, έτσι και το εμπόριο και η πειρατεία αποτέλεσαν παράλληλες όψεις της ίδιας πραγματικότητας, του ναυτικού μονοεπαγγελματισμού των νησιωτών στο τέλος του 18ου αιώνα. Εξάλλου, τα εμπορικά πλοία ήταν οπλισμένα, είτε γιατί διεξήγαν λαθρεμπόριο είτε για προστασία από πειρατές.

, , , , , , ,

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *