Διονύσης Τσιριγώτης* – 05/08/2020 – ΗΜΕΡΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ
*Επίκουρος Καθηγητής, Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Διεθνών Σχέσεων & Διπλωματίας στο Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς
Η εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη στις 31 Ιουλίου του 1920, αποτελεί μία από τις πλέον τραγικές σελίδες στην ιστορία του Εθνικού διχασμού και έναν αιώνα μετά, εξακολουθεί να μας θυμίζει τις συμπαρομαρτούσες απολήξεις της ενδημικής ασθένειας του Ελλαδικού έθνους. Ο Δραγούμης, μια πολυσχιδής και πληθωρική προσωπικότητα, λογοτέχνης, διπλωμάτης και πολιτικός, εργάστηκε εργωδώς για την οργάνωση των ελληνικών κοινών στον Μακεδονικό αγώνα, εκφραστής της κοσμοθεωρίας για την πολυεθνική συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Εδραζόμενος στην ανθρωποκεντρική, κοσμοσυστημική βάση του Ελληνισμού (όπου ήδη από τους κρητομυκηναϊκούς χρόνους συγκροτείται με κοινωνικό-πολιτικό θεμέλιο την πόλη-κράτος) αναπτύσσει την ιδιοσυστασία του πολιτικού φαινομένου και επέκεινα του θεωρητικού προβληματισμού περί του αξονικού στόχου του Ελλαδικού κράτους.
«Και στην Ελλάδα θα ζούσανε καλλίτερα οι Έλληνες, αν το κράτος καταλάβαινε πως το φυσικό του Ρωμιού είναι να ζει σε κοινότητες ιδιοκυβέρνητες. […]
Πρέπει στην Ελλάδα ν’ αφήσουν ελεύθερα ξανά τις κοινότητες να φυτρώσουν. Με την τοπική αυτοδιοίκηση –όπου καθένα θα κυβερνά το χωριό του, και στο κράτος μονάχα θα πληρόνει τους φόρους, θα δίνει ό,τι μπορεί για τα μεγάλα εθνικά έργα, και θα κάνει το στρατιωτικό του– το κράτος θα έχει καιρό να σκεφτεί και να φροντίσει για τα γενικώτερα συμφέροντα του έθνους. Και έτσι, επειδή περισσότεροι θα κυβερνούν τα χωριά τους, λιγώτεροι θα καταπιάνονται να κυβερνήσουν το κράτος, και ίσως καλλίτερα.
Ο Ελληνισμός είναι μια οικογένεια από ελληνικές κοινότητες. Αυτό πρέπει να το ιδούμε ξάστερα όλοι».
Υπό αυτό το πρίσμα, εξετάζει τη διαλεκτική σχέση του έθνους με το κράτος, εκλαμβάνοντας το δεύτερο ως όχημα για την ευόδωση της εθνικής ολοκλήρωσης, ενώσω η δυναμική του έθνους είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για την αυτοσυντήρηση και την προάσπιση του συμφέροντος επιβίωσης.
«Γιατί το κράτος δεν είναι η ζωή. Το κράτος –κέντρο πολιτικό του έθνους– γίνηκε όχι για να ζήσει αυτό το ίδιο, παρά για να φυλάξει του έθνους τη ζωή. Όσο για το έθνος, αυτό πρέπει, είναι ανάγκη να ζήσει με οποιαδήποτε πολιτική μορφή ή με πολλές μορφές και ξένες ίσως, και κομματιαστά ακόμη αν δε γίνεται αλλοιώς, για να δημιουργήσει κάτι. Γιατί το έθνος είναι η ζωή και θέλει να δημιουργήσει. Μονάχα το έθνος μπορεί και δημιουργεί, αυτό έχει τη χάρη τούτη, απόδειξη πως δημιουργεί και τους πολιτικούς οργανισμούς που λέγονται κράτη. Μα θέλει και άλλα να δημιουργήσει. Η πολιτική αποκατάσταση του έθνους, δηλαδή το κράτος, είναι ο ενδιάμεσος σκοπός του για καταφέρει έπειτα τον τελικό του σκοπό. Και είναι το κράτος τίποτα, στείρος, ξερός ρυθμιστής της πολιτικής του έθνους, ρολόγι της κοινωνικής ζωής, φύλακας των πολιτών που ευκολύνει κιόλα τις συναλλαγές τους, και κατεργάζεται στρατούς και στόλους για την αυθυπαρξία, την κυριαρχία και το μεγαλείο του έθνους, και όχι βέβαια για την υπεράσπιση του ξερού εαυτού του. Τα κράτη χάνονται, τα έθνη πολύ σπάνια. Κάποτε τα κράτη είναι αδύνατα ό,τι και να τους κάμεις, ενώ τα έθνη τα σχετικά είναι ζουμερά, γερά και δυνατά».
Αντίστοιχα εκλαμβάνει ως ζείδωρη αναγκαιότητα την ανάπτυξη εθνικής κοσμοθεωρίας, μίας ολοκληρωμένης πρότασης πολιτικής για την εθνική ολοκλήρωση.
«Είνε ανάγκη να υπάρχη Μεγάλη Ιδέα;
Είνε το αυτό σαν να ερωτά κανείς, αν είνε ανάγκη να υπάρχη το Ελληνικόν Έθνος και το Ελλ. Ελεύθερον κράτος, το οποίον δεν θα ζήση, δεν θα το αφήσουν να ζήση, όταν το Έθνος χαθή.[…]. Η ανάγκη της υπάρξεως ενός Έθνους είνε ένστικτος εις αυτό, όσον και εις ένα άτομον είνε ενστίκτον η ανάγκη να ζή. Η εξαφάνισις του Ελληνικού Έθνους θα είνε μεγάλη απώλεια δια την πρόοδον της ανθρωπότητος˙[…] ένα Έθνος δεν δύναται να ζήση επί πολύ, όταν δεν έχη Ιδανικόν, σκοπόν προς τον οποίον να τείνη. Ένα ξεχωριστόν, ιδικόν του σκοπόν. Όταν το Έθνος δεν έχη Ιδανικόν, όταν δεν πιστεύη εις αυτό, δεν έχει πρόγραμμα, δεν έχει γνώμονα να κρίνη τι το συμφέρει και τι όχι, ποίος το ωφελεί και ποίος το βλάπτει, παραπαίει, στέκεται, λιμνάζει σε τέλμα συναλλαγής και αλληλοφαγώματος, […], ως ότου άλλο Έθνος που ακολουθεί με πίστιν το ιδικό του πρόγραμμα τους σαρώση όλους».
Χωρίς να παραγνωρίζει την οργάνωση των συλλογικών οντοτήτων σε κράτη, θεωρεί μείζον καθήκον η πολιτειακή-πολιτική οργάνωση του κράτους να οικοδομείται με βάση τις πολιτισμικές παραδόσεις του έθνους. Συνεπαγόμενα το έθνος, ως κινητήριος μοχλός της ιστορίας, καλείται να παράγει πολιτισμό. Ο τρόπος του βίου που κομίζει ένα έθνος μέσα από την ιστορική του διαδρομή, συνιστά την προσδιοριστική μεταβλητή του μέτρου επιβίωσής του και της διατήρησης της ιστορικής του συνέχειας, στο βαθμό που η πρόταση πολιτικής και πολιτισμού που παράγει ενδιαφέρει πανανθρώπινα.
«Ως τόσο τι είναι εκείνο, εξόν από το κράτος του, που έχει να δημιουργήσει ένα έθνος, ο μόνος δημιουργός; Ποιος είναι των εθνών ο σκοπός ο τελικός, πες τον προορισμό, πες τον αποστολή, πες τον ανάγκη; Ο πολιτισμός!
[…] Να πως τα έθνη είναι χρήσιμα στην ανθρωπότητα. Να πως ξεπερνούν τα σύνορά τους, ξεχειλίζουν, πλαταίνουν, υψόνονται, γεμίζουν και καταχτούν τον κόσμο. Να πως είναι όμορφα τα έθνη, και να που έσφαλε ο Χριστός και ο Κάρολος Μάρξ πολεμώντας τα έθνη. Του έθνους το άνθισμα και ο καρπός ο ωραίος είναι ο πολιτισμούς. […]
Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Και αυτή είναι η αξιοσύνη τους η μεγάλη. Όσα δείχνονται άξια να γεννούν πολιτισμούς είναι σημαντικά στον κόσμο, αξίζουν να ζουν και να προκόβουν. Τα άλλα χρησιμεύουν μονάχα για δούλοι, για όργανα, για παράτημα, είναι οι σκλάβοι των πολιτισμένων, το υποπόδιο των ποδιών τους για να ανεβούν αυτά».
Κατά τούτο ο Δραγούμης διακρίνει τρεις κατηγορίες εθνών. Εκείνα που δεν μπορούν να δημιουργήσουν δικό τους πολιτισμό, αλλά λειτουργούν μεταπρατικά δεχόμενα ξένους πολιτισμούς και διαστρέφοντάς τους. Τα έθνη που δεν παράγουν αλλά ούτε δέχονται ξένους πολιτισμούς. Ενώ υπάρχουν και τα έθνη που λειτουργούν ως χωνευτήρι πολιτισμών, παλαιότερων και ξένων, και γίνονται αφορμή για να προχωρήσουν «πάρα πέρα, στυλοβάτης για να υψωθούν, σπορά για να καρπίσουν αυτά και να γεννοβολήσουν το δικό τους το γνήσιο πολιτισμό τους». Γι’ αυτά «τα έθνη ο πολιτισμός δεν πάρθηκε απ’ αλλού παρά είναι ο καρπός εντόπιος, δεν είναι πολιτισμός απ’ έξω αλλά από μέσα, όχι μπασμένος από ξένους τρόπους και έθνη παρά από τα τρίσβαθα των σωθικών τους βγαλμένος».
Εν κατακλείδι, το συμπέρασμα που εξάγεται μέσα από την ανάλυση του Ίωνα Δραγούμη και οφείλουμε ν’ αναγνωρίσουμε ως κατευθυντήρια αρχή της πολιτικής-πολιτειακής ηγεσίας, είναι, ο θεμελιώδης στόχος του κράτους για τη διασφάλιση της κοινωνικοπολιτικής-οικονομικής ευημερίας του έθνους, εντός και εκτός των εδαφικών του ορίων.
«Το σχετικό κράτος, αν υπάρχει, ένα χρέος έχει, το να εξασφαλίζει όσο καλλίτερα μπορεί το άνθισμα του έθνους, γι’ αυτό και το κράτος δεν έχει δικαίωμα να περιορίζεται στα στενά του σύνορα τα πολιτικά, ούτε να λησμονεί μέρη του έθνους οσοδήποτε μακριά από το πολιτικό του κέντρο και αν βρίσκονται, παρά χρεωστεί και αυτά τα μέρη έξω από τα σύνορα να τα προφυλάγει από το χαμό τους, γιατί όλα τα μέρη του έθνους μαζύ, σε όποιο πολιτικόν οργανισμό και αν τύχουν σφηνωμένα, δημιουργούν τον πολιτισμό του, συνεργάζονται όλα για το μεγάλο άνθισμα».
ΚΑΤΕΒΑΣΤΕ ΤΟΝ “ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ” ΣΤΗΝ ΑΝΕΜΗ
