γράφει ο Σωτήρης Αμάραντος, διδάκτορας πολιτικής φιλοσοφίας
Παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, το να αποσπάται κανείς από την τρέχουσα βιωματική συνθήκη, να μεταβαίνει στη σφαίρα της αξιολογικά ουδέτερης θεωρίας και να μελετά τον τρόπο που αναπτύσσονται οι σχέσεις ισχύος στο επίπεδο ενός κοινωνικού μικροκλίματος.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, να συλλάβουμε μια περιορισμένη δομή υπό την αναλογία του μικροκλίματος. Συμφωνά με το λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας του Γεώργιου Μπαμπινιώτη ως μικρόκλιμα ορίζεται «το σύνολο των ατμοσφαιρικών συνθηκών σε περιορισμένης έκτασης περιοχή…». Στον βαθμό που επιχειρούμε να περιγράψουμε τις σχέσεις ισχύος σε μια περιορισμένη κοινωνική δομή, μπορούμε να κάνουμε λόγο για κοινωνικό μικρόκλιμα, το οποίο βέβαια εντάσσεται στις ευρύτερες «κλιματολογικές» συνθήκες του κοινωνικού οργανισμού, υπηρετώντας καθορισμένες λειτουργίες και πραγματώνοντας συγκεκριμένους κοινωνικούς σκοπούς.
Το μικρόκλιμα αυτό διέπεται από σχετική αυτονομία και τυπικώς χαρακτηρίζεται από μια μορφή ιεραρχικής διάταξης των προσώπων που το απαρτίζουν. Πέραν όμως της τυπικής αυτής ιεραρχίας, η σχετική αυτονομία, επιτρέπει την αλλοίωση και αναμόρφωση της ιεραρχίας υπέρ συγκεκριμένων δρώντων. Οι δρώντες αυτοί έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώνουν μηχανισμούς αναπαραγωγής, ελέγχου και αποκλεισμού που ομοιάζουν με τον τρόπο λειτουργίας της αγέλης. Μέσω των συγκεκριμένων μηχανισμών είναι σε θέση αφενός να αποφασίζουν για το ποιος μπορεί να γίνει μέλος του μικροκλίματος και αφετέρου να καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την επαγγελματική εξέλιξη των κατώτερων μελών (την απομάκρυνση, τη μονιμοποίηση, τη στασιμότητα και την ανέλιξη).
Ο έλεγχος επί των κατώτερων μελών οδηγεί στην εύκολη χειραγώγησή τους, ειδικώς όταν η είσοδος και η ανέλιξή τους εντός του κοινωνικού αυτού μικροκλίματος πραγματοποιείται με όρους αναξιοκρατικούς, ώστε να εξασφαλίζεται η αιώνια οφειλή των ευεργετημένων προς τους ευεργέτες τους. Πράγματι, οι ευεργετημένοι μπορούν να μετατραπούν για την υπεράσπιση των προσώπων και των καταστάσεων που τους ανέδειξαν σε κομάντο αυτοκτονίας, στηρίζοντας, ακόμη και με προσωπικό κόστος κάθε φαύλο σχέδιο των αρχηγών της αγέλης.
Είναι πάντως λογικά αναμενόμενο, υφιστάμενοι και οι ίδιοι το σκληρό πρόσωπο της εξουσίας να αναπτύσσουν μια αμφίσημη σχέση προς τους εξουσιαστές, βιώνοντας ταυτόχρονα αισθήματα αγάπης και μίσους. Προφανώς, το αίσθημα μίσους δεν είναι εύκολο να εξωτερικευτεί κάτω από αυτές τις συνθήκες. Παραμένει ανενεργό, αλλά ζωντανό και στη βάση της ψυχικής οικονομίας κεφαλαιοποιείται έως τη στιγμή που οι εξωτερικές συνθήκες (η ανέλιξη και καταξίωση εντός του οργανισμού) του επιτρέψουν να εκφραστεί, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις αλλάζει τους συσχετισμούς ισχύος.
Για τον αποτελεσματικό έλεγχο της αγέλης δεν αρκεί βεβαίως η ωμή άσκηση εξουσίας, χρειάζεται πρώτον, να διαμορφωθεί ένα ιδεολόγημα που σχίζει τον κόσμο στα δύο, μεταξύ φίλων που υπηρετούν ανώτερες αξίες και εχθρών που διασαλεύουν την (αγελαία) αρμονία!!! Δεύτερον, να συγκροτηθούν εσωτερικοί μηχανισμοί προβολής, υποτίθεται ξεχωριστών ικανοτήτων και επιτευγμάτων, που διαμορφώνουν συλλογικές ψευδαισθήσεις σχετικά με την αξεπέραστη αυθεντία των ηγετών της αγέλης. Τρίτον, να καλλιεργηθούν τελετουργικά συναισθηματικοί δεσμοί μεταξύ των μελών της αγέλης που επισφραγίζουν μια ολοποιητική και αδιάβροχη, έναντι της λογικής, συλλογική ταυτότητα. Τέταρτον, να τεθούν σε εφαρμογή στρατηγικές ηθικής και επαγγελματικής εξόντωσης των αντιρρησιών. Επιχειρείται η κοινωνική περιθωριοποίηση και η γελοιοποίησή τους ώστε οι εύλογες αντιρρήσεις τους να μην έχουν αποτέλεσμα στις στάσεις του ακροατηρίου τους.
Όταν όμως οι συλλογικές ψευδαισθήσεις καταρρέουν και τα ιδεολογικά συνθήματα της εσωτερικής εξουσίας χάνουν κάθε έρεισμα, τότε η ωμή βία επιστρατεύεται εκ νέου και υποστασιοποιείται υπό τη μορφή της απειλής, του εκβιασμού και της τιμωρίας. Με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο εκδικούνται οι αρχηγοί της αγέλης τους εξεγερμένους, αλλά ταυτόχρονα προειδοποιούν για τις συνέπειες που θα δοκιμάσουν όσοι στο μέλλον τολμήσουν να αντιταχθούν στην ισχύ τους.
Αίφνης, διαπιστώνεται πως το μικρόκλιμα αυτονομείται από τους σκοπούς και τη λειτουργία που του έχουν ανατεθεί από τον κοινωνικό οργανισμό και λειτουργεί για να εξυπηρετήσει τις διεστραμμένες επιδιώξεις για ισχύ που αναπτύσσονται στο εσωτερικό του.
Είναι σχεδόν βέβαιο, πως η απεικόνιση που προηγήθηκε μπορεί να εμπλουτιστεί από τις προσωπικές εμπειρίες των αναγνωστών του παρόντος άρθρου, καθώς αποτελεί σε σημαντικό βαθμό έναν ιδεατό τύπο (με τη βεμπεριανή έννοια) που είναι εδραιωμένος σε αρκετά κοινωνικά μικροκλίματα. Η θλιβερή αυτή παρατήρηση δεν πρέπει να κάμψει τις προσπάθειές μας. Αντιθέτως, ακόμη κι εντός αυτής της νοσηρής και δυσώδους ατμόσφαιρας συνεχίζουμε να πιστεύουμε στον προμηθεϊκό άνθρωπο. Τον εξεγερμένο, τον φιλάνθρωπο, τον αυτόνομο!
