Με την ήττα της Γαλλίας (Ναπολεόντιοι Πολέμοι, 1799 – 1815) και την εξορία του Ναπολέοντος στην νήσο Έλβα, οι νικήτριες δυνάμεις (Μεγάλη Βρετανία, Αυστρία, Πρωσία και Ρωσία) συγκάλεσαν, την 1η Νοεμβρίου 1814, συνέδριο στη Βιέννη για να τερματίσουν και επίσημα τον πόλεμο, και για να λύσουν τα προβλήματα που δημιούργησε στο ευρωπαϊκό status quo η Γαλλική Επανάσταση (1789).

Η Γαλλική Επανάσταση ενέπνευσε τους λαούς όλης της Ευρώπης να παλέψουν ενάντια στην εκμετάλλευση και την απολυταρχική μοναρχία, και αποτελούσε το έναυσμα για αντίστοιχες «επαναστάσεις» στην Ισπανία, στην Ιταλία, στην Γερμανία, στην Δανία και στην Ελλάδα.

Στο σύντομο αυτό άρθρο θα δούμε πώς φτάσαμε στην Επανάσταση, επικεντρωνόμενοι, βέβαια, στις ζυμώσεις και στις εξελίξεις που λάμβαναν χώρα στην Γαλλία, για να καταλήξουμε στο Συνέδριο της Βιέννης που έθεσε τα θεμέλια για την ανάδυση της σύγχρονης Ευρώπης.

Προς Την Επανάσταση

Πορεία προς τις Βερσαλλίες, 1789.

Από το κίνημα του Διαφωτισμού και από τους εκφραστές του, όπως ο Jean-Jacque Rousseau,ο Voltaireκαι ο Montesquieu, δημιουργήθηκε ένα κλίμα κατάλληλο για κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις.

Η ανερχόμενη γαλλική αστική τάξη, έχοντας συγκεντρώσει μεγάλη οικονομική ισχύ, δεν είχε την ανάλογη πολιτική δύναμη, καθώς η Γαλλία βρισκόταν υπό το φεουδαρχικό σύστημα και την απόλυτη μοναρχία. Επιπλέον, η αριστοκρατία διατηρούσε τον έλεγχο του κρατικού μηχανισμού, και μέσω αυτού παρεμπόδιζε την ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα.

Οι λαϊκές τάξεις των πόλεων έβλεπαν να ανεβαίνουν συνεχώς οι τιμές των αγαθών και να καθηλώνονται τα εισοδήματά τους, ενώ οι αγρότες εξαναγκάζονταν σε καταβολή υπερβολικά υψηλών φόρων. Όλα αυτά οδήγησαν με μαθηματική ακρίβεια στην απονομιμοποίηση του καθεστώτος των Βουρβόνων και, μοιραία, στην εξέγερση. Επί της ουσίας, υπήρχε ένα «σχέδιο» από τους θεωρητικούς της επανάστασης που υιοθέτησαν οι αστοί, για τη δημιουργία ενός νέου τύπου διακυβέρνησης, έτοιμο να διαδεχθεί το έκπτωτο καθεστώς

1789: Έτος Αλλαγής

«Liberté, égalité, fraternité ou la mort» (Ελευθερία, ισότητα, αδερφοσύνη ή θάνατος), το μότο της επανάστασης του 1789.

To 1789 αποτελεί έτος ορόσημο για την ευρωπαϊκή ιστορία, καθώς σηματοδοτεί την αλλαγή του τρόπου εξουσίας και αντίληψης της κοινωνίας μέσα από το πρίσμα της φιλευθεροποίησης των θεσμών.

O οικονομικός μαρασμός του γαλλικού κράτους οδήγησε τον βασιλιά, Λουδοβίκο ΙΣΤ΄, να ακολουθήσει τη συμβουλή του υπουργού JacquesNecker (1732 – 1804), και να συγκαλέσει τις τρεις τάξεις στη Γενική Συνέλευση των Τάξεων στις Βερσαλλίες. Ο θεσμός της Γενικής Συνέλευσης των Τάξεων ήταν πολύ παλιός (είχε ιδρυθεί πριν πεντακόσια χρόνια), αλλά σχεδόν ποτέ δεν είχε λειτουργήσει. Η σύγκληση της Γενικής Συνέλευσης των Τάξεων ισοδυναμούσε με ομολογία του βασιλιά ότι η χώρα ήταν σε αδιέξοδο.

Η Συνέλευση άρχισε τις εργασίες της τον Μάιο του 1789, με την πίστη ότι θα επέβαλλε στην Γαλλία τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και θα έβγαζε τη χώρα από το αδιέξοδο. Γρήγορα, όμως, διαπιστώθηκαν μεγάλες διαφωνίες μεταξύ των εκπροσώπων των τριών τάξεων. Η αστική τάξη βρήκε την ευκαιρία να ζητήσει σύνταγμα. Οι ευγενείς και οι κληρικοί δεν ήθελαν κάτι τέτοιο, φοβούμενοι μήπως χάσουν τα προνόμιά τους. Έτσι, μπροστά στην αρνητική στάση των ευγενών και κληρικών, οι αστοί ανακήρυξαν το σώμα τους Εθνοσυνέλευση και, στις 20 Ιουνίου 1789, ορκίστηκαν να μη διαλυθούν (όρκος του Σφαιριστηρίου, η ιδρυτική πράξη της Γαλλικής Δημοκρατίας), όπως ήταν η θέληση του βασιλιά, αν δεν δώσουν Σύνταγμα στη χώρα.

Οι Μεταρρυθμίσεις Της Εθνοσυνέλευσης

Οι μεταρρυθμίσεις που ψηφίστηκαν από την Εθνοσυνέλευση ήταν ριζοσπαστικές. Τα φεουδαρχικά προνόμια καταργήθηκαν, και η χώρα διαιρέθηκε σε 83 ισοπληθείς περιφέρειες που διοικούνταν από εκπροσώπους εκλεγμένους από τον λαό. Η Εκκλησία περιορίστηκε από την κρατική επιρροή, και τα εκκλησιαστικά κτήματα και οι περιουσίες δημεύτηκαν και μοιράστηκαν στο λαό. Η εξουσία του βασιλιά περιορίστηκε στο ελάχιστο. Αυτή η αναδιοργάνωση και αποκέντρωση εξέφραζε τη φιλελεύθερη πίστη στην αναγκαιότητα της ατομικής ελευθερίας και της απελευθέρωσης από τις παλιές ανισότητες. Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση δημοσίευσε την περίφημη«Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη» (26 Αυγούστου 1789) ως ένα προσύνταγμα. Η ιδιοκτησία διακηρύχτηκε φυσικό δικαίωμα, όπως και η ελευθερία, η ασφάλεια και η «αντίσταση στην καταπίεση». Η ελευθερία του λόγου, η ανεξιθρησκία και η ελευθεροτυπία διακηρύχθηκαν απαραβίαστες. Διακηρύχθηκε, επίσης, το δικαίωμα των πολιτών για ίση μεταχείριση στα δικαστήρια. Κανείς δεν μπορούσε πλέον να φυλακιστεί ή να υποστεί οποιαδήποτε ποινή, παρά μόνο σύμφωνα με το νόμο.

Η Ριζοσπαστικοποίηση Της Επανάστασης Και Η Άνοδος Του Ναπολέοντα

Οι κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις δεν ήταν εύκολο να πραγματοποιηθούν με ειρηνικό τρόπο. Για να εξασφαλίστεί η εφαρμογή τους, οι ηγέτες της επανάστασης κατέφυγαν σε μία αιματηρή δικτατορία -γνωστή ως «Βασιλεία του Τρόμου»-, με την κατάσταση στα χέρια του Μαξιμιλιανού Ροβεσπιέρου, που εξαπέλυσε θηριώδη τρομακτικά μέτρα, από τα οποία δεν γλίτωσαν ούτε παλιοί δημοκρατικοί, όπως ο Demoule, Danton κ.ά. Τελικά, η τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου τερματίστηκε με τον αποκεφαλισμό του, στις 27 Ιουλίου του 1794. Η πτώση του Ροβεσπιέρου σημειώνει την αρχή της παρακμής της επανάστασης.

H διακυβέρνηση της χώρας ανατέθηκε σε ένα εκλεγμένο πενταμελές «Διευθυντήριο». Το Διευθυντήριο διαλύθηκε το 1799, μετά από πολιτικές ανωμαλίες και πραξικοπήματα. Ένα τέτοιο πραξικόπημα έδωσε την ευκαιρία στον νεαρό αξιωματικό, Ναπολέοντα Βοναπάρτη, να πάρει την κατάσταση στα χέρια του, εγκαθιδρύοντας το καθεστώς της Υπατείας, και να στεφθεί αργότερα αυτοκράτορας, κυβερνώντας την Γαλλία ως το 1815.

Ο Ναπολέων διασχίζει έφιππος τις Άλπεις. Έργο του Jacques-Louis David, 1801.

Mέχρι το 1810, ο Ναπολέων ήταν παντοδύναμος. Εκτός από τη διευρυμένη Γαλλική Αυτοκρατορία, είχε υπό τον έλεγχό του την Ελβετική Συνομοσπονδία, τη Συνομοσπονδία του Ρήνου και το Μεγάλο Δουκάτο της Βαρσοβίας. Το 1812 αποφάσισε να εισβάλει στην Ρωσία, φτάνοντας στην Μόσχα με τεράστιες απώλειες. Από τους 600.000 άνδρες της «Μεγάλης Στρατιάς» επέστρεψαν μόλις οι 100.000.

Το 1813, στη Λειψία -στην «Μάχη των Εθνών», όπως έχει μείνει στην Ιστορία-, οι 170.000 άνδρες του Ναπολέοντα ηττήθηκαν από τις 320.000 άνδρες που είχαν παρατάξει η Ρωσία, η Πρωσία, η Αυστρία, και από τη χρηματοδότηση που είχε συνεισφέρει η Βρετανία. Ο ηττημένος Αυτοκράτορας δεν δέχθηκε να συζητήσει μία ειρήνη που θα έδινε ξανά  στην Γαλλία τα φυσικά της σύνορα – δηλαδή τις Αλπεις και τον Ρήνο. Έτσι, οι Σύμμαχοι μπήκαν νικητές στο Παρίσι τον Μάρτιο του 1814, και ο Ναπολέων εξορίστηκε στη νήσο Έλβα.

Η Σύνοδος Της Βιέννης (1814 -1815)

H Eυρώπη το 1812. Η κυριαρχία της Γαλλίας είναι εμφανής.

Οι αντίπαλοι του Ναπολέοντα συμφώνησαν να συναντηθούν στη Βιέννη, τον Σεπτέμβριο του 1814, για να ξαναβάλουν την Ευρώπη σε τάξη. Αυτοκράτωρ ανακυρήχθηκε ο Λουδοβίκος IH΄ και Υπουργός Εξωτερικών ο Charles-Maurice de Talleyrand (Ταλλεϋράνδος). Χάρις στον τελευταίο, η Γαλλία αναγνωρίστηκε ισότιμη μεγάλη δύναμη από τις υπόλοιπες δυνάμεις, παρά την ήττα της. Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και οι Ναπολεόντιοι πολέμοι είχαν καταλύσει την παλαιά δομή της Ευρώπης, και τα κινήματα περί αυτοδιάθεσης των λαών ήταν προ των πυλών. (Αρβελέρ και Aymard, 2000)

Η δημιουργία της εθνικής συνείδησης θα διέλυε τις πολυεθνικές αυτοκρατορίες και θα αποδυνάμωνε το θεσμό της μοναρχίας, καθώς τα αιτήματα εκδημοκρατισμού των κρατών άρχισαν να εκφράζονται ολοένα και περισσότερο από την αστική ταξη.

Τον Μάρτιο του 1815 ο Ναπολέων απέδρασε και επέστεψε στο Παρίσι, αναλαμβάνοντας την εξουσία με την βοήθεια τμημάτων του στρατού που ήταν πιστά σ΄αυτόν. Στην Βιέννη οι εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας ανανέωσαν τη Συνθήκη του Σομόν (1814), η οποία προέβλεπε 20ετή συμμαχία των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλία, Ρωσία, Πρωσία, Αυστρία), και αποφάσισαν να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα στον Ναπολέοντα. Εν τω μεταξύ, ο Ναπολέων οργάνωνε το στρατό του και αποφάσισε να συναντήσει τους εχθρούς του εκτός του γαλλικού εδάφους. Ο Δούκας του Wellington με το στρατό του ήταν στις Βρυξέλλες, και ο πρώσος στρατηγός Blicher, με τον δικό του, ήταν στη Λιέγη.

Η Οριστική Ήττα Του Ναπολέοντα

Ο Ναπολέων αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει χωριστά. Πράγματι, στις 16 Ιουνίου του 1815, στην Μάχη του Λινί, ο στρατός του Ναπολέοντα ανάγκασε τους Πρώσους να υποχωρήσουν, αλλά οι απώλειές τους δεν ήταν μεγάλες και ανασυντάχθηκαν εύκολα. Την ίδια ημέρα, στο Quatre Bras, ο Ney συγκρούστηκε με τον Wellington, ο οποίος και αυτός υποχώρησε προς το Βατερλό. Τρεις ημέρες μετά την ήττα του στο Βατερλό, ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι και την επομένη, 22 Ιουνίου 1815, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του. Εξορίστηκε στην νήσο Αγία Ελένη όπου έμεινε ως τον θανατό του το 1821.

Αποφάσεις Του Συνεδρίου / Συνθήκη Ειρήνης Βιέννης

Το Συνέδριο ολοκληρώθηκε μετά την ήττα της Γαλλίας και την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης (1815). Οι σημαντικότερες αποφάσεις που πάρθηκαν είναι οι εξής:

• H Γαλλία έχασε όλα τα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Ναπολέων.
• H Ρωσία πήρε το μεγαλύτερο μέρος του Δουκάτου της Βαρσοβίας, δηλαδή της Πολωνίας.
• H Πρωσία πήρε την Σαξονία, ένα μέρος της Πολωνίας και μερικά γερμανικά εδάφη (η Γερμανία δεν είχε ακόμα ενοποιηθεί).
• H πρώην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την οποία είχε διαλύσει ο Ναπολέων, έγινε Γερμανική Συνομοσπονδία 39 κρατών, και όχι 300 που ήταν πριν (συμπεριλαμβανομένης και της Πρωσίας) υπό την κυριαρχία της Αυστρίας.
• H Αυστρία πήρε πίσω τα εδάφη που είχε χάσει εξαιτίας του Ναπολέοντα, και αρκετά περισσότερα στη Γερμανία και στην Ιταλία.
• Ο πρίγκιπας της Οράγγης ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Ενωμένων Κάτω Χωρών συμπεριλαμβανομένου και του Βελγίου.
• H Σουηδία πήρε την Νορβηγία.
• H ουδετερότητα της Ελβετίας διασφαλίστηκε.
• Το Ανόβερο έγινε βασίλειο.
• H Βρετανία πήρε την αποικία του Ακρωτηρίου, την Νότια Αφρική, διάφορες άλλες αποικίες στην Αφρική και στην Ασία, καθώς και τα Ιόνια Νησιά.
• Επίσης το Συνέδριο της Βιέννης καταδίκασε το δουλεμπόριο και διασφάλισε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε διάφορους ποταμούς.

Ολα αυτά καταγράφηκαν σε 121 άρθρα, και η Τελική Πράξη του Συνεδρίου της Βιέννης υπογράφτηκε στις 9 Ιουνίου του 1815, στην μοναδική συνεδρίαση όπου παραβρέθηκαν όλοι οι αντιπρόσωποι (Κολιόπουλος, 2001).

Συμπερασματικά

Η Γαλλική Επανάσταση άνοιξε τον δρόμο της κατάργησης της δουλοπαροικίας και των φεουδαρχικών προνομίων σε ολόκληρη την Ευρώπη, μέσω της υιοθέτησης των δημοκρατιών ελευθεριών και της προστασίας του ατόμου. Οι αστοί βρέθηκαν στο προσκήνιο της ιστορίας με κατοχύρωση, κατά τον 19ο αιώνα της πολιτικής εκπροσώπησης και συμμετοχής στην κρατική διακυβέρνηση.

Αντιθέτως, κύριο μέλημα του Συνεδρίου ήταν η ισορροπία δυνάμεων, ούτως ώστε να αποφευχθούν οι πόλεμοι στο μέλλον και η κατασφάλιση της νομιμότητας των ηγεμόνων τής κάθε χώρας και των διαδόχων τους. Το θέμα της αυτοδιάθεσης δεν απασχόλησε τους συνέδρους, καθώς ήταν ακόμα στα σπάργανα. Ωστόσο, οι ιδέες και οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης δεν μπόρεσαν να καταπνιγούν. Τα μοναρχικά καθεστώτα αγνόησαν τον ανερχόμενο εθνικισμό, τις δημοκρατικές ελευθερίες, αλλά και τη βιομηχανική επανάσταση. Από τον 19ο αιώνα, οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι κύριο μέλημά τους θα πρέπει να είναι η επίτευξη της ευημερίας τους σ΄ ένα ευνομούμενο κράτος, χωρίς την καταπίεσή τους από τους αριστοκράτες και τους αυλικούς.

Οι κοινωνικοπολιτικές επαναστάσεις του 1848 τάραξαν όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, και οδήγησαν στην εγκαθίδρυση ενός νέου τύπου κράτους, το κράτος – έθνος. Ο Φιλελευθερισμός θεωρήθηκε η κύρια ιδεολογία προώθησης των αστικών δημοκρατιών και, παρ΄όλο που συνάντησε αρκετές δυσκολίες, εδραιώθηκε τα επόμενα χρόνια ως σύμβολο του Δυτικού κόσμου.

Πηγές: 

1. Ferenc, F. (1990). The French Revolution and the Birth of Modernity.
2. André, M. (1947). Ιστορία της Γαλλίας. Eκδόσεις: Όμηρος,
3. Lefebvre, G. (1874). Η Γαλλική Επανάσταση. Εκδόσεις: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
4. Hugo, V. (1793) Γαλλική Επανάσταση. Αθήνα. Eκδόσεις: Γκοβόστης.
5. Καρολίδου Ι. (1892). Ιστορία του ΙΘ΄ αιώνα. Εκδόσεις: Αθήναι.
6. Graf d’, A. (1864). Le congress de Vienne et les traites de 1815. Εκδόσεις: Amyot
7. Κολιόπουλος, Ι. (2001). Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945. Εκδόσεις: Βάνιας.
8. Nicolson, G. (1974). The Congress of Vienna : a study in allied unity 1812-1822. Εκδόσεις: San Diego Harcourt Brace Jovanovich
9. Αρβελέρ, Ε. και Aymard, M. (2000). Οι Ευρωπαίοι: νεότερη και σύγχρονη εποχή. Εκδόσεις: Σαββάλας powerpolitics.eu