Χρήστος Λάζος, Ελλοπία τ. 9 Φεβρουάριος-Μάρτιος 1992 σελ. 54-57
Μια πολύ αξιόλογη πλευρά της ελληνικής παρουσίας στις ΗΠΑ εἰναι αυτή που ἀφορά τη λογοτεχνική και καλλιτεχνική δημιουργία. Με το παρόν σημείωμα θα δώσουμε ἕνα ἱστορικό, μια σκιαγράφηση αὑτού που ἀποκαλούμε ελληνικό θέατρο στις ΗΠΑ, καὶ εἰδικότερα τὴν πόλη της Νέας Ὑόρκης.
Είναι γνωστό ότι, για να ἀναπτυχθεί καὶ εξελιχθεί ἡ φιλολογική καὶ ἡ καλλιτεχνική δημιουργία, πρέπει να ἔχουν εξασφαλιστεί πρώτα τα ἀναγκαία μέσα για τὴν επιβίωση, καὶ αὐτό είναι μιανομοτέλεια που ἀφορά κατεξοχήν τοὺς μετανάστες. Ὅμως ἡ ελληνική ομογένεια στις ΗΠΑ εἰναι μία από τις λίγες εθνικές μειονότητες που «ἐκφράστηκαν» καλλιτεχνικά τόσο σύντομα, πολύ νωρίς, ἀναφορικά με τὴν περίοδο που διέρρευσε από τὴν ἀρχική μετανάστευσῃ.
Ἔτσι πολύ σύντομα το μεταναστευτικό ρεύμα ἀπό τὴν Ἑλλάδα προς τις ΗΠΑ μεταφέρει εκεί τὴν καλλιτεχνική του κληρονομιά, παρουσιάζοντας τὸ Νοέμβριο του 1903 σε μιὰ αίθουσα του Χωλ Χάουζ του Σικάγου, την πρώτη ελληνική θεατρική παράσταση στις ΗΠΑ, με το ἔργο «Επιστροφή του Οδυσσέως», με πρωταγωνιστή το Διονύσιο Μανουσόπουλο. Ἦταν μια φιλότιμη ερασιτεχνική παράσταση, χωρίς ιδιαίτερες αξιώσεις. Εἶχε όμως σημαντικά πολλαπλά αποτελέσματα και εὐνοῖκό αντίκτυπο. Η δεύτερη ελληνική θεατρική παράσταση θα δοθεί τρεις μήνες ἀργότερα, το Φεβρουάριο του 1904, πάλι στις αίθουσες του Χωλ Χάουζ, με το ἐργο τοῦ Σοφοκλή «Αίας», από ερασιτεχνικό όμιλο ποὺ τον αποτελούσαν οἱ Παρασκευάς Ἡλιόπουλος, Γεώργιος Ματάλας, Παναγιώτης Λάμπρος, Μιχαήλ Λώρης, Ιάσων Κορολόγος, Κων/νος Μπουκίδης, Σπύρος Λιβέριος καὶ ο ήδη γνωστός Διονύσιος Μανουσόπουλος.
Αὐτά σε μια ἐποχή κατά τὴν οποία δεν εἶχε ἀρχίσει ἀκόμη ἡ μεγάλη μεταναστευτική πλημμυρίδα προς τις ΗΠΑ. Βάσει τῶν στοιχείων που ἔχουμε (επίσημες στατιστικές τῶν ἀμερικανικώνυπηρεσιών μετανάστευσης), στη δεκαετία 1881-90 ἀαφίχθηκαν στις ΗΠΑᾺ 2.308Ἕλληνες, στη δεκαετία 1891-1900 15.979, και μέχρι το Φεβρουάριο του 1904 είχαν προστεθεί άλλοι 39.447, ἔχουμε δηλαδή ἕνα σύνολο 57.734 ατόμων στο σύνολο τῆς ἀμερικανικής επικράτειας. και όχι μόνο στις παράλιες πόλεις του Ατλαντικού. Ἄλλωστε πολλοί ἕλληνες μετανάστες προχωρούσαν βαθειά στο εσωτερικό της χώρας και ἀρκετοί ἕφταναν στὰ παράλια του Εἰρηνικού ὠὡκεανού. Ὅμως εδώ, στο Σικάγο, στη μεσόγειο αυτή πόλη, που ἕφτασε στα 1928 να ἀριθμεί 70.000 Ἕλληνες, και νὰ θεωρείται ἡ πέμπτη σε σειρά ελληνική πόλη (Αθήνα, Πειραιάς, Θεσ/νίκη, Νέα Ὑόρκη), το φαινόμενο τῆς παρουσίας του ελληνικού θεάτρου είναι μοναδικό και αξιόλογο σε παγκόσμια κλίμακα. Ἐπιπρόσθετα θα περίμενε κανείς ότι οἱ πρώτες ελληνικές θεατρικές παραστάσεις θα παρουσιάζονταν στη Νέα Ὑόρκη, όπου όμως ἡ πρώτη από αὐτές θα λάβει χώρα δύο χρόνια αργότερα.
Στα 1906 ἕνας ερασιτεχνικός όμιλος παρουσιάζει το ἔργο «Η ἅλωσις του Μεσολογγίου» στὸ Ουέμπστερ Χωλ τῆς Νέας Ὑόρκης. Συγγραφέας του κάποιος ζαχαροπλάστης ([) με το όνομα Διαμαντής, «… που ἔγραφε στίχους καὶ τοὺς απήγγελε στὰ ελληνικά καφενεία τῆς οδού Μάντισον», ο οποίος κράτησε τὸ ρόλο του πρωταγωνιστή — τοῦ γέρου Καψάλη με μεγάλη επιτυχία. Δυστυχώς δεν συνέχισε τις προσπάθειές του ἀναφορικά με το θέατρο.
Στα 1907. και πάλι στο Σικάγο, παίζεται ο «Αγαπητικός της Βοσκοπούλας», από ερασιτεχνικό όμιλο, με τον Ευάγγελο Γρηγορόπουλο, Ιωάννη Βουμβάκη, Ιωάννη Λύγκο, Αλέξανδρο Ἡλιόπουλο και Ιωάννη Χαρίτωνα, ενώ κάνει τὴν πρώτη τῆς εμφάνιση ἡ ελληνίδα ερασιτέχνις ηθοποιός Πολυξένη Παλαμάρη. Δεν είχαν ἀρχίσει ἀκόμα νὰ φτάνουν θίασοι με ἕλληνες ηθοποιούςαπό την πατρίδα, οὔτε ὑπήρχαν μόνιμοι θίασοι. Ο πρώτος από αυτούς θα συσταθεί από το ζεύγος Γεωργίου και Αννας Βορβή, με πρωταγωνίστρια τὴν κ. Βορβή. Ο Γεώργιος Βορβής, από εστιάτορας που ἥταν, κατώρθωσε να διατηρήσει τὸ θίασό του για ἀρκετό χρονικό διάστημα και να παίξει σε διάφορες αἱθουσες –όχι μόνο της Νέας Ὑόρκης-τα ἔργα «Γκόλφω», «Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» και άλλα. Σήμερα θεωρείται σαν ο άνθρωπος ποὺ ἐπέβαλε τὴν ελληνική σκηνή στην Αμερική, αλλά ἀγνοείται ἡ προσφορά και δράσῃ του ιστορικά. “Αλλοι εργάτες του ελληνι-κού θεάτρου την περίοδο εκείνη υπήρξαν ο Π. Κοτοπούλης, ποὺ ἔπαιξε με επιτυχία στο δράμα «Γενοβέφα», και οἱ Κ. Κουτσονικόλης, Κ. Οικονόμου, Γεὦργιος Σταματογιάννης, όλοι τοὺς ἐρασιτέχνες ηθοποιοί με ἀρκετό ὅμως ταλέντο.
Στο διάστημα αὐτό μια αξιόλογη καλλιτεχνική φυσιογνωμία του δραματικού ελληνικού θεάτρου –ο Διονύσιος Ταβουλάρης— κάνει την εμφάνισή τῆς στις ΗΠΑ, καὶ με τις παραστάσεις ποὺ δίνει προσπαθεί να ἀνεβάσει τὸ επίπεδο τῶν ελληνικών θεατρικών παραστάσεων. Παίζει ἔργα Σαίξπηρ μεταφρασμένα στα ελληνικά καθώς καὶ τραγωδίες των Αἰσχύλου, Σοφοκλή καὶ Ευριπίδη. Φαίνεται ότι σκόπευε να δημιουργήσει στις ΗΠΑ, ἥ νὰ μεταφέρει από την Ἑλλάδα, ἕναν τριακονταμελή θίασο, πρόθεση που δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Στις ἀρχές της δεκαετίας του 1920 ἀρχίζουν να δημιουργούνται ελληνικοί θίασοι σε πιο μόνιμη βάση. Ο πρώτος από αυτούς, με το όνομα «Απόλλων», ἰδρύεται στα 1920, στη Νέα Υόρκη, από τον Κώστα Καπνουκαγιά και συμμετέχουν επιπλέον ἡ Πολυξένη Καπνουκαγιά, ο Νίκος Πάτσης και ο Γιάννης Θύμιος, δίνοντας πολλές παραστάσεις. Στὴν ομάδα θα προστεθεί λίγο ἀργότερα ἡ δραματική ηθοποιός “Αρτεμις Ζάμπου από την Αθήνα. Πολύ κατόπιν, καὶ αφού διαλύθηκε ο θίασος αὐτός, ὁ Νίκος Καπνουκαγιάς θα δημιουργήσει δικό του θίασο με την ονομασία «Ελληνική Σκηνή».
Στα πέντε χρόνια που μεσολαβούν ἀνάμεσα στα 1923-28, κυρίαρχη παραμένει ἡ φυσιογνωμία τοῦ μεγάλου ηθοποιού Ευτύχιου Βονασέρα, από τὴν ᾿Αθήνα, που ἔπαιξε στην Αμερική αξιόλογα ἔργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, όπως τους «Βρυκόλακες» του ἵψεν, ἡ τὴν «Τιμή» του Σούτεμαν. Στο βιβλίο του «Σαράντα χρόνια θεάτρου» ο Ευτύχιος Βονασέρας περιγράφει με μελανά χρώματα τη δράση του στις ΗΠΑ, ὅπου, παρά τα εξαιρετικά κριτικά σχόλια ποὺ συγκέντρωσε, δεν βρήκε από πουθενά υποστήριξη. Θα πεθάνει πάμπτῶχος στη Νέα Ὑόρκη στα 1928. Μαζί με τὸν Βονασέρα ἕπαιξαν οι Κατίνα Θύμῖου, Γιάννης Θύμιος και Θεανώ Παπάζογλου, που το θεατρικό τῆς ἔργο «Γιὰ μια ελεύθερη Ελλάδα» παίχτηκε ἀπό ελληνικό θίασο όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε ἄλλες παροικίες του απόδημου ελληνισμού στην Αμερική, όπως π.χ. στην Αργεντινή.
Θίασοι από την Ελλάδα
Ἔκπληξη θα αποτελέσει ἡ παρουσία στις ΗΠΑ του θιάσου «Ελληνικό Μελόδραμα», όταν θα φτάσει εκεί για μια περιοδεία του. Τον ἀποτελούν γνωστοί, φτασμένοι ηθοποιοί και τραγουδιστέςόπως οι Η. Οικονομίδης, Μ. Βλαχόπουλος, Ν. Μωραΐτης καὶ ἡ Ἄρτεμις Κυπαρίση. Τὴν περιοδεία του θιάσου εἶχε οργανώσει ὁ Απ. Κονταράτος. Ὅπως σημειώνει ο Θανάσης Σκαμνάκῆς: «.. Η υποδοχή ποὺ ἔγινε στὴν ἀποστολή ἤταν τόσο ευνοϊκή, ώστε ἡ ομογένεια δημιούργησε εταιρεία δίσκῶν, τὴν Acropolis National Greek Opera, ὅπου οἱ ἕλληνες καλλιτέχνες ηχογράφησαν μεγάλο ἀριθμό ἀποσπασμάτων από όπερες και ελληνικά τραγούδια». Ἤταν ο πρώτος αμιγής θίασος μελοδράματος, και σημείωσε επιτυχίες παίζοντας ἔργα παγκοσμίου κύρους, τὰ οποία είχαν ἄλλωστε αναδείξει το «Ελληνικό Μελόδραμα» σε θίασο αξιώσεὧν σε χώρες με παράδοση στο εἰδος αὐτό, ὅπως π.χ. ἡ Ιταλία (Σκάλα του Μιλάνου).
᾿Από τότε πολλοί άλλοι θα ακολουθήσουν, με κορυφαίο τον βαθύφωνο Νικόλαο Μοσχονά, που ἔφτασε στις ΗΠΑ στα 1938 και προσελήφθη στὴ Μετροπόλιταν Ὅπερα της Νέας όρκης, όπου ἕκανε λαμπρή σταδιοδρομία, καὶ τοῦ ὁποίου ἡ φήμη υπήρξε διεθνής. Μπορούν ακόμα να ἀναφερθούν οἱ Κωστής Νικολάου, βαθύφωνος, ἡ ὑψίφωνος Θάλεῖα Σαμπανιέβα, οἱ βαρύτονοι Ἰωάννης Φαρδουλής, Μηνάς Μπούρας, οι τενόροι Οδυσσέας Λάππας, Ἐμμανουήλ Μπαρούμης, Βάσσος Αργύρης καὶ ἀλλοι πολλοί.
Ἐπανερχόμενοι στο θέατρο σημειώνοῦμε τὴν παρουσία τοῦ θιάσου τοῦ ᾿Αριστείδη Παρίση, μὲ παραστάσεις στο θέατρο Παλμ Γκάρντεν, το θίασο τῆς Βρυσηίδας Παντοπούλου, που περιόδευσε σε πολλές παροικίες Ἑλλήνων του εξωτερικού, τον θίασο του Θεόδωρου Ποφάντη, που ἔφτασε από την Ελλάδα με δικό του όμιλο αξιόλογων καλλιτεχνικών επιτυχιών, το θίασο «Αθηναϊκή Οπερέτα», που ἔδωσε πολλές παραστάσεις σε θέατρα τοῦ Μπρόντγουέη, στη Βαλτιμόρη και το Μάνσφιλντ, και τέλος το θίασο του Μιχαήλ Ἰακωβίδη, που περιλάμβανε αξιόλογους ἠθοποιούς και ἔδωσε πολλές επιτυχημένες παραστάσεις, εἰδικά με το ἔργο του Σπύρου Μελά «Τὸ χαλασμένο Σπίτι».
Γιὰ να φτάσουμε στὰ 1930, που τὸ ελληνικό θέατρο θα σημειώσει μεγάλη ἐπιτυχία. Ο ἱστορικός Μπάμπης Μαλαφούρης ἀναφέρει τα εξής: «Αλλά το μεγαλύτερο για την Αμερική ελληνικόθεατρικό γεγονός ήταν τον ίδιο χρόνο, το 1930, ἡ ἀφιξη στη Νέα Υόρκη του θιάσου τῆς Μαρίκας Κοτοπούλη με τὰ καλύτερα στελέχη της ελληνικής σκηνής, με θιασάρχη τον κ. Γεώργιο Χέλμη καὶ με συνοδό τον θεατρικό συγγραφέα καὶ ποιητή Νίκο Νικολαΐδη (Πωλ Νορ). Στο θίασο Κοτοπούλη μετείχαν ἡ Κατίνα Παξινού, ο Αλέκος Μινωτής, ο Γιάννης Αποστολίδης, ο Χρ. Τσαγανέας, ἡ Λέλα Πατρικίου, όλοι από τους καλύτερους ηθοποιούς των Αθηνών. Την πρώτη τοὺ εμφάνιση ο θίασος τὴν ἕκανε στις 16 Νοεμβρίου 1930 μὲ τη «Σκιά» του Νικοντέμι, σε μια παράσταση που ἔμεινε αλησμόνητη για ὅσους τὴν παρηκολούθησαν καὶ για την οποία ἔγραψαν καὶ οἱ ἀμερικανοί θεατρικοί κριτικοί. Μεγαλύτερη όμως ακόμη επιτυχία εἰχε ἡ παράστασις της «Ηλέκτρας» του Χόφμανσταλ, στις 26 Δεκεμβρίου 1930, στο θέατρο Νιού Γιόρκερ τοῦ Μπρόντγουαίη. Την Ἠλέκτρα ἔπαιξε η Μαρίκα Κοτοπούλη, τον ρόλο τῆς Κλυταιμνήστρας ἡ Κατίνα Παξινού, της Χρυσοθέμιδος ἡ Πόπη Χατζηπαναγιώτου και του Ορέστη ο Αλέκος Μινωτής. Ὅλοι οι κριτικοί τῶν εφημερίδων τῆς Νέας Ὑόρκης και ὁ Brooks Atkinson τῶν «Times» ἔγραψαν μὲ ενθουσιασμό για την τέχνη ιδιαίτερα της Κοτοπούλη, για το παίξιμο της Παξινού καὶ του Μινωτή καὶ για τὴν ὅληπαράσταση, που απετέλεσε το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός για τον Ελληνισμό της Αμερικής καὶ εκίνησε τὸ ἐνδιαφέρον και του θεατρόφιλου κοινού της χώρας. Ο θίασος Κοτοπούλη ἔδωσε και ἄλλες παραστάσεις με την «ἴφιγένεια» του Γκαίτε, το «Ὄνειρο ΘερινήςΝυκτός» του Σαίξπηρ, και ἄλλα ἔργα, ὄχι μόνον στη Νέα Υόρκη, αλλά και στο Σικάγο και σε ἄλλες πόλεις» (Βλέπε στο ἔργο του Μπάμπη Μαλαφούρη, «Έλληνες της Αμερικής 1528- 1948», Νέα Ὑόρκη 1948).
Ἡ μεγάλη μας ηθοποιός Κατίνα Παξινού θα πάρει ἀργότερα το βραβείο Ὅσκαρ γιὰ το ρόλο της Πιλάρ στο ἕργὸ «Για ποιον κτυπά ἡ καμπάνα» τοῦ Ἐρνστ Χεμινγουέη, και θα γυρίσει αρκετές ταινίες στο Χόλυγουντ. Κατά τὴ διάρκεια του Β΄ Παγκ. Πολέμου πήγε στο Μπρόντγουέη και πρωταγωνίστησε στην «Ἔντα Γκάμπλερ» του Ἵψεν.
Το 1934 ο Γερ. Κουρούκλης οργάνωσε ἕνα νέο θίασο, με τοὺς Αριστείδη Χρυσοχόο, Φωφώ Λουκά, Ἐλένη Λουκά, ενώ τέσσερα χρόνια ἀργότερα, γνωστός πλέον, θα ιδρύσει μαζί με το ζεύγος Γιάννη και Κατίνα Θύμιου, τον «Θίασο Ἑλλήνων Ηθοποιών» και θα φέρουν απότην Αθήνα τοὺς ηθοποιούς Ξένη Δράμαλη, Φώτη Αργυρόπουλο. Ο θίασος αυτός θα δώσει παραστάσεις τόσο στη Νέα Ὑόρκη ὅσο και σε άλλες πόλεις, και θα διατηρηθεί ἐνεργός πάνω ἀπό μία δεκαετία.
Το 1939 μια μεγάλη ελληνίδα ηθοποιός φτάνει στην Αμερική για νὰ κάνει καριέρα εκεί. Πρόκειται για τὴν κόρή της μεγάλης και αλησμόνητης ηθοποιού Κυβέλης, Αλίκη, που κάνει τὴν πρώτη τῆς εμφάνιση με τὸ ἔργο τὸ «Κουρέλι» του Νικοντέμι, στα 1940. Στα 1943 ἔπαιξε τον πρώτο ρόλο στο ἔργο του Πωλ Νορ «Ο Θεός πληρώνει» (God strikes back), που παίχτηκε στο Σέντερ Θήατερ της Νέας Ὑόρκης καὶ ἀπέσπασε πολλά και κολακευτικά σχόλια. Θέμα του είχε τη ναζιστική κατάκτηση της Ἑλλάδας. Ἔπαιξε ἀκόμα στο ἔργο «Τζόννυ Μπελίντα» (1949) και ανέβασε σαν σκηνοθέτις τις «Τρωάδες» τοῦ Ευριπίδη, στο Χόλυγουντ, στο θέατρο της Σχολής του ᾿Αρθουρ Κέννεντυ.
Στα 1940 δημιουργείται ο «Θίασος Ἑλλήνων Καλλιτεχνών» από τον ηθοποιό Κώστα Καζή, ενώ στα ίδια πλαίσια κινούνται και πολλοί άλλοι, όπως ο Μανώλης Διαμαντής, ο Νίκος Πάτσης,ο Ἀντώνιος Σίμος. Τέλος δεν πρέπει να παραλειφθεί ο Δημήτρης Βιλάν (Βιλαντζόπουλος…), «.. που ήλθε στην Αμερική πολύ μικρός και που, αφού ἀναδείχτηκε ὡς χορευτής στο Μπρόντγουέἡ, επιδόθηκε ὕστερα στην παραγωγή θεατρικών ἔργων καὶ στη σκηνοθεσία. Βρίσκεται τώρα στη Δυτική Ακτή, όπου είναι μόνιμος σκηνοθέτης του Θεάτρου “Χόντιγκτον-Χάρτφορντ, στο Χόλυ-γουντ» (Πωλ Νορ, «Θέατρο και Κινηματογράφος στὴν Αμερική», Ἑστία, Χριστούγεννα 1955).
Ἡλίας Καζάν
Είναι τὴν ίδια χρονική περίοδο, 1930-40, που στα πράγματα της Αμερικής εμφανίζεται ἕνας μικρόσωμος Ἔλληνας από τη Μικρά Ασία, ο Ηλίας Καζάν, ο οποίος θα εξελιχτεί σε πολλαπλή καλλιτεχνική προσωπικότητα παγκόσμιας φήμης. Αρχικά παίρνει μέρος στο Γκροὺυπ Θήατερ, και πρωτοεμφανίζεται στο ἔργο «Περιμένοντας τον Λέφτι», του Κλίφορντ Οντέτς. Σὰν ηθοποιός θα εργαστεί επί οκτώ χρόνια, χωρίς ἰδιαίτερη επιτυχία. Γνωρίζεται με τοὺς συγγραφείς Τέννεσσυ Ουΐλλιαμς και ᾿Αρθουρ Μύλλερ και ἀανεβάζει σὰν σκηνοθέτης πια ἀρκετά θεατρικά ἔργα, ποὺ αργότερα θα γίνουν και κινηματογραφικές επιτυχίες, όπως το «Λεώφορείο ο Πόθος», «Ἕνα δέντρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν» καὶ ἄλλα. Μαζί με τοὺς Ῥόμπερτ Λούις και Λη Στράσμπεργκ δημιουργούν το περίφημο Ἄκτορς Στούντιο, θεατρική σχολή στην οποία μαθήτευσαν οἵ μεγαλύτεροι ηθοποιοί θεάτρου/κινηματογράφου τῆς Αμερικής, δημιουργώντας μιὰ λαμπρή παράδοση γύρω από αὐτό. Μεγάλος συγγραφέας και σκηνοθέτης, ίσως ὁ τελευταίος μεγάλος ἀαμερικανός σκηνοθέτης, με το ποικίλο ἔργο του ἔχει σφραγίσει την ἀαμερικανική μεταπολεμική τέχνη. Κοντά του μαθήτευσαν πολλοί ἕλληνες ηθοποιοί που διαπρέπουν στο ἕξωτερικό, όπως π.χ. ο Στάθης Γιαλελής. Η έκδοση τῆς αυτοβιογραφίας του πρόσφατα, τόσο στο εξωτερικό ὅσο καὶ εδώ, ἔχει δημιουργήσει εκτεταμένες και ἕντονες συζητήσεις.
Στα πιο πρόσφατα χρόνια, 1967, σταθμό για το ελληνικό θέατρο στην Αμερική θα αποτελέσει το ἔργο του Μάνου Χατζηδάκι «Ἴλια Ντάρλιγκ», στο οποίο πρωταγωνιστούν αρκετοί ἕλληνες ηθοποιοί: ἡ Μελίνα Μερκούρη, ἡ Δέσπω Διαμαντίδου, ο Νίκος Κούρκουλος, ο Τίτος Βανδής. Μουσική του Μάνου Χατζηδάκι και πρώτο μπουζούκι ο Χάρῆς Λεμονόπουλος. Το ἔργο αὑτό παιζότὰν στο θέατρο Μαρκ Χέλιγκερ τοῦ Μπρόντγουέη για μεγάλο χρονικό διάστημα, σπάζοντας όλα τα προηγούμενα ρεκόρ εισπράξεων (100.000 δολ. τὴν εβδομάδα, στο ἔργο τοῦ Φρέντερικ Μαρς «Ο θάνατος του Εμποράκου», που ἤταν το προηγούμενο ρεκόρ!). Η Μελίνα Μερκούρη θα συναρπάσει ἀργότερα τὸ αμερικανικό κοινό παίζοντας στο ἔργο «Ποτέ την Κυριακή» του Ντασσέν, το οποίο ἀνέβηκε καὶ σαν θεατρική παράσταση στο Μπρόντγουέη. Το γνωστό τραγούδι του Μάνου Χατζηδάκι, τὸ περίφημο «Τὰ παιδιά του Πειραιά», γίνεται διάσημο σε όλον τον κόσμο καὶ μετατρέπεται σε παγκόσμιο σουξέ. Μ᾿ ἀφορμή αὑτό το έργο ἡ Μελίνα Μερκούρη μπαίνει εξώφυλλο στο περιοδικό Life μὲ τὴν τεράστια κυκλοφορία τοῦ σε ὅλο τον κόσμο.
Τὴν ίδια χρονιά που το «Ἴλια Ντάρλιγκ» συνάρπαζε το ἀμερικανικό κοινό, μια ἄλλη διάσημη ελληνίδα ηθοποιός σημείωνε τη δική της επιτυχία στο θέατρο Ἔλλεν Χέηζ: ἡ Εἰρήνη Παπά, πουἔπαιζε στο θεατρικό ἔργο του Φρανκ Γκιρλόι «Αὐτό το καλοκαίρι, αυτό τὸ φθινόπωρο», με συμπρωταγωνιστή τὸ γνωστό ηθοποιό Γιόν Βόιτ. Αργότερα ἢ Ειρήνη Παπά θα ὑπογράψει μακροχρόνιο συμβόλαιο με τη Μέτρο Γκόλντουιν Μάγερ, καὶ θα εξελιχτεί σε μεγάλῃ ηθοποιό του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Από τη δεκαετία τοῦ 1950 καὶ εδώ πολλοί Ἕλληνες αναδεικνύονται στο Μπρόντγουέη και μεταπηδούν στο Χόλυγουντ, αλλάζοντας συχνά το παλκοσένικο με τον κινηματογράφο, όπως ο Νικόλαος Καναβάρας ἡ Νικ Ντένις, που ἔπαιζε σημαντικό ρόλο στο σήριαλ «Μπεν Κέιση». Ο Νικ Ντένις πρωτοξεκίνησε σαν ηθοποιός σε κάποιο μπουλούκι, ὅταν τον γνώρισε ο γνωστός ἀμερικανός συγγραφέας Ουΐλλιαμ Σάρογιαν καὶ του πρότεινε νὰ παίξει στο ἔργο του «Τὸ παλιό γλυκό τραγούδι του ἕρωτα». Ἔτσι άνοιξε ο δρόμος του για τὸν κινηματογράφο, ὅπως καὶ σε άλλους, που διαπρέψανε σαν ηθοποιοί, ὅπως ο Ἰζων Κουλούρης, Αλεξάντερ Σκούρμπι, Τζων Κολίκος, του ὁποίου ἡ οξφορδιανή προφορά συνάρπαζε και γιὰ ἀρκετά χρόνια υπήρξε ἕνας απότοὺς καλύτερους εκφωνητές της Αμερικής.
Ἄλλοι συμπατριώτες μας που διακρίθηκαν στο χώρο αὐτό εἰναι οι Στάθης Γιαλελής, Νίκος Μινάρδος, Τζωρτζ Τσακίρης, Τζωρτζ Μαχάρης, Γιάννης Ροζάκης, ο πρόσφατα χαμένος ἸζωνΚασαβέτης, που γύρισε ἀξιόλογα ἔργα καὶ σὰν σκηνοθέτης, ο πασίγνωστος «Κότζακ» Τέλης Σαβάλας, Αλέξανδρος Σκούρμπης (Σκουρμπούτης), Πήτερ Μαμάκος, Γιάννης Βέρος, ο κωμικόςΚέννυ Νταλμάρ, καὶ οἱ πρωταγωνίστριες Ἄντζελα Μουλίνου-Κλαρκ, Τζην Βάλερὺυ (Ἑλένη Βλαχάκη) και Μαρία Ντὴν (Μαργαρίτα Σκλήρη). Πρέπει νὰ αναφερθούν ἀκόμα ἡ Ρίτα Δημητρίου, πρωταγωνίστρια μουσικού ἔργου στο Μπρόντγουέη, και ο ελληνογάλλος Τζωρτζ Γκεταρύ (Γεώργιος Λάμπρος), καθώς και ἡ Αύρα Πετίδου, «… μια από τις καλύτερες σπουδάστριες τῆς δραματικής σχολής του περίφημου Ἔρβιν Πισκάτορ».
Τέλος, δεν θα πρέπει νὰ ξεχνάμε τοὺς πολλούς άλλους που διακρίθηκαν σε κλάδους ἄμεσα δεμένους με το θέατρο και τον κινηματογράφο, όπως στῇ μουσική, το τραγούδι, στη χορογραφία, στὴν εἐνδυματολογία, τη σεναριογραφία, το χορό και άλλα.
Λαός φύσει καλλιτεχνικός ο ελληνικός, διαθέτοντας ἕνα από τα σπανιότερα καλλιτεχνικά ἔνστικτα ανάμεσα στους άλλους λαούς, έχει τη δύναμη καὶ τὴν ικανότητα να μετουσιώνει τὸ καθημερινό ἄλγος και νὰ το μετατρέπει σε τέχνη κάθε μορφής. Το θέατρο εἰναι ζυμωμένο μαζί με το αίμα του, ἀποτελεί μέρος ἀαναπόσπαστο μιας μεγάλης πολιτιστικής και πολιτισμικής συνεισφοράς στὴν ἀνθρωπότητα, και είναι λογι κό καὶ επόμενο το γεγονός τῆς πρώιμης καλλιτεχνικής θεατρικής δημιουργίας τῶν ελλήνων ἀαποδήμων στην Αμερική. Δεν μπορούσε νὰ μὴν εκδηλωθεί έτσι όπως εκδηλώθηκε, συνεχίζοντας κάτι γιὰ τὸ οποίο νιώθει άμεσα τὴν ἀνάγκητου. Αποτελεί μέρος του εαυτού του.
