Χαράλαμπος Μηνάογλου, Επιστροφή, συνέχεια ή καινά δαιμόνια; Ο άλλος «Ελληνισμός» του Πλήθωνα, στο: Πρακτικά Ε΄ Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014), τ. Α΄, Αθήνα 2015, σσ. 225-236.
Κατὰ τὸν 15ο αἰώνα μαζὶ μὲ τὴν παρακμὴ καὶ διάλυση τῆς Αὐτο-κρατορίας ὁ Ἑλληνισμὸς γνώρισε καὶ μία ἀναβίωση τῆς εἰδωλο-λατρίας. Ἡ ἀρχαία θρησκεία χαμένη ἀπὸ αἰῶνες ὑποτίθεται πὼςἐπανεμφανίστηκε μέσα ἀπὸ τὰ ἔργα καὶ τὴν διδασκαλία ἑνὸς ἀπότὰ καλύτερα μυαλὰ τῆς ἐποχῆς, τοῦ Γεώργιου Γεμιστοῦ Πλήθωνα. Ποῦ στηρίχθηκε, ὅμως, ὁ Πλήθωνας γιὰ νὰ «ἐπαναφέρει» τὴν ἀρχαία θρησκεία; Σὲ ποιὸ τυπικὸ καὶ σὲ ποιὰ θεωρία της; Ἦταν ὄντως ἐπιστροφὴ στὸν δωδεκαθεϊσμὸ ἢ πρόκειται γιὰ ἕνα νέο φιλοσοφικὸ καὶ θεολογικὸ σστημα ποὺ ὁ Πλήθωνας προσπάθησε νὰ παρουσιάσει ὡς ἀρχαιοελληνικό; Καὶ τὸ σπουδαιότερο, ποιὰ ἦταν ἡ πολιτικὴ σημασία τῆς «ἐπανεμφάνισης» τῆς εἰδωλολατρίαςστὴν συγκεκριμένη συγκυρία καὶ τὶ εἶχε νὰ προσφέρει αὐτὴ στὸν τουρκοκρατούμενο πλέον τότε Ἑλληνισμό;
Ὁ Πλήθωνας, βέβαια, ἐκτιμοῦσε τὸ σστημά του ὡς κάτι ἀνώ-τερο καὶ σαφῆ συνέχεια τῆς ἀρχαίας θρησκείας, πίστευε μάλιστα πὼς μέχρι τὸ τέλος τοῦ 15ου αἰώνα θὰ εἶχε ἐπικρατήσει πλήρως καὶ θὰ εἶχε ἐξαλείψει τὸν Χριστιανισμό.
Ὁ Σχολάριος, ἀντίθετα, πίστευε ὅτι ἦταν ἕνα σατανικὸ κατασκεύασμα. Ἐμεῖς θὰ προσπαθήσουμε νὰ τὸ δοῦμε στὶς πραγματικές του διαστάσεις, ὑπὸ τὸ φῶς ἰδίως νεώτερων ἐρευνῶν σχετικὰ μὲ τὸν δάσκαλο τοῦ Πλήθωνα,τὸν Ἐλισσαῖο καὶ τὶς καμπαλλιστικὲς ἐπιδράσεις στὸ ἔργο του.
