Πως βλέπουν οι ΗΠΑ την Ελλάδα και την Τουρκία

Είναι γνωστό ότι τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία έχουν μια ίσως ιδιαίτερη σχέση με τις ΗΠΑ, σε διαφορετικά επίπεδα. Οι ΗΠΑ είναι μια από τις τουλάχιστον τρείς, μέχρι στιγμής, ηγεμονικές δυνάμεις στον κόσμο. Οι άλλες δύο φυσικά είναι η Κίνα και η Ρωσία ενώ πιθανότατα θα είναι σύντομα και η Ινδία στο άμεσο μέλλον. Στην βάση του πολιτικού ρεαλισμού, οι ηγεμονικές δυνάμεις, ανεξάρτητα ποιες είναι, κοιτάνε πρώτα απ’ όλα το συμφέρον τους. Όπως είχαν σημειώσει οι Βρετανοί κάποτε, δεν έχουμε σταθερούς φίλους, αλλά σταθερά συμφέροντα. Αυτό είναι ένα διαχρονικό ιστορικό φαινόμενο που έκαναν όλες οι μεγάλες αυτοκρατορίες και δυνάμεις διαχρονικά. Διότι ως γνωστό το δίκαιο της ισχύος μέσω της διπλωματίας μέχρι και του πολέμου είναι αυτό που μετράει δυστυχώς και όχι η αρετή και το ήθος.

του Αντώνη Ζάρκου Τσιαγγάλη,

Τώρα οι ΗΠΑ ξεκίνησαν διπλωματικές σχέσεις με το σύγχρονο Ελλαδικό Κράτος τον 19ο αιώνα, όπως και με την Οθωμανική αυτοκρατορία τότε. Οι ΗΠΑ καθ’ όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα μέχρι και το 1916 στις αρχές του 20ου αιώνα, είχαν όλη την βάση και ουσία της εξωτερικής του πολιτικής στο Δόγμα Μονρόε. Το Δόγμα αυτό ουσιαστικά ήταν η ουδετερότητα και μη επέμβαση των ΗΠΑ σε ζητήματα των χωρών της Ευρώπης και από την άλλη να μην επέμβουν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις στις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ άλλαξαν την στάση τους το 1917 όταν μπήκαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Στον Μεσοπόλεμο βέβαια, ο τότε πρόεδρος Γούντρο Γουίλσον, επανέφερε την πολιτική του Δόγματος Μονρόε από το 1919 μέχρι και το 1938.

Όλα άλλαξαν όταν η Μεγάλη Βρετανία, που τότε ήταν αυτοκρατορία και η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο, ξεκίνησε την στενή συμμαχία με τις ΗΠΑ. Ως γνωστόν οι ΗΠΑ ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Μεγάλη Βρετανία και είχαν από ψυχρές έως εχθρικές σχέσεις μέχρι που είχε γίνει πόλεμος μεταξύ τους, το 1814. Όμως οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί είδαν ότι έχουν πάρα πολλά κοινά συμφέροντα στο εμπόριο και στις θάλασσες παρά διαφορές.

Έτσι μπορεί οι ΗΠΑ να μπήκαν στο πλευρό των συμμάχων, στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μετά την αιφνιδιαστική επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, τον Δεκέμβριο του 1941. Ωστόσο ανεφοδίασε καθοριστικά σε τρόφιμα μέχρι και όπλα την Μεγάλη Βρετανία ενώ είχε υποστηρίξει στρατιωτικά τόσο την Κίνα όσο και την Σοβιετική Ένωση.

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ξεκίνησε ο Ψυχρός Πόλεμος και φτάσαμε έτσι στην ίδρυση του ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε με τον εξής σκοπό:

Α) Να κρατήσει κάτω την Γερμανία ώστε να μην ξανά κάνει πόλεμο στην Ευρώπη.

Β) Να είναι οι ΗΠΑ μέσα στην Ευρώπη στρατιωτικά.

Γ) Να κρατήσει τους Ρώσους, τότε Σοβιετικούς, εκτός της Ευρώπης.

Οι ΗΠΑ ενέταξαν την Ελλάδα και την Τουρκία μέσα στο ΝΑΤΟ, το 1952 την ίδια μέρα κιόλας. Καθώς γεωπολιτικά ο γεωγραφικός χώρος του Αιγαίου, με την Μικρά Ασία και το στενό του Βοσπόρου είναι ενιαίος. Για αυτό άλλωστε ήταν το κέντρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας που της έδωσε αφενός ένα υπέρ πολύτιμο γεωστρατηγικό βάθος και αφετέρου πολλούς εχθρούς που με τις εισβολές τους, ήθελαν αυτό το πολύτιμο γεωγραφικό κομμάτι. Κατά το 1953 η Ελλάδα, η Τουρκία και η Γιουγκοσλαβία του Τίτο έκαναν ένα νέο Βαλκανικό Σύμφωνο για αμοιβαία συνεργασία και άμυνα, κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Στην συνέχεια οι ΗΠΑ είχαν συνεργασία τόσο με την Στρατιωτική Χούντα όσο και με τις Ελληνικές Κυβερνήσεις στην μεταπολίτευση. Ενώ είχαν παίξει σημαντικό ρόλο στο Κυπριακό, τόσο πριν όσο και μετά το 1974. Προφανώς όλα αυτά τα έκαναν οι ΗΠΑ σε συνεννόηση με τους Βρετανούς.

Πριν φτάσουμε στο σήμερα, μην παραλείψουμε τρία σημαντικά γεγονότα που έπαιξαν ρόλο οι ΗΠΑ στην Ελλάδα και την Τουρκία. Το πρώτο είναι ότι οι ΗΠΑ στήριξαν την Ελλάδα όπως και ολόκληρη την Ευρώπη, με το σχέδιο Μάρσαλ δίνοντας χρήματα για να υπάρξουν βασικές υποδομές. Αυτό έγινε στο γενικότερο πλαίσιο των χωρών της Ευρώπης που ήταν υπό Δυτική επιρροή, για να μαζευτούν οι ζημίες που είχαν υποστεί οι χώρες αυτές στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ώστε οι ΗΠΑ να ξανά είχαν εμπόριο με την Ευρώπη. Από την άλλη το δεύτερο είναι ότι οι ΗΠΑ αφαίρεσαν πυρηνικούς πυραύλους το 1963, από την Τουρκία στα πλαίσια που τότε τελείωσε η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας. Όπου τότε η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ, έφτασαν στα όρια ενός πυρηνικού πολέμου. Και το τρίτο γεγονός ήταν ότι οι ΗΠΑ με τον τότε Υπουργό Εξωτερικών της, Χένρι Κίσινγκερ, έπαιξαν ρόλο στην εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, όπου οι Τούρκοι το αξιοποίησαν αυτό. Καθώς τότε η Βρετανία δεν σταμάτησε την Τουρκία ενώ η Χούντα του Ιωαννίδη δεν βοήθησε ουσιαστικά την Κύπρο. Και δυστυχώς μέχρι και σήμερα υπάρχει αυτή η εδαφική κατάσταση στην Κύπρο.

Αφού είδαμε την ιστορική αναδρομή τόσο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ όσο και τα σημαντικότερα σε σχέση με ΗΠΑ, Ελλάδα και Τουρκία. Θα δούμε το σήμερα πως βλέπουν οι ΗΠΑ στο σήμερα τις δύο χώρες. Θα τονίσω πως είναι συνοπτικά η σχέση της Ελλάδας με τις ΗΠΑ και της Τουρκίας με τις ΗΠΑ.

Αρχικά μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και στην Μέση Ανατολή, υπάρχει γενικότερα κρίση Παγκοσμίως. Η Ελλάδα ανέκαθεν είχε στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ σε εμπόριο και σε όλους τους φορείς. Όλες οι μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις είχαν επιρροή από τις ΗΠΑ και η γνωστή ρήση η Ελλάδα ανήκει στην Δύση, ουσιαστικά δηλώνει τον Αγγλοσαξονικό παράγοντα. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ΗΠΑ έχουν στρατιωτικές βάσεις στην Ελλάδα, και δεν είναι μόνο η Σούδα. Ενώ ακόμα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Εκκλησία της Ελλάδος, έχουν στενές επαφές με Αμερικανούς διπλωμάτες. Αυτό γίνεται ώστε η Ελλάδα να παραμείνει στην Αμερικανική και Ευρωπαϊκή επιρροή και να μειώσει έως και να εξαλείψει την Ρωσική και ενδεχομένως την Κινεζική επιρροή στην Ελλάδα.

Η Τουρκία είχε πιο πολύπλοκες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Καθώς μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά ακόμα και πριν, οι Τούρκοι έβαζαν πρώτα τα συμφέροντα τους, κάνοντας σκληρές διαπραγματεύσεις, καθ’ ομολογία των Αμερικανών. Τότε ήταν η Κεμαλική ουσιαστικά Τουρκία, τώρα όμως ειδικότερα τα τελευταία 10 χρόνια, έχουμε μια Νέο Οθωμανική Τουρκία, η οποία έχει ακόμα μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Σε αντίθεση με την Ελλάδα, που δυστυχώς όχι μόνο μειώνεται ο πληθυσμός και υπάρχει συνεχόμενη οικονομική κρίση, αλλά υπάρχει κρίση ταυτότητας και στρατηγικής ακόμα. Από την άλλη και η Τουρκία έχει οικονομικά προβλήματα και εσωτερικά ζητήματα κυρίως με τους Κούρδους.

Όλα αυτά τα γνωρίζουν σε βάθος οι Αμερικανοί και θέλουν καλές σχέσεις και με τις δύο χώρες. Προφανώς για τα συμφέροντα τους, λόγο της ενότητας που θέλουν να έχει το ΝΑΤΟ και της υποστήριξης στο Ισραήλ και στα Αμερικανικά συμφέροντα στην Μέση Ανατολή. Οι ΗΠΑ δεν βλέπουν τα πράγματα με βάση τον πολιτισμό και ποιος είναι πιο καλός προς την Δύση. Αλλά με βάση την γεωγραφία σε σχέση με τις θάλασσες και τις βάσεις που μπορούν να έχουν. Μάλιστα κρίνουν οι Αμερικανοί εξαιρετικά πολλές φορές για τις βάσεις σε σχέση τόσο με την τοποθεσία όσο και με τους πόρους. Για αυτό άλλωστε έχουν μέχρι και σήμερα τουλάχιστον 800 στρατιωτικές βάσεις σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι ΗΠΑ βλέπουν την Ελλάδα ως έναν χρήσιμο σύμμαχο του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. όπου εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους τόσο με την επέκταση του ΝΑΤΟ, όσο και της Ε.Ε. Δεν είναι τυχαία η πίεση τους για την Συμφωνία των Πρεσπών, ώστε τα Σκόπια να μπούνε στο ΝΑΤΟ με ένα αναγνωρισμένο επίσημο όνομα. Ενώ η Ελλάδα προωθεί την ένταξη των Σκοπίων όσο και με την Αλβανία στην ένταξη στην Ε.Ε. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι οι ΗΠΑ προώθησαν την στρατιωτική βοήθεια της Ουκρανίας μέσο του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης. Γενικότερα οι ΗΠΑ μας βλέπουν φιλικούς και χρήσιμους, και έχουν μια αντιμετώπιση όπως αυτή των Βρετανών σε γενικές γραμμές τον 20ο αιώνα. Επιπλέον βλέπουν το Ελληνικό στοιχείο σημαντικό τόσο στον Ορθόδοξο Κόσμο διεθνώς όσο και στην Παγκόσμια εμπορική ναυτιλία. Αφενός το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι οποίες θέλουν την μείωση της Ρωσικής επιρροής στον Ορθόδοξο κόσμο διεθνώς. Και αφετέρου οι Έλληνες και Ελληνοκύπριοι εφοπλιστές και πλοιοκτήτες, αντιστοιχούν στον μεγαλύτερο εμπορικό στόλο Παγκοσμίως ενώ το Ελληνικό λόμπι στις ΗΠΑ είναι γενικά ισχυρό.

Τώρα πως βλέπουν οι ΗΠΑ την Τουρκία. Οι ΗΠΑ όπως και οι Βρετανοί, θεωρούν ως τεράστιο γεωστρατηγικό απόκτημα την Τουρκία από τον Κεμάλ ακόμα και μετά. Καθώς οι Τούρκοι ήταν αυτοκρατορία και έπαιξαν έναν ανταγωνιστικό ρόλο στα Βρετανικά τότε συμφέροντα. Ενώ μετά στον Ψυχρό Πόλεμο οι ΗΠΑ είδαν την Ελλάδα και την Τουρκία ως το σύνορο του Δυτικού μπλοκ. Οι ΗΠΑ βλέπουν την Τουρκία από μια πολύ χρήσιμη μέχρι και αναντικατάστατη χώρα στα συμφέροντα τους. Σε αυτό πατάει η πολιτική του επιτήδειου ουδέτερου (κάτι που έκανε η Τουρκία και στον Β ΠΠ) και οι νεοθωμανικές φιλοδοξίες του Ερντογάν. Τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ θέλουν την Τουρκία στο Δυτικό στρατόπεδο και όχι στην Ρωσική και Κινεζική επιρροή.

Ωστόσο Αμερικανοί πολιτικοί και αναλυτές, αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι η Τουρκία του Ερντογάν έχει μια Ευρασιατική στροφή προς την Ανατολή. Και μια απλή σύγκριση με κάποια Ευρωπαϊκή χώρα δείχνει κάτι τέτοιο. Όπως ότι η Τουρκία δεν έχει ως Κράτος μια φιλελεύθερη κοινωνική πολιτική (περιορισμός ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λογοκρισία κ.α.) αλλά και έχει έναν Εθνικισμό μέχρι και Σοβινισμό. Σε αντίθεση με την Ελλάδα που επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο και τα συμφέροντα της Ευρώπης και των ΗΠΑ.

Η Τουρκία παίζει πρώτα με τα συμφέροντα της προσπαθώντας να αντιγράψει την Βυζαντινή στρατηγική του Δικέφαλου Αετού. Δηλαδή όποτε συμφέρει κοιτάμε πιο Δυτικό και όποτε αλλάξει το συμφέρον κοιτάμε Ανατολικά.

Συμπερασματικά ούτε οι ΗΠΑ ούτε κάποια άλλη μεγάλη δύναμη, θα πολεμήσουν για την Ελλάδα αν γίνει κάτι με την Τουρκία. Από την άλλη το ίδιο ισχύει και για την Τουρκία, ούτε οι ΗΠΑ θα πολεμήσουν για τις σοβινιστικές τάσεις της Τουρκίας. Το σημαντικό είναι η Ελλάδα να εκμεταλλευτεί την γεωγραφική της θέση, τις πολιτιστικές, στρατιωτικές και εμπορικές της δυνατότητες. Ώστε να μην γίνει μια ‘’Ιφιγένεια’’ για να μείνει η Τουρκία στο Δυτικό στρατόπεδο. Από την άλλη η Τουρκία πιέζει όσο μπορεί για να κερδίσει με διαπραγματεύσεις. Αλλά αν απειλήσει ζωτικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή, προφανώς θα έχει σοβαρό πρόβλημα από την μια στο εσωτερικό, όπως με το Κουρδικό. Και από την άλλη στο εξωτερικό οι ΗΠΑ θα στηρίξουν, σε αυτήν την περίπτωση. τους εχθρούς και αντιπάλους της Τουρκίας.

Οπότε είτε βγει Πρόεδρος η Χάρις είτε ο Τράμπ, η στρατηγική των ΗΠΑ απέναντι στην Ελλάδα και την Τουρκία δεν θα αλλάξει ουσιαστικά. Αν κάτι είναι καλό να μάθει η απανταχού ηγεσία του Ελληνικού στοιχείου (Ελλάδα, Κύπρος, Ομογένεια κ.α.), είναι ότι είναι καιρός να διαπραγματευτούμε με τις ΗΠΑ σοβαρά με πυξίδα τα συμφέροντα μας. Όχι να γίνουμε η εύκολη λύση των Σκοπίων, της Αλβανίας και της Τουρκίας εις βάρος των Ελληνικών ζωτικών συμφερόντων. Όλοι κοιτάνε το σπίτι τους, καλό είναι να το κάνουμε και εμείς αυτό.

Βιβλιογραφία

1) Η Υψηλή στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών Από τον απομονωτισμό στην Παγκόσμια Κυριαρχία, Δροκάλος & Σωτήριος Φώτιος (2015)
2) Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών Μια Εισαγωγή, Πωλ Μπάουερ, Εκδόσεις Θύραθεν (2012)
3) Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, Tim Marshall, Εκδόσεις Διόπτρα, (2019)
4) Η Τουρκία του Ερντογάν, Νέο Οθωμανισμός, Ισλαμικός Ολοκληρωτισμός και Ελλάδα, Γιώργος Καραμπελιάς, Εναλλακτικές Εκδόσεις (2018)
5) Τουρκία, Ελλάδα και Ευρώπη, Α. Τριανταφυλλίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο (2023)
6) Στρατηγικές Αντίστασης στην Ηγεμονία των ΗΠΑ, Στίβεν Μ. Γουόλτ, Εκδόσεις Καστανιώτη (2007)